Tics (zenuwtrekjes) in gezicht: Oorzaken van ticstoornissen

Bij een tic in het gezicht (ook wel mimische spasmen genoemd) ontstaat een herhaalde, onvrijwillige en ongecontroleerde kramp in de gezichtsspieren. Deze vervelende zenuwtrekjes komen regelmatig voor en kunnen storend zijn voor de patiënt. Hoewel het vaak mogelijk is om de tic tijdelijk in te houden, wordt de patiënt ongemakkelijker naarmate deze pogingen vaker worden gedaan. Diverse stoornissen kunnen gezichtstics veroorzaken, maar meestal zijn de onderliggende oorzaken mild. In veel gevallen is behandeling niet nodig en verdwijnen de zenuwtrekjes vanzelf, soms door een betere controle over stress. Indien nodig kunnen medicijnen, psychotherapie en chirurgie worden ingezet om gezichtstics te verhelpen.

• Wat zijn gezichtstics?
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Typen ticstoornissen met gezichtstics
• Tijdelijke ticstoornis
• Chronische motorische ticstoornis
• Tourette-syndroom
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van zenuwtrekjes in het gezicht
• Zelfzorg
• Professionele medische zorg
• Prognose van tics in het gezicht
• Complicaties
• Preventie

Wat zijn gezichtstics?

Gezichtstics zijn korte, snelle, onwillekeurige bewegingen van de spieren in het gezicht. Ze kunnen zich manifesteren als knipperen, fronsen, grijnzen of het optrekken van een schouder. Deze tics kunnen zowel motorisch (bewegingen) als vocaal (geluiden) zijn.

Epidemiologie

De epidemiologie van tics in het gezicht richt zich op het onderzoek naar de frequentie en spreiding van deze aandoening in de algemene bevolking. Dit omvat zowel de prevalentie als de incidentie van tics, evenals de verschillende factoren die de incidentie van deze aandoening beïnvloeden.

Prevalentie en incidentie
Tics in het gezicht komen zowel bij kinderen als bij volwassenen voor, hoewel ze vaker voorkomen bij kinderen, vooral tussen de 5 en 10 jaar. De prevalentie van motorische tics in de algemene bevolking varieert sterk, maar schattingen geven aan dat 1-10% van de kinderen tics ervaren. De incidentie neemt vaak af met de leeftijd, hoewel sommige volwassenen tics kunnen blijven ervaren, zij het vaak minder intensief.

Geslachtsverschillen
Onderzoeken wijzen erop dat mannen vaker lijden aan tics dan vrouwen, wat kan worden toegeschreven aan hormonale verschillen, zoals de invloed van testosteron. Dit verschil in prevalentie is echter niet altijd consistent in alle studies, en er is meer onderzoek nodig om dit verder te verklaren.

Leeftijdsdistributie
Tics ontwikkelen zich meestal in de vroege kinderjaren. De piekincidentie ligt tussen de 5 en 10 jaar, en veel kinderen ervaren na de puberteit een afname van de tics. Bij volwassenen komen tics minder vaak voor, en als ze zich voordoen, zijn ze vaak milder.

Mechanisme

Het mechanisme van tics in het gezicht wordt gedreven door neurologische processen die onwillekeurige spiersamentrekkingen veroorzaken. Deze kunnen zowel motorisch als sensorisch zijn, en ze ontstaan door storingen in specifieke hersenstructuren.

Neurologische basis
Tics worden vaak geassocieerd met afwijkingen in de basale ganglia, een hersengebied dat essentieel is voor de motorische controle. De basale ganglia helpen bij het reguleren van bewegingen, en een disfunctie in dit gebied kan leiden tot oncontroleerbare bewegingen, zoals tics.

Neurotransmitters en chemische invloeden
Een verstoorde balans van neurotransmitters, zoals dopamine, speelt een cruciale rol bij de ontwikkeling van tics. Overactiviteit van dopamine in de hersenen kan bijdragen aan het ontstaan van onwillekeurige bewegingen.

Genetische factoren
Genetische invloeden zijn ook van belang bij het ontstaan van tics. Familieleden van mensen met tics of het Gilles de la Tourette-syndroom vertonen een verhoogd risico op het ontwikkelen van tics, wat duidt op een genetische predispositie voor deze aandoening.

Oorzaken

De oorzaken van tics in het gezicht kunnen variëren van neurologische aandoeningen tot psychologische factoren en omgevingsinvloeden. Veel gevallen van tics hebben geen duidelijke oorzaak, maar er zijn verschillende bekende risicofactoren die bijdragen aan de ontwikkeling van deze aandoening.

Genetische aanleg
Erfelijkheid speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van tics. Mensen met een familiegeschiedenis van tics of het Gilles de la Tourette-syndroom hebben een grotere kans om zelf tics te ontwikkelen, wat wijst op een genetische component.

Neurologische aandoeningen
Tics kunnen ook optreden als gevolg van andere neurologische aandoeningen zoals de ziekte van Parkinson, die de motorische controle beïnvloedt. Deze aandoeningen verstoren de normale werking van de basale ganglia, wat kan leiden tot onwillekeurige bewegingen zoals tics.

Psychosociale invloeden
Stressvolle omgevingen, angst, en andere psychologische factoren kunnen tics verergeren of veroorzaken. Het verminderen van psychologische stress wordt vaak aangemoedigd als een manier om tics te beheersen.

Typen ticstoornissen met gezichtstics

Verschillende soorten aandoeningen kunnen zenuwtrekjes in het gezicht veroorzaken. Deze zijn onder te verdelen in de volgende types:

Tijdelijke ticstoornis

Bij een tijdelijke ticstoornis verschijnen de gezichtstics of vocale tics regelmatig, maar de tics houden minder dan één jaar aan. Ze komen vrijwel uitsluitend voor tijdens de waakuren. Kinderen worden het vaakst getroffen door dit type ticstoornis. Behandeling is meestal niet nodig, omdat de symptomen vaak vanzelf verdwijnen.

Chronische motorische ticstoornis

Bij een chronische motorische ticstoornis blijven de zenuwtrekjes in het gezicht langer aanwezig. De patiënt moet gedurende meer dan één jaar tics hebben ervaren, met periodes van minstens drie maanden per keer, voordat de arts deze ticstoornis kan diagnosticeren. Deze tics kunnen ook tijdens de slaap optreden. Zowel kinderen als volwassenen kunnen dit type ticstoornis ervaren. Bij jonge kinderen kan de aandoening in de loop van de tijd verbeteren of spontaan verdwijnen, maar volwassenen hebben vaak medicatie of andere behandelingen nodig om de tics te beheersen.

Tourette-syndroom

Het syndroom van Gilles de la Tourette (Tourette-syndroom) is een chronische aandoening die één of meerdere motorische of vocale tics veroorzaakt. De meeste patiënten ontwikkelen het syndroom in de kindertijd, maar de symptomen kunnen soms aanhouden tot in de volwassenheid. Meestal verminderen de tics naarmate de patiënt ouder wordt. Personen met het syndroom van Gilles de la Tourette ervaren zowel motorische als vocale tics, zoals het maken van geluiden of het zeggen van onwillekeurige woorden. Sommige patiënten hebben slechts kleine motorische tics, zoals snel knipperen met de ogen of keel schrapen. Andere motorische tics kunnen zijn:

• het ophalen van één of beide schouders
• het ongecontroleerd schudden van het hoofd
• het klapperen met de armen
• het uitspreken van ongepaste woorden
• het maken van ongepaste gebaren
• schreeuwen

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van tics in het gezicht verhogen. Deze kunnen zowel genetisch als omgevingsgerelateerd zijn, en ze spelen een cruciale rol in de mate van ernst van de aandoening.

Genetische predispositie
Familieleden van mensen met tics vertonen een verhoogd risico op het ontwikkelen van tics. Genetische invloeden beïnvloeden de gevoeligheid voor de aandoening, en sommige genetische mutaties kunnen de kans op tics vergroten.

Psychische aandoeningen
Patiënten met aandoeningen zoals ADHD of obsessief-compulsieve stoornis (OCD) lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van tics. Deze psychische aandoeningen beïnvloeden de hersenstructuren die betrokken zijn bij beweging en gedragsregulatie, wat tics kan bevorderen.

Stress en omgevingsfactoren
Langdurige blootstelling aan stress, angst of spanning kan de frequentie en ernst van tics verergeren. Het aanpakken van stressvolle situaties is daarom een belangrijk onderdeel van de behandeling van tics.

Risicogroepen

Er zijn specifieke risicogroepen die meer kans hebben om tics in het gezicht te ontwikkelen. Deze groepen omvatten mensen met bepaalde genetische aanleg, neurologische aandoeningen en psychologische kwetsbaarheid.

Familiegeschiedenis van tics
Patiënten met een familiegeschiedenis van tics of gerelateerde aandoeningen zoals het Gilles de la Tourette-syndroom hebben een verhoogd risico om zelf tics te ontwikkelen.

Mannen en jongens
Er is een hogere prevalentie van tics bij mannen en jongens, waarschijnlijk als gevolg van hormonale verschillen, zoals de invloed van testosteron.

Patiënten met andere psychische stoornissen
Mensen met andere aandoeningen zoals ADHD of OCD hebben een groter risico op het ontwikkelen van tics. Dit komt doordat deze stoornissen de hersenfunctie en gedragsregulatie beïnvloeden, wat de kans op tics vergroot.

Symptomen

Gezichtstics manifesteren zich als onwillekeurige spierbewegingen die in verschillende delen van het gezicht kunnen voorkomen. Vaak verschijnen deze tics op dezelfde plek elke keer. De tics kunnen storend zijn en de levenskwaliteit van de patiënt beïnvloeden.

Veelvoorkomende gezichtstics zijn:

• het openen en sluiten van de mond
• het ophalen van de neus
• het vergroten van de neusgaten
• het optrekken van de wenkbrauwen
• grimassen
• op de tanden zuigen
• op de tong klikken
• scheel kijken
• snel met de ogen knipperen of knipogen
• trillingen van de mond

Naast deze motorische tics kunnen sommige patiënten ook vocale tics ervaren, zoals het schrapen van de keel of grommen. Hoewel een patiënt in staat kan zijn om de tic tijdelijk te onderdrukken, zal deze vaak uiteindelijk toch weer optreden.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen bij tics in het gezicht kunnen wijzen op een ernstiger onderliggende aandoening. Het herkennen van deze symptomen is essentieel voor een vroege diagnose en behandeling.

Verergering van symptomen
Wanneer tics in het gezicht plotseling veel erger worden of zich uitbreiden naar andere delen van het lichaam, kan dit duiden op een progressie van de aandoening. Dit vereist meestal nader onderzoek door een specialist.

Langdurige aanhoudende tics
Tics die zich over een langere periode blijven voordoen, vooral bij volwassenen, kunnen wijzen op een onderliggend neurologisch probleem, zoals de ziekte van Parkinson of een ander degeneratieve aandoening.

Begeleiding door andere symptomen
Als tics gepaard gaan met andere symptomen zoals stemmingsstoornissen, obsessief-compulsief gedrag of moeilijkheden met motorische controle, moet er verder onderzoek worden gedaan om een meer complexe aandoening uit te sluiten.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van gezichtstics wordt meestal gesteld tijdens een lichamelijk onderzoek door de arts. Er zijn geen specifieke tests vereist om de diagnose te bevestigen. In zeldzame gevallen kan de arts een elektro-encefalografie (EEG) laten uitvoeren om te controleren op epileptische aanvallen, die soms de oorzaak kunnen zijn van de tics.

Behandeling van zenuwtrekjes in het gezicht

De behandeling van gezichtstics hangt af van het type en de ernst van de tics. Vaak verdwijnen de zenuwtrekjes vanzelf zonder behandeling. In gevallen waarbij de tics aanhouden of ernstige problemen veroorzaken, kunnen de volgende behandelingen overwogen worden:

Zelfzorg

Patiënten kunnen baat hebben bij het verminderen van stress door het beoefenen van meditatie, yoga, of lichte oefeningen. Fantasierijk spel en een goede nachtrust zijn ook belangrijk voor het verminderen van stress.

Professionele medische zorg

Wanneer de prestaties op school of op het werk worden beïnvloed, kan behandeling noodzakelijk zijn. Voor chronische tics, zoals die bij het syndroom van Gilles de la Tourette, is vaak een uitgebreidere behandeling vereist.

Medicijnen
Medicijnen kunnen worden voorgeschreven om de tics te beheersen. Dit omvat alfa-adrenerge agonisten, neuroleptica en dopamineblokkers. Bij aanhoudende gezichtstics kunnen botoxinjecties worden toegepast. Botox verlamt de gezichtsspieren tijdelijk, wat kan leiden tot een langdurige vermindering of zelfs het verdwijnen van de tic. Medicijnen kunnen ook helpen bij het behandelen van onderliggende aandoeningen die de gezichtstics veroorzaken, zoals het syndroom van Gilles de la Tourette.

Psychotherapie
Regelmatige sessies bij een psychotherapeut kunnen nuttig zijn voor het vinden van manieren om de tics te verminderen of te elimineren. Gedragsverandering en gewoonte-omkeringstechnieken kunnen patiënten helpen om de tics te overwinnen en hun kwaliteit van leven te verbeteren. De therapie leert patiënten om de tics te herkennen en te vervangen door minder storend gedrag.

Chirurgie
In sommige gevallen kunnen chirurgische behandelingen nuttig zijn voor patiënten met ernstige ticstoornissen in het gezicht, bijvoorbeeld bij het syndroom van Gilles de la Tourette. Diepe hersenstimulatie is een techniek waarbij elektroden in de hersenen worden geïmplanteerd om specifieke hersengebieden te stimuleren die betrokken zijn bij het reguleren van bewegingen en tics. Deze techniek kan de symptomen van het syndroom van Gilles de la Tourette aanzienlijk verminderen.

Prognose van tics in het gezicht

De prognose voor tics in het gezicht varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaken en de ernst van de aandoening. Over het algemeen hebben de meeste gevallen van tics een gunstige prognose, vooral bij kinderen, waarbij de symptomen vaak vanzelf afnemen naarmate het kind ouder wordt. Bij volwassenen kunnen tics echter persistenter zijn en soms zelfs ernstiger worden.

Verloop van de aandoening
Bij veel kinderen neemt de frequentie en intensiteit van tics af naarmate ze de puberteit bereiken. Dit kan echter variëren, en sommige kinderen blijven gedurende hun volwassen leven last houden van milde tot matige tics. Bij volwassenen die tics ontwikkelen, kunnen de symptomen meer persistent zijn, maar ze zijn vaak minder ernstig dan in de kindertijd.

Behandelingseffecten
Behandeling, zoals gedragsinterventies en medicatie, kan effectief zijn in het verminderen van de ernst van tics. Bij de meeste patiënten, vooral kinderen, kunnen tics aanzienlijk verminderen of zelfs verdwijnen, vooral met vroege interventie. Bij volwassenen kan het effect van behandeling echter variëren, en sommige patiënten blijven tics ervaren, hoewel deze vaak milder zijn.

Complicaties

Tics in het gezicht kunnen, hoewel meestal goedaardig, soms leiden tot complicaties die de kwaliteit van leven beïnvloeden. Deze complicaties kunnen zowel lichamelijk als psychologisch van aard zijn, en ze variëren afhankelijk van de ernst van de tics en de onderliggende oorzaak.

Psychosociale impact
Tics kunnen een aanzienlijke psychosociale impact hebben, vooral wanneer ze zichtbaar zijn, zoals in het gezicht. Dit kan leiden tot stigmatisering, sociale isolatie, of vermijdingsgedrag, wat vaak het gevolg is van schaamte of angst voor negatieve reacties van anderen. Vooral in de adolescentie kunnen tics het zelfbeeld van een persoon beïnvloeden.

Belemmering van dagelijkse activiteiten
In sommige gevallen kunnen tics de normale dagelijkse activiteiten van een patiënt belemmeren, vooral wanneer ze gepaard gaan met andere motorische of cognitieve problemen. Dit kan variëren van moeilijkheden met werk of school tot problemen met sociale interacties en het uitvoeren van alledaagse taken.

Medische complicaties
In zeldzame gevallen kunnen tics in het gezicht worden geassocieerd met onderliggende medische aandoeningen, zoals neurologische stoornissen. In dergelijke gevallen kunnen de tics een symptoom zijn van een ernstiger probleem, zoals de ziekte van Parkinson of andere aandoeningen die het motorisch systeem beïnvloeden.

Preventie

Hoewel er geen specifieke manier is om tics volledig te voorkomen, kunnen bepaalde preventieve maatregelen helpen om het risico op het ontwikkelen van tics te verminderen of de ernst ervan te beperken. Het implementeren van gezonde levensstijlkeuzes, het beheren van stress en het bieden van psychologische ondersteuning kunnen bijdragen aan het verminderen van tics.

Gezonde levensstijl
Een evenwichtig voedingspatroon, voldoende slaap en regelmatige lichaamsbeweging kunnen bijdragen aan het verminderen van stress en het bevorderen van een algemeen gevoel van welzijn, wat kan helpen bij het beheersen van tics. Het vermijden van overmatige stimulatie of vermoeidheid is ook belangrijk.

Stressmanagement
Stress is een belangrijke trigger voor tics, en het beheersen van stress door middel van ontspanningstechnieken zoals meditatie, yoga, en ademhalingsoefeningen kan nuttig zijn. Het ontwikkelen van gezonde copingmechanismen kan het effect van stress verminderen, waardoor tics mogelijk minder frequent of ernstig worden.

Psychotherapie
In gevallen waarbij tics een aanzienlijk effect hebben op het dagelijks leven, kan therapie nuttig zijn. Cognitieve gedragstherapie kan helpen bij het identificeren van de triggers voor tics en het ontwikkelen van strategieën om ermee om te gaan. Dit kan vooral effectief zijn in gevallen waar tics gepaard gaan met angst of andere psychologische stoornissen.

Lees verder

• Syndroom van Gilles de la Tourette: Vocale & motorische tics