Vaginisme: symptomen, oorzaken, behandeling en prognose

Vaginisme en dyspareunie zijn symptomen van een onderliggend probleem. Vaginisme is een aandoening die geslachtsgemeenschap, gynaecologisch onderzoek en zelfs het inbrengen van een tampon pijnlijk, zo niet onmogelijk maakt. De spieren in je bekkenbodem spannen zich onbewust aan wanneer er een tampon, penis of speculum (eendenbek) in de vagina wordt ingebracht, en dit kan pijnlijk zijn. De pijn die je ervaart als gevolg van vaginisme, wordt veroorzaakt door de onwillekeurige samentrekking van de bekkenbodemspieren - in het bijzonder de musculus pubococcygeus (PC Spier), die loopt van je schaambeen naar je stuitje. Dit leidt tot gegeneraliseerde spierspasmen en tijdelijke stopzetting van de ademhaling. Secundair aan pijn, zijn vrouwen niet in staat om tampons in hun vagina aan te brengen, seksuele gemeenschap te hebben, of een gynaecologisch onderzoek te ondergaan. Het is belangrijk dat vaginisme wordt behandeld om te voorkomen dat de klachten mettertijd erger worden.

• Wat is vaginisme?
• Definitie
• Bekkenbodemspieren
• Vormen van vaginisme
• Primair vaginisme
• Secundair vaginisme
• Globaal vaginisme
• Situationeel vaginisme
• Symptomen van vaginisme
• Verschijnsele
• Vicieuze cirkel
• Mogelijke oorzaken
• Emotionele factoren
• Fysieke factoren
• Risicofactoren
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van vaginisme
• Bekkenfysiotherapeut
• Seksuoloog
• Exposure-therapie in academische ziekenhuizen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Leven met vaginisme

Wat is vaginisme?

Definitie

Vaginisme houdt in dat een vrouw niet in staat is een penis, vingers of tampon in haar vagina in te brengen. Zodra zij dit probeert spannen de spieren in haar bekkenbodem zich onbewust aan en dit kan pijnlijk zijn. Een vaginistische reactie komt vrij vaak voor. Een kleine twintig procent van de vrouwen in Nederland heeft er wel eens last van en zo'n vijf procent heeft er zelfs regelmatig of vaak last van. De frequentie varieert. Vaginisme kan een levenslange aandoening zijn of het ontwikkelt zich na een bepaalde gebeurtenis. Er zijn vrouwen die er hun hele leven last van hebben en weer andere vrouwen hebben er alleen in een bepaalde periode last van. Veel vrouwen met vaginisme slagen er niet in om geslachtsgemeenschap te hebben doordat de bekkenbodemspieren die rond de vagina liggen worden aangespannen. Dit gebeurt onbewust. Er zijn echter ook vrouwen die alleen vaginistisch reageren bij een lichamelijk onderzoek en dus niet tijdens de geslachtsgemeenschap. De pijn die wordt veroorzaakt door vaginisme varieert van mild tot ernstig.

Bekkenbodemspieren

Bij vaginisme is er onwillekeurige samentrekking van de bekkenbodemspieren; deze spieren zijn verantwoordelijk voor het urineren, geslachtsgemeenschap, orgasme, stoelgang en geboorte van een kind. De spieren van de bekkenbodem helpen om de plas en poep op te houden en tijdens een orgasme vinden er spiercontracties in de bekkenbodem plaats.

Vormen van vaginisme

Er worden twee vormen vaginisme onderscheiden:

• Primair vaginisme, waarbij het probleem er altijd al is geweest en
• Secundair vaginisme, waarbij het probleem later is ontstaan.

Primair vaginisme

Primair vaginisme wordt vaak ervaren door vrouwen tijdens hun eerste poging tot geslachtsgemeenschap; de mannelijke partner is daarbij niet in staat om zijn penis in de vagina te brengen. Het is dan alsof hij tegen een muur stuit bij de vaginale opening. Deze vorm van vaginisme is niet alleen van invloed op geslachtsgemeenschap, maar kan ook van invloed zijn op het vermogen van een vrouw om tampons te gebruiken en een gynaecologische onderzoek te ondergaan. Naast pijn, kunnen vrouwen ook last krijgen van gegeneraliseerde spierspasmen en tijdelijk stoppen met ademhalen. Deze symptomen trekken weg zodra de poging om iets in de vagina in te brengen wordt gestaakt.

Secundair vaginisme

Secundair vaginisme kan worden ervaren in elk stadium van het leven en kan vrouwen overkomen die nog nooit eerder een vaginistische reactie hebben gehad. Meestal wordt deze vorm van vaginisme veroorzaakt door een bepaalde gebeurtenis, bijvoorbeeld een infectie, menopauze, een traumatische gebeurtenis, de ontwikkeling van een medische aandoening, relatieproblemen, een operatie of bevalling, etc. Zelfs nadat de onderliggende aandoening is verholpen, kan de vaginistische reactie blijven bestaan als gevolg van een geconditioneerde reactie van het lichaam op een prikkel.

Globaal vaginisme

Voorts bestaat er ook nog zoiets als een globaal vaginisme, waarbij het probleem zich voordoet in alle situaties en met alle mogelijke voorwerpen en partners.

Situationeel vaginisme

Het omgekeerde van globaal vaginisme wordt situationeel vaginisme genoemd. Hierbij manifesteert het probleem zich enkel in bepaalde situaties, met bepaalde voorwerpen of met bepaalde partners. Het probleem doet zich bijvoorbeeld voor bij de geslachtsgemeenschap maar niet tijdens gynaecologische onderzoeken of het inbrengen van tampons.

Symptomen van vaginisme

Verschijnsele

n
De symptomen van vaginisme variëren van persoon tot persoon en kunnen bestaan ​​uit:

• Pijnlijke geslachtsgemeenschap (dyspareunie);
• Penetratie is moeilijk of onmogelijk;
• Langdurige seksuele pijn met of zonder bekende oorzaak;
• Pijn tijdens het inbrengen van een tampon;
• Pijn tijdens gynaecologisch onderzoek;
• Gegeneraliseerde spierspasmen of ademhalingsmoeilijkheden houden op zodra de poging tot geslachtsgemeenschap wordt gestaakt.

Vicieuze cirkel

Vaginisme betekent niet dat een vrouw met deze klachten geen zin in seks heeft of niet opgewonden kan raken. Vaak wil je wel, maar lukt het je niet. Vaginisme kan binnen een relatie voor spanning zorgen. Als seksuele gemeenschap steeds niet lukt terwijl je het wel wilt, kun je in een vicieuze cirkel geraken. Je raakt steeds meer gespannen, waardoor de teleurstelling en frustratie groter worden.

Mogelijke oorzaken

De precieze oorzaak van vaginisme is anno 2024 onbekend. Vaginisme is een aandoening waarbij meerdere factoren een rol kunnen spelen, zoals fysieke stressoren, emotionele stressoren of een combinatie van beide. Er is niet altijd een duidelijke reden voor vaginisme. In sommige gevallen kan er geen directe uitlokkende factor worden gevonden.

Emotionele factoren

Emotionele triggers van vaginisme zijn:

• Angst voor pijn;
• Angst - faalangst, schuldgevoel;
• Problemen met een seksuele partner: een gewelddadige partner, gevoelens van kwetsbaarheid;
• Traumatische gebeurtenissen in het leven: verkrachting, mishandeling, etc.;
• Ervaringen uit de kindertijd: opvoeding, blootstelling aan seksueel getinte beelden.

Fysieke factoren

Fysieke triggers van vaginisme zijn onder meer:

• Infecties, zoals een urineweginfectie of vaginale schimmelinfectie;
• Ziekten zoals kanker of lichen sclerosus;
• Bevalling;
• Menopauze;
• Bekkenoperatie;
• Onvoldoende voorspel;
• Vaginale droogheid (ontstaat door een verminderde aanmaak van vaginaal vocht);
• Bijwerkingen van medicijnen.

Risicofactoren

Mogelijke irisofactoren voor het ontwikkelen van vaginisme zijn:

• Angst voor pijn tijdens geslachtsgemeenschap
• Negatieve seksuele ervaringen in het verleden, zoals seksueel misbruik
• Gebrek aan seksuele opvoeding of voorlichting
• Strikt religieuze of culturele overtuigingen die seksualiteit als taboe beschouwen
• Negatieve overtuigingen over seksualiteit of het lichaam
• Stress, angst of depressie
• Problemen in de relatie, zoals communicatieproblemen of onenigheid over seksualiteit
• Lichamelijke oorzaken, zoals infecties, littekens, vaginale droogheid of hormonale onevenwichtigheden
• Gebrek aan opwinding of voorspel
• Spierkrampen in het bekkengebied, bekend als vaginale spierspanning of hypertonus
• Ongemak bij het inbrengen van tampons of bij gynaecologisch onderzoek

Vaginisme is een complexe aandoening en de risicofactoren kunnen variëren van persoon tot persoon. Bovendien kunnen meerdere factoren tegelijkertijd een rol spelen bij het ontstaan of in stand houden van vaginisme.

Onderzoek en diagnose

De diagnose van vaginisme kan door een ervaren gynaecoloog worden gesteld na een eenvoudig gynaecologisch onderzoek. Dit betekent dat vrouwen die seksuele problemen ondervinden in de eerste plaats verwezen zullen worden naar een gynaecoloog voor onderzoek. Uiteraard zal de gynaecoloog je ook allerlei vragen stellen over je klachten en je medische voorgeschiedenis in ogenschouw nemen. Ook is een volledig lichamelijk onderzoek van belang om te zoeken naar andere oorzaken van pijn tijdens de geslachtsgemeenschap (dyspareunie).

Behandeling van vaginisme

Behandeling van vaginisme kan bestaan uit verwijzing naar een bekkenfysiotherapeut of een seksuoloog. Ook is exposure-therapie mogelijk.

Bekkenfysiotherapeut

Een bekkenfysiotherapeut helpt je om middels oefeningen beter bewust te worden van je onderlichaam en de spierspanning van de bekkenbodem. Hierdoor leer je de spanning van deze spieren herkennen en je leert om je je bekkenbodem te ontspannen en te controleren. De bekkenfysiotherapeut kan je thuis laten oefenen met het inbrengen van staafjes (dilatators) in de vagina.

Seksuoloog

Behandeling door een seksuoloog is ook mogelijk. In de gesprekken met deze therapeut zal worden ingegaan bij mogelijke oorzaken van vaginisme, wat het met je zelfbeeld doet en hoe de relatie met je partner beïnvloedt. Ook krijg je oefeningen mee om thuis te doen.

Exposure-therapie in academische ziekenhuizen

Ook is 'begeleide exposure' (blootstelling) mogelijk, waarbij je onder begeleiding van een vrouwelijke arts of psycholoog oefent met het vaginaal inbrengen van vingers en staafjes (dilatators), tot er op een gegeven ogenblik ruimte is om de penis van je partner in te brengen. Het gaat hierbij om begeleide oefensessies, waarbij je partner ook een actieve rol heeft. Je oefent hierbij dagelijks thuis. Je partner is zowel aanwezigheid bij de oefensessies en hij doet mee aan de oefeningen thuis.

Prognose

De prognose van vaginisme varieert en is afhankelijk van de aard van de eventuele onderliggende problemen en het succes van de medische, fysiotherapeutische of psychoseksuele behandeling. Bij een zuiver lichamelijke of heel eenvoudige psychogene oorzaak, is het succespercentage maar liefst 95%.

Complicaties

Door vaginisme kun je nog wel seksueel opgewonden raken, maar door de symptomen maak je je vaak wel zorgen over geslachtsgemeenschap. Als vaginisme niet goed behandeld wordt, kan het verlangen naar seks of een vaginale penetratie afnemen. De seksuele problemen kunnen zorgen voor relatieproblemen. Ook leidt vaginisme op de lange duur vaak tot een verhoogde intensiteit van de spiersamentrekkingen. Ook vermijden vrouwen met vaginisme vaak vaginaal onderzoeken, waardoor bepaalde gynaecologische aandoeningen niet (tijdig) gediagnosticeerd en behandeld worden. Een gynaecologisch onderzoek vindt daarom vaak plaats onder algehele narcose in het ziekenhuis.

Preventie

Het is belangrijk om tijdig aan de bel te trekken bij je huisarts als je moeite ondervindt bij penetratie of andere klachten tijdens de geslachtsgemeenschap. Vroegtijdig ingrijpen kan erger voorkomen.

Leven met vaginisme

Problemen op seksueel gebied kan een wissel trekken op je relatie. Proactief zijn en behandeling krijgen voor vaginisme kan cruciaal zijn bij het redden van je huwelijk of relatie. Het is belangrijk om te onthouden dat je je nergens voor hoeft te schamen. Praten met je partner over je gevoelens en angsten met betrekking tot geslachtsgemeenschap kan je meer ontspannen doen voelen. Een arts of psycholoog kan handvatten bieden om vaginisme te overwinnen. Veel mensen herstellen en gaan een gelukkig seksueel leven leiden.

Lees verder

• Pijn in de vagina: een stekende of branderige vaginale pijn