Zweepslag kuit of kuitspier: symptomen en behandeling

De medische term voor zweepslag is coup de fouet. Een zweepslag vindt vaak plaats in de musculus gastrocnemius of kuitspier. Dit wordt soms 'tennis leg' genoemd. Een zweepslag berust op een (gedeeltelijke) ruptuur of scheur van de kuitspier en wordt gekenmerkt door een plotselinge, hevige pijn in de kuit bij een afzet met lopen of springen, met volledig onvermogen door te lopen. Het herstel is afhankelijk van de ernst van het letsel en kan enige dagen tot ruim zes weken in beslag nemen.

• Wat is een zweepslag?
• Vaak in de kuitspier
• Plotse, hevige kuitpijn
• Synoniemen
• Oorzaak van zweepslag
• Overbelasting of te lage belastbaarheid
• Risicosituaties
• Klachten en symptomen van zweepslag
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van zweepslag
• Eerste hulp
• Pijnbestrijding
• Herstel en oefeningen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Wat is een zweepslag?

Vaak in de kuitspier

Een zweepslag kan in principe in elke spier voorkomen, maar in de meeste gevallen vindt een zweepslag plaats in de musculus gastrocnemius of kuitspier. Een ruiter kan bijvoorbeeld een zweepslag oplopen in een bovenbeenspier als zijn paard gaat bokken en een val of auto-ongeluk kan in de meest uiteenlopende spieren een zweepslag veroorzaken. Een zweepslag komt meestal voor in bi-articulaire spieren, dat zijn spieren die in hun verloop twee gewrichten passeren.

Plotse, hevige kuitpijn

Een zweepslag berust op een (gedeeltelijke) ruptuur of scheur van de kuitspier en wordt gekenmerkt door een plotselinge, hevige pijn in de kuit bij een afzet met lopen of springen, met onvermogen door te lopen. De persoon heeft het gevoel van een klap tegen de kuit. Vandaar de naam 'zweepslag': het is alsof de persoon een klap met een zweep krijgt.

Synoniemen

De medische benaming van zweepslag is coup de fouet.

Oorzaak van zweepslag

Overbelasting of te lage belastbaarheid

Over de directe oorzaak is niet veel bekend, maar als de belasting te hoog is of de belastbaarheid te laag dan kan dit leiden tot een spierscheur. Deze overbelasting of te lage belastbaarheid, waardoor beschadiging in de spier kan ontstaan, kan door een aantal factoren in de hand worden gewerkt, zoals onder meer:

• Niet of onvoldoende uitgevoerde warming-up;
• Voor het sporten te korte of stijve spieren;
• Een te snelle trainingsopbouw, waarbij veel wordt gesprongen, zeker in combinatie met een verkeerde afzettechniek en/of het dragen van verkeerde sportschoenen;
• Overgewicht;
• Het niet uitvoeren van een cooling-down.
• Vermoeidheid (geeft een lagere belastbaarheid).
• Kou en vochtige omstandigheden.

Risicosituaties

Het komt meer voor bij sporten waar de sportbeoefenaar wel eens met een gestrekt been op zijn tenen staat en heftige bewegingen maakt, zoals bij het serveren op de tennisbaan of bij volleybal tijdens het smashen. Het gaat om situaties waarin de kuitspieren plotseling krachtig worden aangespannen. Niet alleen bij sportbeoefening kan een zweepslag ontstaan, maar ook bij rustig wandelen (bij verstappen) of zelfs stilstaan.

Klachten en symptomen van zweepslag

Een zweepslag wordt gekenmerkt door een plotseling optredende heftige, scherpe of brandende pijn in de kuit, alsof er een zweep tegen aan wordt geslagen. Dit gaat soms gepaard met een duidelijk hoorbaar knappend geluid. Doorlopen is niet mogelijk vanwege de pijn. Vooral de eerste 24 tot 48 uur is er heftige pijn. Op de plek van het letsel ontstaat een zwelling. Na enkele dagen komt er ook een blauwe plek als gevolg van een bloeduitstorting. Het herstel is afhankelijk van de ernst van het letsel en kan enige dagen tot ruim zes weken in beslag nemen. Vaak kan de patiënt na een week al weer wat beter lopen en na vier tot zes weken is sporten weer mogelijk.

Onderzoek en diagnose

Bij het onderzoek en de diagnose van een zweepslag (coup de fouet) wordt vaak de volgende procedure gevolgd:

• Anamnese: De arts zal beginnen met het afnemen van een uitgebreide anamnese. Dit houdt in dat hij/zij vragen stelt over hoe het letsel is ontstaan, de aard van de pijn, en of er andere symptomen zijn opgetreden zoals zwelling, blauwe plekken of het gevoel dat er "iets knapte" in de kuit.
• Fysiek onderzoek: Tijdens het lichamelijk onderzoek zal de arts de aangedane kuitspier inspecteren op zwelling, gevoeligheid en blauwe plekken. Vaak is er sprake van lokale drukpijn en kan de spier gespannen of pijnlijk aanvoelen. De arts zal ook testen of er sprake is van een spierdefect door de kuitspier voorzichtig te palperen en te beoordelen of er een voelbare opening of inkeping in de spier is.
• Functietesten: De arts kan vragen om voorzichtig bepaalde bewegingen uit te voeren om te bepalen in hoeverre de spierfunctie is aangetast. Dit kan bijvoorbeeld een test zijn waarbij de patiënt op de tenen probeert te staan. Vaak is dit niet mogelijk of erg pijnlijk bij een zweepslag.
• Echografie: In veel gevallen kan de arts besluiten om beeldvormend onderzoek te laten uitvoeren. Echografie is een veelgebruikte methode om een spier- of peesruptuur te diagnosticeren. Het kan helpen om de ernst van de scheur in de kuitspier te bevestigen en te beoordelen of er sprake is van een gedeeltelijke of volledige ruptuur.
• MRI-scan: Bij twijfel of wanneer er aanvullende informatie nodig is, kan een MRI-scan worden overwogen. Dit kan in detail de omvang van de schade aan de spier en omliggende weefsels laten zien, wat nuttig kan zijn voor het opstellen van een behandelingsplan.
• Differentiaaldiagnose: De arts zal ook overwegen of er andere mogelijke oorzaken zijn van de klachten, zoals een diepe veneuze trombose (DVT) of een ander type letsel, zoals een achillespeesruptuur. Het uitsluiten van deze aandoeningen kan belangrijk zijn voor een correcte diagnose.

Behandeling van zweepslag

Eerste hulp

RICE wordt veel toegepast. RICE staat voor

• Rust: wel bewegen, maar zo mogelijk onbelast en niet tegen het waarschuwingssignaal pijn ingaan.
• IJs: koeling met ijs is de eerste 24 tot 48 uur na het trauma is koeling met ijs zinvol tegen de zwelling en tegen de pijn. Breng nooit direct ijs aan op de huid. Koel vier tot vijf keer per dag, gedurende twintig minuten per keer. Deze maatregel is gericht tegen de bloeding en beperkt daarmee weefselschade.
• Compressie: door middel van tapen of andere verbanden.
• Elevatie: omhoogleggen gaat de zwelling tegen en kan de eerste dagen zinvol zijn.

Pijnbestrijding

Een oraal NSAID, zoals diclofenac, kan voorgeschreven worden door de huisarts als pijnstilling.

Herstel en oefeningen

Bij een ongecompliceerd verloop kan de patiënt na een aantal dagen beginnen met lopen. Een hakverhoging kan de aangedane kuitspier ontspannen. Tevens kunnen rekoefeningen gedaan worden. Wanneer de patiënt weer normaal kan lopen, kan hij-zij voorzichtig met sport beginnen. Er is geen wetenschappelijke onderbouwing voor ongeacht welke behandeling van zweepslag in de kuit, ook niet voor fysiotherapie.¹

Prognose

De prognose van een zweepslag (coup de fouet) is doorgaans gunstig, hoewel het herstel afhankelijk is van de ernst van de ruptuur. Hier zijn enkele punten over de prognose:

• Herstelduur: Het herstel kan variëren van enkele dagen tot zes weken, afhankelijk van de mate van de spierbeschadiging. Bij een lichte, gedeeltelijke scheur kan het herstel binnen twee tot vier weken voltooid zijn, terwijl een ernstige of volledige ruptuur zes weken of langer kan duren.
• Belasting en beweging: De meeste patiënten kunnen geleidelijk hun activiteiten hervatten naarmate de spier geneest. Het is belangrijk om tijdens de eerste fase van het herstel de kuitspier niet te overbelasten om verdere schade te voorkomen. Rust, ijs, compressie en elevatie (RICE-methode) zijn meestal effectief in de acute fase.
• Fysiotherapie: Fysiotherapie speelt een belangrijke rol in het herstelproces. Gerichte oefeningen voor het versterken van de kuitspier en het verbeteren van de flexibiliteit kunnen helpen om terugkeer naar volledige activiteit te versnellen. Het is belangrijk om de aanbevelingen van de fysiotherapeut te volgen om een recidief te voorkomen.
• Risico op herhaling: Het risico op herhaling van een zweepslag is aanwezig, vooral als er onvoldoende herstel en revalidatie heeft plaatsgevonden. Het opnieuw scheuren van de spier kan voorkomen bij voortijdige terugkeer naar sportactiviteiten zonder adequate genezing of conditietraining.
• Langetermijnuitkomsten: Bij de meeste patiënten herstelt de spier volledig zonder blijvende schade of functiebeperkingen, mits de juiste behandeling wordt gevolgd. Echter, in sommige gevallen kan er langdurige stijfheid of zwakte in de kuitspier optreden, vooral als de revalidatie niet volledig is doorlopen.

Complicaties

Complicaties kunnen optreden bij een zweepslag, vooral bij onjuiste behandeling of voortijdige hervatting van fysieke activiteiten. Hier zijn enkele mogelijke complicaties:

• Chronische pijn of stijfheid: Sommige patiënten ervaren langdurige pijn of stijfheid in de kuit, vooral als de spier niet goed is hersteld of als de revalidatie niet volledig is gevolgd.
• Herhaalde rupturen: Het risico op herhaling van een zweepslag neemt toe wanneer de spier onvoldoende hersteld is of als er te snel wordt teruggekeerd naar sportactiviteiten. Dit kan leiden tot een langer herstel en mogelijk blijvende schade.
• Verminderde spierfunctie: Onvolledig herstel kan resulteren in blijvende verzwakking van de kuitspier, wat problemen kan veroorzaken bij dagelijkse activiteiten of sportprestaties. Dit kan ook leiden tot verminderde mobiliteit of kracht in het aangedane been.
• Littekens en verklevingen: Bij ernstige scheuren kan de genezing littekenweefsel in de spier veroorzaken, wat verklevingen kan opleveren en de spierfunctie en flexibiliteit kan beperken. Dit kan leiden tot bewegingsbeperkingen of verhoogde spanning op omliggende weefsels.
• Trombose: Langdurige immobilisatie na een zweepslag kan bloedstolsels in de diepe aderen van het been (diepe veneuze trombose) veroorzaken, wat een ernstige complicatie is die onmiddellijke medische aandacht vereist.
• Chronische zwelling of oedeem: Langdurige zwelling in het getroffen gebied kan blijven aanhouden, wat het herstel vertraagt en extra ongemak veroorzaakt.
• Compensatieblessures: Door de aangedane kuitspier te ontzien of het gewicht te verplaatsen naar het andere been, kunnen er compensatieblessures ontstaan, zoals overbelasting van het andere been of de heup.

Preventie

Preventie van een zweepslag:

• Goede warming-up: Zorg voor een grondige warming-up voor fysieke activiteiten om de spieren voor te bereiden.
• Spierversterkende oefeningen: Versterk de kuitspieren door regelmatige krachttraining om kwetsbaarheid te verminderen.
• Rek- en strekoefeningen: Voer dagelijks rekoefeningen uit om de flexibiliteit van de kuitspieren te bevorderen.
• Geschikt schoeisel: Draag schoenen met goede ondersteuning tijdens sportactiviteiten om de kans op blessures te verkleinen.
• Luisteren naar het lichaam: Stop bij de eerste signalen van vermoeidheid of pijn om overbelasting van de spieren te voorkomen.
• Geleidelijke opbouw van inspanning: Verhoog de intensiteit van trainingen geleidelijk om plotselinge overbelasting te vermijden.

Noot

1. J. Theunissen: Zweepslag/coup de fouet, in: Kleine kwalen in de huisartsenpraktijk, vijfde geheel herziene druk, tweede oplage, Elsevier Gezondheidszorg, Amsterdam, 2010, p.736.

Lees verder

• Nekpijn: oorzaken nekpijn, pijn in schouder en nekklachten