Waardenburg-syndroom: Afwijkingen gehoor, huid, haar en ogen

Het Waardenburg-syndroom is een aangeboren erfelijke aandoening waarbij de patiënt pigmentafwijkingen aan het haar, de huid en de ogen heeft in combinatie met gehoorverlies. Daarnaast zijn bijkomende symptomen mogelijk. Het syndroom is onderverdeeld in vier subtypes die een andere genetische oorsprong en verschillende symptomen hebben. De behandeling van dit syndroom is vooral ondersteunend en symptomatisch gericht aangezien het niet te genezen valt. De Nederlandse oogarts Petrus Johannes Waardenburg beschreef voor het eerst het Waardenburg-syndroom in 1947.

• Synoniemen Waardenburg-syndroom
• Typen aandoening
• Epidemiologie
• Oorzaken en erfelijkheid ziekte
• Symptomen: Afwijkingen aan gehoor (gehoorverlies), gezicht, huid, haar en ogen
• Gehoor
• Gezicht
• Huid en haar
• Ogen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van de aandoening
• Prognose
• Complicaties
• Gehoorproblemen
• Huid- en haaraandoeningen
• Maagdarmproblemen
• Neurologische symptomen
• Psychosociale impact
• Preventie

Synoniemen Waardenburg-syndroom

Onder deze synoniemen is het Waardenburg-syndroom (KWS, WSS) nog bekend:

• Klein-Waardenburg-syndroom
• Shah-waardenburg-syndroom
• Waardenburg syndrome met ziekte van Hirschsprung
• Waardenburg-Shah-syndroom

Verder bestaan vier types van de ziekte die als volgt worden aangeduid: WS1, WS2, WS3 en WS4.

Typen aandoening

De vier soorten van het Waardenburg-syndroom onderscheiden zich door hun fysieke kenmerken en soms door hun genetische oorzaak.

Type I

Type I en II hebben zeer gelijkaardige symptomen. Bij de patiënten met dit type staan de ogen ver uit elkaar (medische term is "hypertelorisme"). Gehoorverlies treedt hierbij minder snel op.

Type II

Bij type II is hypertelorisme niet altijd aanwezig. Gehoorverlies komt wel regelmatig voor.

Type III

Dit type is gekend als het Klein-Waardenburg-syndroom. Hierbij presenteert de patiënt zich met afwijkingen aan de handen en armen (bovenste ledematen) naast gehoorverlies en veranderingen in pigmentatie.

Type IV

Een synoniem voor type IV is het Waardenburg Shah-syndroom. Hierbij heeft de patiënt symptomen van zowel het Waardenburg-syndroom als de ziekte van Hirschsprung, een intestinale aandoening die ernstige constipatie of verstopping van de darmen en problemen met de maag veroorzaakt. Hierbij treden tot slot soms neurologische symptomen op.

Epidemiologie

Het Waardenburg-syndroom treft naar schatting 1 op de 40.000-50.000 pasgeborenen. Het is goed voor 2 tot 5 procent van alle gevallen van aangeboren gehoorverlies. Exacte cijfers zijn evenwel niet gemeld in de medische literatuur. Types I en II zijn de meest voorkomende vormen van het Waardenburg-syndroom, terwijl typen III en IV zeldzaam zijn. De aandoening komt voor in Europa en bij Amerikaanse zwarten. Mannen en vrouwen zijn in gelijke aantallen getroffen.

Oorzaken en erfelijkheid ziekte

Mutatie

Mutaties (wijzigingen) in het EDN3-, EDNRB-, MITF-, PAX3-, SNAI2- en SOX10-gen veroorzaken het Waardenburg-syndroom. De oorzaak van type I en III zijn mutaties in het PAX3-gen. Mutaties in het MITF- en SNAI2-gen veroorzaken type II van het Waardenburg-syndroom. Type IV komt tot stand door mutaties in het SOX10-, EDN3- of EDNRB-gen. Mutaties in elk van deze genen resulteren in gehoorverlies, pigmentveranderingen en darmproblemen gerelateerd aan de ziekte van Hirschsprung.

Overerving

De overerving van het Waardenburg-syndroom verloopt op autosomaal dominante wijze, waardoor één kopie van het gewijzigde gen in elke cel voldoende is om de aandoening te veroorzaken. Meestal heeft een getroffen patiënt een ouder met de aandoening. Soms ontstaat de aandoening ook de novo; dit wil zeggen dat er dan geen familiale geschiedenis van het syndroom aanwezig is.

Heel af en toe zijn er patiënten met het type II en type IV die een autosomaal recessief overervingspatroon hebben. Meestal dragen de ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening elk een kopie van het gemuteerde gen, maar vertonen ze zelf geen symptomen van de aandoening.

Symptomen: Afwijkingen aan gehoor (gehoorverlies), gezicht, huid, haar en ogen

De symptomen zijn per patiënt verschillend in graad en ernst, zelfs tussen één familie. Het Waardenburg-syndroom is een groep genetische aandoeningen die gehoorverlies en veranderingen in kleur (pigmentatie) van het haar, de huid en de ogen veroorzaken. Ook heeft de patiënt typische gezichtskenmerken en zijn bijkomende symptomen mogelijk.

Gehoor

Patiënten hebben soms een matig tot ernstig gehoorverlies als gevolg van schade aan het binnenoor. Niettemin zijn er redelijk veel patiënten die een normaal gehoor bezitten. Het gehoorverlies is vanaf de geboorte aanwezig en is soms éénzijdig (unilateraal) en soms aan beide kanten (bilateraal) aanwezig.

Gezicht

De gelaatstrekken van een patiënt met het Waardenburg-syndroom zijn vrij typisch. Het gezicht is veelal asymmetrisch. De patiënt heeft een hoge neusrug, doorlopende wenkbrauwen en een lage haarlijn. Ook een gespleten gehemelte (schisis) komt soms voor.

Huid en haar

De patiënt vertoont een wit voorhoofd, witte wenkbrauwen en wimpers, witte vlekken op de huid en verschillende haarkleuren, waaronder mogelijk een witte haarlok (poliose). Zo heeft de patiënt bijvoorbeeld bruin haar, maar zit er een heel stuk met witte lokken tussen. Bij sommige patiënten wordt het haar vroegtijdig grijs.

Ogen

Patiënten met deze aandoening hebben vaak zeer lichtblauwe ogen of verschillend gekleurde ogen (heterochromie), zoals een blauw oog en een bruin oog. Soms heeft één oog segmenten van twee verschillende kleuren (sectionele heterochromie). De binnenste ooghoeken (canthi) zijn vaak verplaatst. Ook irisafwijkingen komen voor.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose gebeurt aan de hand van een grondig klinisch onderzoek op basis van de uiterlijke kenmerken. De uiteindelijke diagnose gebeurt door middel van een genetisch onderzoek zodat ook het type bekend is.

Behandeling van de aandoening

Aangezien het syndroom niet te genezen valt, gebeurt de behandeling vooral symptomatisch en ondersteunend. Voor de gehoorproblemen is een hoorapparaat of een cochleair implantaat een mogelijke oplossing. In sporadische gevallen is een corrigerende chirurgische ingreep nodig. Voorts werken een KNO-arts, een audioloog, een logopedist en een klinisch geneticus samen.

Prognose

De prognose is vaak goed, maar soms treden ziektes of zelfs de dood op als gevolg van complicaties van de ziekte van Hirschsprung (gerelateerd aan (ernstige) darmaandoeningen).

Complicaties

De mogelijke complicaties van het Waardenburg-syndroom zijn onder andere:

Gehoorproblemen

Aanvullende gehoorproblemen kunnen zich ontwikkelen of verergeren, vooral bij type I en type II van het syndroom. Gehoorverlies kan leiden tot problemen met communicatie en sociale interactie.

Huid- en haaraandoeningen

Pigmentveranderingen kunnen de huid en het haar beïnvloeden, wat kan leiden tot cosmetische bezorgdheden en psychologische impact. Het risico op huidkanker kan iets verhoogd zijn door de aanwezigheid van pigmentafwijkingen.

Maagdarmproblemen

Bij patiënten met type IV, die de ziekte van Hirschsprung combineren, kunnen ernstige maagdarmproblemen optreden zoals chronische constipatie, buikpijn en andere darmcomplicaties.

Neurologische symptomen

Soms kunnen neurologische symptomen optreden bij patiënten met type IV van het Waardenburg-syndroom. Deze symptomen kunnen variëren van milde cognitieve problemen tot ernstigere neurologische aandoeningen.

Psychosociale impact

De visuele en gehoorafwijkingen kunnen leiden tot psychosociale problemen zoals sociale isolatie, laag zelfbeeld en emotionele stress.

Preventie

Omdat het Waardenburg-syndroom erfelijk is en autosomaal dominant overerft, is preventie op individueel niveau moeilijk. Voor paren met een familiaire geschiedenis van het syndroom kan genetisch advies nuttig zijn om het risico te beoordelen en mogelijke voortplantingsopties te bespreken.