Eerste hulp bij bloedende spataderen (varices)

Spataderen, of varices, zijn uitgezette aderen (venen) waarvan de aderkleppen meestal niet goed meer functioneren. Varices komen vooral in de benen voor, vaak na een trombose. Naast het negatieve esthetische aspect van spataderen gaat de aandoening doorgaans ook gepaard met vermoeide, lome benen. Dit trekt dikwijls een zware wissel op het dagelijks leven. Een spatader kan gaan bloeden, bijvoorbeeld als men zich stoot of na een valpartij. Soms is het bloedverlies substantieel en is er sprake van een ernstige bloeding. In de eerstehulpverlening is het dan ook zaak om bij een spataderbloeding adequaat te handelen.

Inhoud

• Spataderen – ontsierend en risicovol
• Aderen en kleppen
• Oorzaken van spataderen (varices)
• Symptomen van spataderen
• Trombose en bloeding
• Spataderen en ernstige bloedingen
• Eerste hulp bij een bloedende spatader
• Wat te doen

Spataderen – ontsierend en risicovol

Spataderen zijn verwijde of uitgezette aderen (venen) met slecht functionerende aderkleppen. Feitelijk kunnen ze zich overal in het lichaam ontwikkelen. Het meest bekend zijn natuurlijk de spataderen in de benen. Minder voor de hand liggende plaatsen zijn onder andere de armen en slokdarm. Wie veel en lang staat, loopt meer risico op deze aandoening, die in de volksmond niet als een ziekte wordt beschouwd. Bepaalde beroepsgroepen zijn ermee belast, zoals kappers, leerkrachten en horecawerkers. Ook ontstaan spataderen vaak tijdens de zwangerschap, en er is beslist ook sprake van een erfelijke factor.

Benen
In de meeste gevallen ontstaan spataderen in de benen. Ze zijn zoals bekend ontsierend, niet in de laatste plaats door de verkleuringen (pigmentaties en eczeem). Indien de doorbloeding erg te wensen overlaat, ontstaan zweren (ulcera). Een spatader die opengaat doordat men zich stoot, kan een ernstige bloeding veroorzaken. Varices zijn dus wel degelijk risicovol.

Aderen en kleppen

Als gevolg van lang staan, in het algemeen bij veel staan en weinig bewegen, is de veneuze bloeddruk in de benen plaatselijk hoger dan de druk die nodig is om het bloed weer naar het hart te doen stromen. Bepaalde aderen vullen zich dan maximaal en rekken te veel uit (dilateren). De aderkleppen zullen niet goed meer sluiten en gaan lekken. Deze aangedane of gedilateerde aderen met insufficiënte kleppen kunnen zowel diep of oppervlakkig liggen en dus meer of minder zichtbaar zijn.

Oorzaken van spataderen (varices)

Spataderen ontstaan dikwijls na een aderlijke obstructie, zoals een trombose. Berucht is langdurig staan, waardoor varices vaker voorkomen bij bepaalde beroepsgroepen. Men noemt dat de orthostatische component. Andere oorzaken zijn bijvoorbeeld zwangerschap en vetzucht (obesitas), maar de leeftijd speelt eveneens een rol, zoals ook de erfelijke factor.

Flebectomie
In veel gevallen volgt geen behandeling, behalve als de spataderen esthetisch zeer ontsierend zijn, pijnlijk worden of als er complicaties dreigen te ontstaan. Men kiest dan soms voor een flebectomie (strippen), hoewel het risico groot is dat de varices terugkomen. Overigens zijn er tal van behandelingen mogelijk, afhankelijk van de aard en ernst van het spatadersysteem. Vaak zijn elastische kousen of steunpanty's ter ondersteuning heel effectief. Bij de behandeling wordt altijd gecontroleerd of het diepe adersysteem insufficiënt is, ofwel afgesloten, of dat het verbindingsaderen betreft tussen het diepe en oppervlakkige adersysteem.

Symptomen van spataderen

Na lang staan ontstaat een stilstand en ophoping (stasis) van het veneuze bloed in de gedilateerde of uitgezette aderen. Sommigen hebben veel klachten, anderen weinig. Vaak voorkomende verschijnselen zijn vermoeide benen, kramp en zelfs oedeem. De complicaties van spataderen zijn onder andere zware pigmentatie, ulcus cruris en trombose. Doorgaans zijn de klachten als volgt samen te vatten:

• Vermoeide, lome en zware benen.
• Slingerende, uitgezette aderen.
• Spataderlijk eczeem.
• Jeuk.
• Kramp.
• Steken in de kuit.
• Pigmentatie.
• Aderontsteking (tromboflebitis).
• Oedeem (milde vorm).

Trombose en bloeding

Twee belangrijke complicaties van spataderen nopen ertoe om snel een arts te waarschuwen. Ten eerste betreft het de bloedklontering of trombose, herkenbaar aan de overgevoelige, vaak zeer pijnlijke tromboseplaats. Ten tweede is het bloedingsgevaar altijd aanwezig. Spataderen in de buurt van de enkels zullen sneller barsten en mogelijk een flinke bloeding veroorzaken.

Spataderen en ernstige bloedingen

Een bloedende spatader, zoals een gesprongen of stukgestoten ader, wordt aderlijke bloeding genoemd, in tegenstelling tot een slagaderlijke bloeding. Uit de ader stroomt dan donkerrood bloed, dat zuurstofarm is aangezien dit bloed het capillair systeem inmiddels gepasseerd is en de zuurstof heeft afgegeven aan de weefsels. Daanaast zal het bloed niet golfsgewijs uit de wond komen aangezien het afkomstig is uit het veneuze systeem.

Levensbedreigend
Een slagaderlijke bloeding is altijd levensbedreigend, zowel de uitwendige als inwendige bloeding, zoals bij een aneurysma. De bloeddruk in de venen is lager dan in de slagaders (arteriën). Niettemin kan een veneuze bloeding eveneens ernstig bloedverlies veroorzaken. Dit soort bloedingen moet eveneens snel gestelpt worden.

Eerste hulp bij een bloedende spatader

Bij een bloedende spatader kan het bloedverlies relatief groot zijn. Druk de ader altijd dicht. Vooral enkelspataderen zijn berucht, aangezien ze sneller doorbreken. De taak van de eerstehulpverlener is om de bloeding zo snel mogelijk te stoppen en professionele medische hulp in te roepen.

Wat te doen

De volgende punten zijn van belang:

• Laat het slachtoffer liggen.
• Leg het aangedane been hoog.
• Neem snelverband en oefen druk uit op de wond. Druk de spatader met de vingers dicht.
• Houd de druk op de wond eventueel een kwartier vol.
• Zwachtel met steriel gaas en snelverband de bloedende plaats af.
• Leg een tweede snelverband over de eerste aan als de wond blijft doorbloeden.
• Houd het aangedane been hoog. Zorg ervoor dat het slachtoffer comfortabel zit of ligt en ondersteun het been, bijvoorbeeld op enkele kussens.
• Bel alarmnummer 112 of laat dat iemand doen.

Lees verder

• EHBO: Snel en adequaat eerste hulp verlenen (special)
• Gevaarlijke bloedingen
• Het principe van de bloedsomloop (hart en vaatstelsel)
• Zo ontstaat trombose
• Bloedstolling en anticoagulantia
• Eerste hulp (EHBO) bij blauwe plekken (bloeduitstorting)