Waardenburg-syndroom: Afwijkingen gehoor, huid, haar en ogen

Het Waardenburg-syndroom is een aangeboren erfelijke aandoening waarbij de patiënt pigmentafwijkingen aan het haar, de huid en de ogen heeft in combinatie met gehoorverlies. Daarnaast zijn bijkomende symptomen mogelijk. Het syndroom is onderverdeeld in vier subtypes die een andere genetische oorsprong en verschillende symptomen hebben. De behandeling van dit syndroom is vooral ondersteunend en symptomatisch gericht aangezien het niet te genezen valt. De Nederlandse oogarts Petrus Johannes Waardenburg beschreef voor het eerst het Waardenburg-syndroom in 1947.

• Synoniemen Waardenburg-syndroom
• Typen aandoening
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken en erfelijkheid ziekte
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Afwijkingen aan gehoor (gehoorverlies), gezicht, huid, haar en ogen
• Gehoor
• Gezicht
• Huid en haar
• Ogen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van de aandoening
• Prognose
• Complicaties
• Gehoorproblemen
• Huid- en haaraandoeningen
• Maagdarmproblemen
• Neurologische symptomen
• Psychosociale impact
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met het Waardenburg-syndroom
• Regelmatig gehooronderzoek
• Behandelen van huidaandoeningen
• Mentale gezondheid en steun
• Gebruik van hulpmiddelen
• Genetisch advies
• Misvattingen rond Waardenburg-syndroom
• Het Waardenburg-syndroom veroorzaakt altijd doofheid
• Alleen het gehoor wordt aangetast
• Mensen met Waardenburg-syndroom hebben altijd witte haarlokken
• Het syndroom heeft geen invloed op andere organen
• Het Waardenburg-syndroom heeft geen invloed op het dagelijks leven
• Het syndroom is altijd erfelijk

Synoniemen Waardenburg-syndroom

Onder deze synoniemen is het Waardenburg-syndroom (KWS, WSS) nog bekend:

• Klein-Waardenburg-syndroom
• Shah-waardenburg-syndroom
• Waardenburg syndrome met ziekte van Hirschsprung
• Waardenburg-Shah-syndroom

Verder bestaan vier types van de ziekte die als volgt worden aangeduid: WS1, WS2, WS3 en WS4.

Typen aandoening

De vier soorten van het Waardenburg-syndroom onderscheiden zich door hun fysieke kenmerken en soms door hun genetische oorzaak.

Type I
Type I en II hebben zeer gelijkaardige symptomen. Bij de patiënten met dit type staan de ogen ver uit elkaar (medische term is "hypertelorisme"). Gehoorverlies treedt hierbij minder snel op.

Type II
Bij type II is hypertelorisme niet altijd aanwezig. Gehoorverlies komt wel regelmatig voor.

Type III
Dit type is gekend als het Klein-Waardenburg-syndroom. Hierbij presenteert de patiënt zich met afwijkingen aan de handen en armen (bovenste ledematen) naast gehoorverlies en veranderingen in pigmentatie.

Type IV
Een synoniem voor type IV is het Waardenburg Shah-syndroom. Hierbij heeft de patiënt symptomen van zowel het Waardenburg-syndroom als de ziekte van Hirschsprung, een intestinale aandoening die ernstige constipatie of verstopping van de darmen en problemen met de maag veroorzaakt. Hierbij treden tot slot soms neurologische symptomen op.

Epidemiologie

Prevalentie en incidentie
Waardenburg-syndroom is een zeldzame genetische aandoening met een geschatte prevalentie van 1 op 40.000 tot 1 op 50.000 levendgeborenen wereldwijd. Er zijn geografische en etnische variaties in de prevalentie, waarbij sommige populaties een hogere incidentie melden, mogelijk door genetische predispositie of consanguïniteit.

Demografische verdeling
De aandoening treft zowel mannen als vrouwen in gelijke mate. Er zijn geen aanwijzingen dat specifieke leeftijdsgroepen meer risico lopen, aangezien Waardenburg-syndroom doorgaans vanaf de geboorte aanwezig is.

Regionale verschillen
In bepaalde regio’s, zoals delen van Zuid-Amerika en het Midden-Oosten, kan de prevalentie hoger zijn door genetische factoren en de mate van verwantschapshuwelijken. Meer onderzoek is nodig om regionale verschillen verder te verklaren.

Mechanisme

Genetische oorzaken
Waardenburg-syndroom wordt veroorzaakt door mutaties in verschillende genen, waaronder PAX3, MITF, SOX10, EDN3 en EDNRB. Deze genen spelen een cruciale rol in de embryonale ontwikkeling van melanocyten, de pigmentproducerende cellen, en neurale crestcellen.

Invloed op melanocyten
Melanocyten zijn verantwoordelijk voor de pigmentatie van huid, haar en ogen. Disfunctie of afwezigheid van deze cellen leidt tot de karakteristieke depigmentatie van huid en haar en de helderblauwe of verschillend gekleurde ogen die vaak voorkomen bij Waardenburg-syndroom.

Gevolgen voor gehoor
Een gebrek aan functionele neurale crestcellen kan leiden tot sensorineurale doofheid, een veelvoorkomend kenmerk van het syndroom. Dit effect is meestal het gevolg van defecten in de ontwikkeling van het binnenoor.

Oorzaken en erfelijkheid ziekte

Mutatie
Mutaties (wijzigingen) in het EDN3-, EDNRB-, MITF-, PAX3-, SNAI2- en SOX10-gen veroorzaken het Waardenburg-syndroom. De oorzaak van type I en III zijn mutaties in het PAX3-gen. Mutaties in het MITF- en SNAI2-gen veroorzaken type II van het Waardenburg-syndroom. Type IV komt tot stand door mutaties in het SOX10-, EDN3- of EDNRB-gen. Mutaties in elk van deze genen resulteren in gehoorverlies, pigmentveranderingen en darmproblemen gerelateerd aan de ziekte van Hirschsprung.

Overerving
De overerving van het Waardenburg-syndroom verloopt op autosomaal dominante wijze, waardoor één kopie van het gewijzigde gen in elke cel voldoende is om de aandoening te veroorzaken. Meestal heeft een getroffen patiënt een ouder met de aandoening. Soms ontstaat de aandoening ook de novo; dit wil zeggen dat er dan geen familiale geschiedenis van het syndroom aanwezig is.

Heel af en toe zijn er patiënten met het type II en type IV die een autosomaal recessief overervingspatroon hebben. Meestal dragen de ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening elk een kopie van het gemuteerde gen, maar vertonen ze zelf geen symptomen van de aandoening.

Risicofactoren

Genetische predispositie
De primaire risicofactor voor Waardenburg-syndroom is de aanwezigheid van een familiegeschiedenis van de aandoening. Het syndroom wordt autosomaal dominant of recessief overgeërfd, afhankelijk van het subtype.

Consanguïniteit
Huwelijken tussen verwante personen vergroten de kans op het doorgeven van mutaties die betrokken zijn bij autosomaal recessieve vormen van Waardenburg-syndroom.

De novo mutaties
Hoewel zeldzaam, kunnen nieuwe genetische mutaties optreden zonder dat er een familiegeschiedenis van de aandoening is.

Risicogroepen

Kinderen van ouders met Waardenburg-syndroom
Kinderen van ouders met een genetische mutatie die verband houdt met het syndroom hebben een verhoogd risico, met een kans van 50% bij autosomaal dominante overerving.

Etnische groepen met hogere prevalentie
Bepaalde etnische gemeenschappen, zoals in delen van het Midden-Oosten en Zuid-Amerika, kunnen een hoger risico lopen vanwege genetische isolatie of consanguïniteit.

Familiale clusters
Familieleden van pátiënten met Waardenburg-syndroom, zelfs zonder zichtbare symptomen, kunnen drager zijn van de mutatie en lopen risico om het door te geven aan volgende generaties.

Symptomen: Afwijkingen aan gehoor (gehoorverlies), gezicht, huid, haar en ogen

De symptomen zijn per patiënt verschillend in graad en ernst, zelfs tussen één familie. Het Waardenburg-syndroom is een groep genetische aandoeningen die gehoorverlies en veranderingen in kleur (pigmentatie) van het haar, de huid en de ogen veroorzaken. Ook heeft de patiënt typische gezichtskenmerken en zijn bijkomende symptomen mogelijk.

Gehoor

Patiënten hebben soms een matig tot ernstig gehoorverlies als gevolg van schade aan het binnenoor. Niettemin zijn er redelijk veel patiënten die een normaal gehoor bezitten. Het gehoorverlies is vanaf de geboorte aanwezig en is soms éénzijdig (unilateraal) en soms aan beide kanten (bilateraal) aanwezig.

Gezicht

De gelaatstrekken van een patiënt met het Waardenburg-syndroom zijn vrij typisch. Het gezicht is veelal asymmetrisch. De patiënt heeft een hoge neusrug, doorlopende wenkbrauwen en een lage haarlijn. Ook een gespleten gehemelte (schisis) komt soms voor.

Huid en haar

De patiënt vertoont een wit voorhoofd, witte wenkbrauwen en wimpers, witte vlekken op de huid en verschillende haarkleuren, waaronder mogelijk een witte haarlok (poliose). Zo heeft de patiënt bijvoorbeeld bruin haar, maar zit er een heel stuk met witte lokken tussen. Bij sommige patiënten wordt het haar vroegtijdig grijs.

Ogen

Patiënten met deze aandoening hebben vaak zeer lichtblauwe ogen of verschillend gekleurde ogen (heterochromie), zoals een blauw oog en een bruin oog. Soms heeft één oog segmenten van twee verschillende kleuren (sectionele heterochromie). De binnenste ooghoeken (canthi) zijn vaak verplaatst. Ook irisafwijkingen komen voor.

Alarmsymptomen

Huid- en haarkenmerken
Bij pasgeborenen kunnen duidelijke depigmentatievlekken op de huid of een witte haarlok wijzen op Waardenburg-syndroom. Deze symptomen moeten aanleiding geven tot genetisch onderzoek.

Gehoorverlies
Ongeïdentificeerd gehoorverlies bij pasgeborenen of jonge kinderen kan een vroeg alarmsymptoom zijn. Audiologische screening is essentieel voor vroege diagnose.

Oogafwijkingen
Helderblauwe of verschillend gekleurde ogen (heterochromie) kunnen wijzen op een onderliggend syndroom, vooral wanneer ze gepaard gaan met andere kenmerken.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose gebeurt aan de hand van een grondig klinisch onderzoek op basis van de uiterlijke kenmerken. De uiteindelijke diagnose gebeurt door middel van een genetisch onderzoek zodat ook het type bekend is.

Behandeling van de aandoening

Aangezien het syndroom niet te genezen valt, gebeurt de behandeling vooral symptomatisch en ondersteunend. Voor de gehoorproblemen is een hoorapparaat of een cochleair implantaat een mogelijke oplossing. In sporadische gevallen is een corrigerende chirurgische ingreep nodig. Voorts werken een KNO-arts, een audioloog, een logopedist en een klinisch geneticus samen.

Prognose

Levensverwachting
De levensverwachting van pátiënten met Waardenburg-syndroom is doorgaans normaal, tenzij er bijkomende complicaties zijn, zoals ernstige gehoorproblemen of neurologische afwijkingen.

Functionele beperkingen
Gehoorverlies kan invloed hebben op communicatie en sociaal functioneren, vooral zonder vroege interventie. Met hulpmiddelen zoals hoortoestellen of cochleaire implantaten kunnen de meeste pátiënten echter goed functioneren.

Langetermijnuitkomsten
Bij adequate opvolging, inclusief genetisch advies en gehoorrevalidatie, is de prognose voor een goede levenskwaliteit positief.

Complicaties

De mogelijke complicaties van het Waardenburg-syndroom zijn onder andere:

Gehoorproblemen

Aanvullende gehoorproblemen kunnen zich ontwikkelen of verergeren, vooral bij type I en type II van het syndroom. Gehoorverlies kan leiden tot problemen met communicatie en sociale interactie.

Huid- en haaraandoeningen

Pigmentveranderingen kunnen de huid en het haar beïnvloeden, wat kan leiden tot cosmetische bezorgdheden en psychologische impact. Het risico op huidkanker kan iets verhoogd zijn door de aanwezigheid van pigmentafwijkingen.

Maagdarmproblemen

Bij patiënten met type IV, die de ziekte van Hirschsprung combineren, kunnen ernstige maagdarmproblemen optreden zoals chronische constipatie, buikpijn en andere darmcomplicaties.

Neurologische symptomen

Soms kunnen neurologische symptomen optreden bij patiënten met type IV van het Waardenburg-syndroom. Deze symptomen kunnen variëren van milde cognitieve problemen tot ernstigere neurologische aandoeningen.

Psychosociale impact

De visuele en gehoorafwijkingen kunnen leiden tot psychosociale problemen zoals sociale isolatie, laag zelfbeeld en emotionele stress.

Preventie

Genetisch advies
Het aanbieden van genetisch advies aan families met een geschiedenis van Waardenburg-syndroom kan helpen bij het plannen van zwangerschappen en het begrijpen van de risico’s.

Prenatale screening
In sommige gevallen kan prenatale genetische screening worden overwogen om de aanwezigheid van specifieke mutaties vast te stellen.

Bewustwording in risicogroepen
Voorlichting aan gemeenschappen met een hoge mate van consanguïniteit kan bijdragen aan het verminderen van het risico op de aandoening in toekomstige generaties.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met het Waardenburg-syndroom

Het Waardenburg-syndroom is een genetische aandoening die kan leiden tot gehoorverlies, huid- en haarkleurveranderingen, en andere lichamelijke kenmerken. Hoewel de symptomen kunnen variëren, is het belangrijk om te weten hoe je kunt omgaan met deze aandoening en de impact ervan op je dagelijks leven. Hieronder vind je enkele praktische tips voor het leven met het Waardenburg-syndroom.

Regelmatig gehooronderzoek

Omdat gehoorverlies een veelvoorkomend symptoom is bij het Waardenburg-syndroom, is het essentieel om regelmatig een gehoortest te laten uitvoeren. Dit kan helpen bij het tijdig opsporen van eventuele veranderingen in je gehoor en het nemen van de juiste stappen, zoals het gebruik van hoortoestellen. Beeldvormende onderzoeken kunnen ook nodig zijn om andere oorzaken van gehoorverlies uit te sluiten en de beste behandelingsopties vast te stellen. Overleg altijd met een audioloog of arts voor het juiste gehoorplan.

Behandelen van huidaandoeningen

Bij het Waardenburg-syndroom kunnen huidaandoeningen zoals vitiligo (het verlies van pigment) optreden. Het is belangrijk om de huid goed te verzorgen, vooral bij blootstelling aan de zon. Het gebruik van een goede zonnebrandcrème kan helpen om je huid te beschermen tegen schadelijke uv-stralen. Daarnaast kunnen huidinfecties, zoals huidinfectie, optreden, dus het is belangrijk om je huid goed schoon en gehydrateerd te houden.

Mentale gezondheid en steun

Het Waardenburg-syndroom kan, door de zichtbare symptomen zoals haarkleurveranderingen of gehoorverlies, soms invloed hebben op je mentale gezondheid. Het is belangrijk om jezelf niet alleen fysiek maar ook emotioneel te ondersteunen. Zoek eventueel steun bij anderen die hetzelfde ervaren of overweeg therapie om met eventuele psychologische uitdagingen om te gaan. Het is belangrijk om je mentale gezondheid serieus te nemen en jezelf de nodige zorg en steun te bieden.

Gebruik van hulpmiddelen

Gezien de mogelijkheid van gehoorverlies, is het gebruik van hoortoestellen of andere hulpmiddelen essentieel voor het verbeteren van je communicatie. Deze hulpmiddelen kunnen het voor jou gemakkelijker maken om in je dagelijkse leven te functioneren, of het nu gaat om werk, school of sociale interacties. Raadpleeg een audioloog om te bepalen welke hulpmiddelen voor jou het meest geschikt zijn.

Genetisch advies

Omdat het Waardenburg-syndroom een genetische aandoening is, kan het nuttig zijn om genetisch advies in te winnen. Dit kan helpen om te begrijpen hoe de aandoening wordt overgedragen en welke risico's er zijn voor eventuele kinderen. Genetisch advies kan je ook voorzien van waardevolle informatie over behandelingsopties en de kans op andere gezondheidsproblemen die met de aandoening verband houden.

Met de juiste zorg en aandacht voor zowel je fysieke als mentale gezondheid kun je de symptomen van het Waardenburg-syndroom beter beheren en een kwalitatief goed leven leiden. Vergeet niet regelmatig je arts te raadplegen voor advies en begeleiding bij het omgaan met deze aandoening.

Misvattingen rond Waardenburg-syndroom

Het Waardenburg-syndroom is een erfelijke aandoening die wordt gekenmerkt door pigmentafwijkingen en gehoorverlies. Hoewel de kenmerken per persoon sterk kunnen verschillen, bestaan er veel misvattingen over de oorzaken, symptomen en impact van deze aandoening.

Het Waardenburg-syndroom veroorzaakt altijd doofheid

Hoewel gehoorverlies een veelvoorkomend symptoom is bij het Waardenburg-syndroom, is niet iedereen met de aandoening volledig doof. Het gehoorverlies kan variëren van mild tot ernstig, en sommige patiënten hebben helemaal geen gehoorproblemen. In gevallen van gehoorverlies kan een gehoorapparaat of andere aanpassingen helpen om de communicatie te verbeteren.

Alleen het gehoor wordt aangetast

Naast gehoorverlies kunnen patiënten ook te maken krijgen met opvallende pigmentveranderingen in de huid, het haar en de ogen. Een van de meest kenmerkende verschijnselen is heterochromie, waarbij iemand twee verschillende oogkleuren heeft. Daarnaast kunnen er ook afwijkingen aan het gezicht en de neusstructuur optreden.

Mensen met Waardenburg-syndroom hebben altijd witte haarlokken

Hoewel een witte haarlok een bekend symptoom is, komt dit niet bij iedereen met het syndroom voor. Sommige patiënten hebben een volledig witte haarlok, terwijl anderen alleen lichtere haarpartijen hebben of helemaal geen zichtbare pigmentafwijkingen in het haar vertonen.

Het syndroom heeft geen invloed op andere organen

Hoewel de meeste symptomen betrekking hebben op pigmentatie en gehoor, kunnen sommige patiënten ook andere medische problemen ervaren. In zeldzame gevallen kunnen er afwijkingen zijn in het zenuwstelsel, de handen of de darmen, afhankelijk van het type Waardenburg-syndroom dat aanwezig is.

Het Waardenburg-syndroom heeft geen invloed op het dagelijks leven

De impact van de aandoening varieert per persoon. Voor sommige patiënten kunnen gehoorproblemen of visuele kenmerken invloed hebben op hun sociale leven en zelfbeeld. In ernstige gevallen kan gehoorverlies communicatie bemoeilijken, wat aanpassingen vereist in onderwijs en werk.

Het syndroom is altijd erfelijk

Hoewel het Waardenburg-syndroom meestal wordt overgeërfd van een ouder, kunnen sommige gevallen het gevolg zijn van spontane genetische mutaties. Dit betekent dat iemand het syndroom kan ontwikkelen zonder dat er een familiegeschiedenis van de aandoening is.