Spermatocèle (zaadcyste): symptomen, oorzaak en behandeling

Een spermatocèle of zaadcyste is een pijnloze ophoping van zaadhoudend vocht in de bijbal en wordt ook wel 'zaadcyste' genoemd. Een verstopping of een andere onbekende oorzaak kan een spermatocèle of zaadcyste veroorzaken in de kop van de bijbal. De precieze oorzaak daarvan is anno 2024 onbekend. Een spermatocèle geeft meestal geen klachten en is goedaardig. In de literatuur wordt geen melding gemaakt van verstrekkende complicaties zoals verminderde vruchtbaarheid. Behandeling is zelden nodig. Wanneer er geen klachten zijn, wordt een afwachtend beleid geadviseerd. Als spermatocèles te groot worden en voor ongemak zorgen, kunnen ze operatief verwijderd worden.

• Wat is een spermatocèle of zaadcyste?
• Synoniemen
• Wie kunnen er last van krijgen?
• Oorzaak van een spermatocèle
• Risicofactoren
• Symptomen van een spermatocèle
• Wat is het beloop?
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een spermatocèle
• Complicaties
• Vervorming van het scrotum
• Onvruchtbaarheid
• Zaadlozing
• Preventie
• Prognose

Wat is een spermatocèle of zaadcyste?

Een spermatocèle is een abnormale holte (cyste) in de bijbal (epididymis), die is gevuld met dode zaadcellen. De bijbal ligt achter de teelbal (zaadbal, testikel of testis) in de balzak (scrotum). In dit langwerpige orgaantje verzamelen zich de rijpe spermacellen (spermatozoa), tot de eerstvolgende zaadlozing (ejaculatie). Een spermatocèle is een goedaardige aandoening. Spermatocèles zijn klein, meestal minder dan 1 centimeter in diameter, hoewel sommigen groter kunnen zijn. Een spermatocèle veroorzaakt in de meeste gevallen geen klachten en wordt dan ook vaak ontdekt bij een routineonderzoek. Een behandeling is zelden nodig. Wanneer er geen klachten zijn, wordt besloten een afwachtend beleid in te stellen.

Synoniemen

Een spermatocèle staat ook bekend als een zaadcyste.

Wie kunnen er last van krijgen?

Een spermatocèle ontwikkelt zich in de bijbal bij mannen.

Oorzaak van een spermatocèle

Er is anno 2024 weinig bekend over de oorzaak van spermatocèles. Een spermatocèle ontstaat vanuit de bijbal. In de zaadbal wordt zaadvocht gevormd, dat in de bijbal in talrijke kleine verzamelbuisjes verder rijpt. Deze buisjes kunnen te wijd worden als het transport niet goed verloopt, bijvoorbeeld als gevolg van een ontsteking of een trauma. In veel gevallen blijft zo'n verwijding klein, maar soms wordt deze groter waardoor een spermatocèle ontstaat.

De aandoening wordt geassocieerd met het gebruik van diethylstilbestrol (DES) door vrouwen tijdens de zwangerschap. In de literatuur wordt geen melding gemaakt van erfelijkheid.

Risicofactoren

Hieronder volgen factoren die de kans op het ontwikkelen van een spermatocèle kunnen vergroten:

• familiegeschiedenis van spermatocèles
• trauma van de teelballen/bijballen
• scrotale vervorming

Symptomen van een spermatocèle

Een spermatocèle geeft meestal geen klachten en kan los van en aan de bovenzijde van de zaadbal worden gevoeld. Ze schijnen roze door wanneer de (huis)arts een lampje — een zogeheten 'diafanoscoop' — tegen de balzak houdt. Meestal zijn ze kleiner dan 1 cm, maar in uitzonderlijke gevallen kunnen ze tot 15 cm groot worden. Een dergelijke omvang veroorzaakt doorgaans zowel esthetische als mechanische klachten; de zwelling wordt dan erg groot wordt en gaat 'in de weg gaat zitten'. Ook kan hierbij pijn die uitstraalt naar de lies ontstaan. Het blijkt dat sommige mannen last hebben van een relatief kleine cèle, terwijl anderen geen klachten hebben bij een grotere cèle.

Wat is het beloop?

Voor zover bekend verdwijnen spermatocèles over het algemeen niet spontaan en gaan ze ook niet in regressie.¹ Veel spermatocèles worden mettertijd groter en vaak ontstaan er na verloop van tijd meer cysten in de bijbal.²

Onderzoek en diagnose

De diagnose wordt meestal gesteld op basis van de anamnese en een lichamelijk onderzoek. Er kan ook een echografie worden verricht bij cysten waarvan de origine moeilijk te bepalen is. Andere aandoeningen, zoals een varicocèle, een zaadbaltumor en een hydrocèle, moeten worden uitgesloten.

Behandeling van een spermatocèle

Behandeling is zelden nodig. Wanneer de patiënt geen klachten heeft, wordt normaal gesproken een expectatief (afwachtend) beleid voorgesteld. Soms worden spermatocèles zo groot, dat er wel klachten ontstaan en de patiënt hinderen in bepaalde activiteiten, of de kleding gaat knellen. Voorts kan het door de patiënt als cosmetisch storend ervaren worden. Dergelijke mechanische en esthetische klachten kunnen aanleiding zijn voor een spermatocèlectomie (= verwijdering van de spermatocèle) door de uroloog.

Bij deze operatieve ingreep maakt de uroloog een incisie (snede) in de balzak. Hierna wordt via de snede de bal en bijbal geïnspecteerd en vervolgens vindt verwijdering van de spermatocèle plaats. De huidwond wordt met oplosbare hechtingen gesloten. Al met al duurt de ingreep ongeveer een half uur.

Complicaties

Vervorming van het scrotum

Scrotale vervorming is een complicatie die kan voortvloeien uit een spermatocèle

Onvruchtbaarheid

Een relatie met onvruchtbaarheid is niet bewezen.

Zaadlozing

Voorts zijn er geen complicaties ten aanzien van de ejaculatie te verwachten.

Preventie

Een spermatocèle of zaadcyste kan worden vermeden door maandelijks zelfonderzoek van de teelballen.

Prognose

Een spermatocèle of zaadcyste is geen levensbedreigende aandoening; het kan echter pijn en ongemak veroorzaken en een chirurgische ingreep vereisen.

Noten:

1. J.A.H. Eekhof e.a. (red.): Kleine kwalen in de huisartsenpraktijk, vijfde geheel herziene druk, tweede oplage, Elsevier Gezondheidszorg, Amsterdam, 2010, p.592.
2. Ibid, p.593.

Lees verder

• Symptomen aandoeningen/pijn/klachten teelbal/zaadbal/scrotum
• Varicocèle: symptomen, oorzaak en behandeling zakaderbreuk
• Bijbalontsteking en teelbalontsteking: symptomen en oorzaak
• Teelbalkanker: symptomen zaadbalkanker, tumoren teelballen
• Teelbaltorsie: symptomen en oorzaken van gedraaide teelbal