Candida auris: symptomen, oorzaken, behandeling en preventie

Niemand weet anno 2024 waar de schimmel candida auris vandaan komt. De schimmel werd voor het eerst ontdekt en geïdentificeerd in 2009 in de uitwendige gehoorgang van een 70-jarige patiënt uit Japan. Dat is wat het zijn naam gaf: Candida auris. Candida betekent schimmel en auris is het Latijnse woord voor oor. De schimmel bleef echter niet beperkt tot het oor. Sinds het voor het eerst verscheen, heeft het eencellige organisme vele honderden mensen over de hele wereld besmet, voornamelijk in ziekenhuizen. Een flink aantal van de patiënten stierf als gevolg van bloedvergiftiging. Naar schatting is tussen 30 en 60 procent van alle infecties waarbij Candida auris het lichaam binnendringt, dodelijk. Zover bekend, anno 2023, waren er de afgelopen jaren vijf gevallen in Nederland. Het ging hierbij volgens het RIVM om patiënten die vanuit een ziekenhuis in het buitenland waren overgeplaatst naar een Nederlands ziekenhuis.

• Wat is Candida auris?
• Superschimmel
• Resistent
• Symptomen van Candida auris
• Oorzaken en oorsprong van de schimmel
• Oorsprong
• Andere schimmels
• Oorzaken
• Uitbraken
• Schimmelziekte rukt snel op in VS (2023)
• Risicofactoren
• Weinig effect op gezonde mensen
• Wat maakt Candida auris zo bijzonder?
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van Candida auris
• Preventie: hygiënische maatregelen helpen

Wat is Candida auris?

Superschimmel

Candida auris is geen gewone schimmel. De schimmel wordt ook wel een superschimmel genoemd, omdat deze resistent is voor veel schimmeldodende middelen. In 2020 is er een uitbraak in Hong Kong. Sinds 2013 zijn in Europa enkele honderden gevallen bekend, onder meer in Engeland, Spanje, Oostenrijk, Duitsland en Nederland. In Nederland is alleen een geïsoleerd geval bekend. Anno 2024 hebben alle patiënten de schimmel in ziekenhuizen opgelopen; het is daarom een zogenaamde ziekenhuisschimmel.

Resistent

Candida auris is resistent tegen veel gangbare medicijnen, vergelijkbaar met ziekenhuisbacteriën. Dit is echter nogal ongebruikelijk voor schimmels en dit maakt de ziekteverwekker moeilijk te behandelen. Doordat de schimmel anno 2024 nog relatief nieuw is, zullen de meeste laboratoriumtests deze nog niet detecteren. Infecties blijven daardoor vaak lang verborgen.

Symptomen van Candida auris

Symptomen van een Candida auris-infectie zijn mogelijk niet merkbaar, omdat iemand die deze infectie oploopt vaak al ziek is en in het ziekenhuis ligt met een andere ernstige ziekte of aandoening. Symptomen van van een C. auris-infectie zijn afhankelijk van het getroffen deel van het lichaam. Deze lastpak kan veel verschillende soorten infectie veroorzaken, zoals:

• bloedvergiftiging of sepsis, met symptomen als een snelle hartslag en bloeddrukdaling (septische shock), koorts, koude rillingen en verwardheid
• wondinfectie
• oorontsteking

Omdat de symptomen sterk kunnen variëren, is een laboratoriumtest nodig om te bepalen of er sprake is van een Candida auris-infectie.

Oorzaken en oorsprong van de schimmel

Oorsprong

De schimmel werd voor het eerst ontdekt en geïdentificeerd in het jaar 2009 in de uitwendige gehoorgang van een 70-jarige patiënt uit Japan.[1] Genetische analyses hebben aangetoond dat Candida auris reeds vóór 2009 mensen trof, waarschijnlijk voor het eerst in 1996 in Zuid-Korea. Ook lijken er vier verschillende soorten schimmels te zijn die enigszins verschillen in termen van hun genetische samenstelling. Blijkbaar hebben ze onafhankelijk van elkaar, maar min of meer gelijktijdig, mensen in verschillende delen van de wereld besmet. Als het om nieuwe soorten virussen gaat, dan is bekend dat ze vaak uit het dierenrijk komen. Met deze schimmel tasten onderzoeker anno 2024 echter nog steeds in het duister wat betreft de oorsprong ervan.

Andere schimmels

Andere schimmels die mensen koloniseren, zoals Candida albicans, worden vaak aangetroffen op de huid, op de slijmvliezen en in de darmen. Ze veroorzaken daar geen problemen. Alleen wanneer het immuunsysteem om welke reden dan ook verzwakt is, vermenigvuldigen ze zich soms zo sterk dat er klachten en symptomen kunnen optreden, bijvoorbeeld candidiasis, ook wel spruw genoemd als het zich in de mond voordoet, een infectie die ontstaat als Candida albicans de huid binnendringt en zich vermenigvuldigt.

Oorzaken

Klassieke door Candida veroorzaakte ziekten zijn eigenlijk altijd endogene infecties, dat wil zeggen een infectie veroorzaakt door een besmetting van micro-organismen die normaal gesproken in het lichaam aanwezig zijn. Dit is dan ook wat Candida auris zo bijzonder maakt: dat het van mens op mens en via besmette oppervlakken kan worden overgedragen. De overdracht is hoogstwaarschijnlijk altijd via een uitstrijkje, een urinekatheter, voedingsbuis of een andere slang of buis. Besmetting via de lucht, zoals vaak het geval is bij verkoudheidsvirussen, is schier onmogelijk (voor zover bekend anno 2024).

Uitbraken

Tot nu toe (anno 2024) zijn er grotere uitbraken in ziekenhuizen bekend in meer dan tien landen wereldwijd. De grootste uitbraak in Europa tot nu toe vond plaats in 2015/2016 op een afdeling hartchirurgie van een kliniek in Londen, waar 50 infecties plaatsvonden. Alle pathogenen die daar werden geïsoleerd, waren resistent tegen het gebruikelijke antischimmelmiddel fluconazol, maar over het algemeen gevoelig voor echinocandinen. In het Londense ziekenhuis stierf destijds niemand. De schimmel bleek afkomstig van de oormeters waarmee temperatuur werd gemeten. Die werden namelijk steeds niet goed schoongemaakt.

Schimmelziekte rukt snel op in VS (2023)

In de Verenigde Staten (VS) is de schimmelziekte Candida auris bezig aan een flinke opmars. Uit cijfers van de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC blijkt dat het aantal ziektegevallen is verdubbeld in twee jaar tijd.[2]

Risicofactoren

De risicofactoren voor Candida auris-infecties zijn door de bank genomen vergelijkbaar met risicofactoren voor andere soorten Candida-infecties. Deze risicofactoren zijn onder meer:

• recent een operatie hebben ondergaan
• diabetes
• gebruik van breedspectrumantibiotica en antischimmelmiddelen
• mensen in verpleeghuizen of ziekenhuizen en buizen of slangen hebben die in hun lichaam gaan (zoals een endotracheale tube of beademingsbuis, voedingsslangen en centraal veneuze katheters), waarbij het mogelijk is om vloeistoffen via de bloedbaan toe te dienen
• een chronische nierziekte
• het gebruik van hemodialyse
• een verzwakt immuunsysteem
• neutropenie (laag aantal neutrofielen)

Infecties met deze lastpak komen voor bij patiënten van alle leeftijden, van te vroeg geboren kinderen tot ouderen, en bij zowel mannen als vrouwen. Verder onderzoek is anno 2024 nodig om meer te weten te komen over risicofactoren.

Weinig effect op gezonde mensen

Het lijkt er op dat de schimmel geen of weinig effect heeft op gezonde mensen. Hun immuunsysteem houdt de schimmel blijkbaar gemakkelijk onder controle. Ernstig zieke mensen die lange tijd in het ziekenhuis moeten doorbrengen en bij wie de afweer van het lichaam verzwakt is, lopen daarentegen een bijzonder risico, hetzij vanwege hun ziekte, hetzij omdat ze medicijnen gebruiken die het immuunsysteem onderdrukken. Het is daarom vaak niet met zekerheid te zeggen of de patiënten daadwerkelijk zijn overleden aan de infectie met Candida auris of aan hun ziekte.

Wat maakt Candida auris zo bijzonder?

Er zijn drie hoofdredenen voor de internationale aandacht en waarschuwingen van openbare gezondheidsinstellingen over C. auris:

• Moeilijke identificatie in het laboratorium: De identificatie van C. auris met routinematige laboratoriummethoden was moeilijk in de eerste jaren na de beschrijving van de nieuwe soort.
• Resistentie tegen antimycotica: C. auris kan meerdere resistenties vertonen tegen alle relevante klassen van antimycotica.
• Nosocomiale overdracht: Een nosocomiale infectie (ziekenhuisinfectie) betreft een door verblijf in het ziekenhuis ontstane infectie. In tegenstelling tot andere Candida-soorten kan C. auris nosocomiale uitbraken veroorzaken door overdracht van patiënt op patiënt.

Candida auris is een nieuwe schimmelsoort die in 2009 voor het eerst in Japan werd beschreven. Wat de schimmel zo bijzonder maakt is dat deze vaak van patiënt op patiënt wordt overgedragen en daardoor uitbraken in ziekenhuizen kan veroorzaken. Tegelijkertijd zijn veel schimmelsoorten resistent tegen ten minste één van de gangbare antischimmelgeneesmiddelen.

Onderzoek en diagnose

Een Candida auris-infecties wordt normaliter gediagnosticeerd door een bloedkweek of een kweek van andere lichaamsvloeistoffen. Een microbiologische kweek heeft tot doel de infectieverwekkende schimmel te isoleren van alle andere schimmels. Het is echter geen sinecure om Candida auris te identificeren uit culturen met andere, meer voorkomende soorten Candida. Het kan bijvoorbeeld gemakkelijk worden verward met andere soorten schimmels, in het bijzonder Candida haemulonii, een zeldzaam subtype en een opkomende en virulente schimmel. Speciale laboratoriumtests zijn nodig om de boosdoener te identificeren.

Behandeling van Candida auris

Candida auris kan resistent zijn tegen sommige antischimmelmiddelen. Anno 2024 wordt een behandeling met echinocandinen aangeraden, maar dat hangt ook af van de testresultaten van de Candida auris-stam die wordt gedetecteerd. Hoe goed de behandeling aanslaat hangt in wezen af ​​van de gezondheidstoestand van de patiënt en het type infectie. Als hij niet al te verzwakt is door zijn vorige ziekte, is de kans groot dat de infectie volledig onder controle kan worden gebracht. Volgens een schatting van het Amerikaanse Center for Disease Control and Prevention (CDC) is een infectie met Candida auris in ongeveer 30 tot 60 van de 100 gevallen dodelijk.

Preventie: hygiënische maatregelen helpen

In een ziekenhuis helpen simpele hygiënemaatregelen om de boosdoener te bestrijden. Geïnfecteerde patiënten moeten geïsoleerd worden en zorgpersoneel moet handschoenen en mogelijk een overjas dragen als ze bij de patiënt verzorgen. Uiteraard moet de juiste handhygiëne in acht worden genomen. Gewone desinfecterende middelen doden de schimmel meestal.

Laboratoriummedewerkers die de ziekteverwekker zouden moeten detecteren, moeten zich ervan bewust zijn dat niet alle gangbare testmethoden de schimmel betrouwbaar kunnen identificeren. Vooral oudere tests kunnen leiden tot verwisselingen met andere soorten schimmels. Fabrikanten moeten daarom de multiresistente schimmel opnemen in hun testmethoden.

Noten:

1. Satoh K, Makimura K, Hasumi Y, Nishiyama Y, Uchida K, Yamaguchi H. Candida auris sp. nov., a novel ascomycetous yeast isolated from the external ear canal of an inpatient in a Japanese hospital. Microbiol Immunol. 2009 Jan;53(1):41-4. doi: 10.1111/j.1348-0421.2008.00083.x. Erratum in: Microbiol Immunol. 2018 Mar;62(3):205. PMID: 19161556.
2. RTL Nieuws. Levensgevaarlijke schimmelziekte rukt snel op in Verenigde Staten. https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5373169/candida-auris-ziekte-schimmel-schimmelziekte-verenigde-staten (ingezien op 22-3-2023)