Hersenvliestumor (meningeoom): symptomen en behandeling

De hersenen en het ruggenmerg zijn omgeven door drie beschermende membranen, de zogenaamde hersenvliezen. Een meningeoom is een vaatrijk gezwel, dat meestal uitgaat van het spinnenwebvlies of arachnoides, een hersenvlies dat zich tussen het harde en het zachte hersenvlies bevindt. Meningiomen zijn de meest voorkomende (vaak) goedaardige, langzaam groeiende hersentumoren, die in zeldzame gevallen kwaadaardig worden en het omringende weefsel kunnen infiltreren en heel soms uitzaaien. Hoewel meningeomen meestal goedaardig zijn, kunnen ze dus soms kwaadaardig ontaarden. Een dergelijke tumor kan lange tijd onopgemerkt blijven vanwege de sluipende groei, wat op een gegeven ogenblik kan leiden tot ernstige klachten en levensbedreigende situaties. Genezing kan alleen worden bereikt door een meningeoom volledig te verwijderen.

• Wat is een hersenvliestumor (meningeoom)?
• Graden van ernst
• Graad I
• Graad II
• Graad III
• Vóórkomen en risicogroepen
• Symptomen van een hersenvliestumor
• Oorzaken en risicofactoren
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Behandeling van een meningeoom
• Afwachtend beleid
• Operatie
• Bestraling
• Verloop van de ziekte en prognose
• Complicaties
• Preventie

Wat is een hersenvliestumor (meningeoom)?

Een meningeoom is een gezwel dat uitgaat van het hersenvlies (meninges), wat zich bevindt van frontaal in het hoofd tot in het wervelkanaal en tot diep aan de schedelbasis. Met een aandeel van ongeveer 20 procent behoren ze tot de meest voorkomende hersentumoren. Meningioom treft meestal volwassenen rond de leeftijd van vijftig jaar en ouder. Slechts twee procent van deze tumoren wordt gediagnosticeerd bij kinderen en adolescenten. Vrouwen worden twee keer zo vaak getroffen als mannen.

Meestal is een meningeoom goedaardig en groeit het langzaam gedurende meerdere jaren. Het is zelden kwaadaardig en of snelgroeiend. De tumor onderscheidt zich doorgaans goed van de naburige hersenstructuren en groeit niet uit in andere weefsels. In meer dan 90 procent van de gevallen groeit een meningeoom in de schedel (intracraniaal). Daar komt het meestal voor op de hersenvliezen, die de twee hersenhelften van elkaar scheiden. Meestal gaat de tumor uit van het spinnenwebvlies of arachnoides, een hersenvlies dat zich tussen het harde en het zachte hersenvlies bevindt. Het komt niet vaak voor op meerdere plaatsen. Het kan zich ook vormen op de ruggenmergmeninges in het wervelkanaal. Afhankelijk van waar de tumor zich bevindt, kan deze verschillende symptomen veroorzaken.

Graden van ernst

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) verdeelt meningeomen in drie verschillende graden van ernst:

• Graad I: meningeoom
• Graad II: atypisch meningeoom
• Graad III: anaplastisch (kwaadaardig) meningeoom

Zowel de behandeling als de prognose worden beïnvloed door deze classificatie.

Graad I

Graad I is goed voor meer dan 85 procent van alle meningeomen. Het is goedaardig en kan meestal volledig worden verwijderd door een operatie.

Graad II

Ongeveer tien procent van de meningeomen is atypisch (graad II). Ze kunnen iets sneller groeien en keren vaak terug na een succesvolle operatie (recidief).

Graad III

Anaplastisch of kwaadaardig meningeoom (graad III) is vrij zeldzaam met een aandeel van twee tot drie procent. Het is geclassificeerd als kwaadaardig. Ze kunnen omliggend weefsel infiltreren en ze kunnen zich soms naar verre organen verspreiden (metastasevorming).

Vóórkomen en risicogroepen

Meningiomen komen vooral voor vanaf de leeftijd van 50 jaar en komen relatief vaak voor bij ouderen. Vrouwen worden ongeveer twee keer zo vaak getroffen als mannen. Jaarlijks wordt in Nederland bij ongeveer 450 tot 500 mensen een menigeoom vastgesteld.

Symptomen van een hersenvliestumor

Een hersenvliestumor wordt gekenmerkt door langzame groei, waardoor zij langzaamaan het gezonde omliggende hersenweefsel wegdrukken. Afhankelijk van de locatie van de tumor kunnen symptomen zoals hoofdpijn, epileptische aanvallen, verslechtering van het gezichtsvermogen, reuk en spraak, evenals uitvalsverschijnselen en verschijnselen passende bij een verhoogde druk in het hoofd, zoals misselijkheid of braken optreden. Meningeomen kunnen worden gevonden als deze klachten geven en een hersenscan wordt gemaakt, maar ook per toeval, als er bijvoorbeeld een hersenscan wordt gemaakt voor een andere reden. De soort klachten is afhankelijk van de locatie van de tumor. Deze symptomen nemen doorgaans slechts geleidelijk toe, analoog aan de langzame groei van de tumor. De meeste meningeomen ontstaan rondom de grote hersenen of op de schedelbasis.

Oorzaken en risicofactoren

Een meningeoom wordt gevormd uit de dekcellen van het spinnewebvlies van de hersenen en het ruggenmerg. Dit is een hersenvlies dat zich tussen het harde en het zachte hersenvlies bevindt. De zachte hersenvliezen bedekken de hersenen. De harde hersenvliezen en schedel sluiten aan op de buitenkant. Een meningeoom ontstaat wanneer een van de dekcellen oncontroleerbaar begint te groeien. Waarom dit gebeurt, is anno 2024 nog niet volledig opgehelderd. Er zijn aanwijzingen dat bestraling op het hoofd in de kinderleeftijd een hogere kans geeft op het ontstaan van een meningeoom. Bovendien wordt neurofibromatose type II, een erfelijke aangeboren aandoening waarbij er een aanleg is voor het ontstaan van tumoren in de hersenen en in het ruggenmerg, geassocieerd met de vorming van een meningeoom. Het is niet ongebruikelijk dat bij deze ziekte meerdere meningeomen ontstaan. Voorts zijn er aanwijzingen dat zwangerschap de groei van een bestaand meningeoom kan versnellen. Mogelijk spelen hormonen ook een rol, aangezien vrouwen vaker getroffen worden door een hersenvliestumor. Een hoge body mass index (BMI) is een vastgestelde risicofactor voor veel soorten kanker, waaronder meningeomen. Doch de relatie tussen obesitas en meningeomen is anno 2024 niet duidelijk.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Als een hersenvliestumor of meningeoom symptomen veroorzaakt, is een neuroloog de aangewezen specialist om de diagnose te stellen. Hij informeert eerst naar de klachten en het verloop ervan, en naar eventuele eerdere en onderliggende ziekten (medische geschiedenis). Als onderdeel van een neurologisch onderzoek onderzoekt hij individuele zenuwen, het reukvermogen en de ogen. Daarna volgt nader onderzoek.

Beeldvormend onderzoek

Er wordt ook beeldvormend onderzoek van het wervelkanaal en de hersenen gemaakt. Het eerste dat meestal wordt gedaan, is een CT-scan (een röntgenapparaat dat een serie foto's maakt en kun je een lichaamsdeel plakje voor plakje weergeven). Sommige patiënten krijgen voor het onderzoek contrastmiddelen in een ader. Verkalkte structuren en zwelling van het omringende hersenweefsel kunnen gemakkelijk worden herkend met een CT-scan. Het contrastmiddel hoopt zich op in het meningeoom, zodat dit in het beeld zichtbaar is als een lichte structuur. De tumor kan ook heel goed worden gevisualiseerd met een MRI-scan, waarbij de binnenkant van het lichaam zichtbaar wordt. Met beide procedures kan de arts de exacte grootte en positie van de tumor bepalen.

Een röntgenonderzoek van de bloedvaten (angiografie) in het hoofd kan ook belangrijke informatie opleveren. Hierdoor kunnen artsen achterhalen welke vaten op de tumor zijn aangesloten, wat bij een operatie van belang is. Dit onderzoek toont ook aan of de tumor bepaalde vaten afknelt of verplaatst en daardoor de bloedstroom beperkt.

Behandeling van een meningeoom

Afwachtend beleid

Niet elk meningeoom heeft onmiddellijke behandeling nodig. Als de tumor klein is en geen symptomen veroorzaakt, kan een afwachtend beleid worden ingesteld. De radioloog zal met een CT- of MRI-scan controleren of de tumor groeit. Dan kan alsnog besloten worden voor behandeling. Vooral een meningeoom die per toeval ontdekt wordt, hoeft lang niet altijd behandeld te worden. En het is ook nog maar de vraag meningeomen die per toeval worden gevonden ooit klachten zullen gaan geven. Meningeomen die klachten geven, of bij controle groeien, worden daarentegen wel vaak behandeld.

Wanneer een meningeoom moet worden behandeld, hangt af van verschillende factoren. Het hangt af van waar de tumor zich bevindt, hoe groot hij is en hoe agressief hij groeit. Daarnaast wordt er rekening gehouden met je algehele lichamelijke gesteldheid.

Operatie

Bij deze vorm van hersentumor is chirurgie de meest geschikte vorm van behandeling. De chirurg opent de schedel en probeert de tumor zo volledig mogelijk te verwijderen. Vooraf kan embolisatie plaatsvinden om enkele bloedvaten af te sluiten in een vaatrijk gebied. Zodoende worden extra bloedingen tijdens de operatie tegengegaan. Soms wordt een embolisatie uitgevoerd om toevoerende bloedvaten van een meningeoom af te sluiten om de groei te remmen. In dat geval volgt geen operatie.

Omdat veel belangrijke structuren naast elkaar in een zeer kleine ruimte in de hersenen zijn geplaatst, is meningioomchirurgie soms moeilijk en brengt het bepaalde risico's met zich mee. Zenuwen, bloedvaten en andere hersenstructuren kunnen letsel oplopen, wat permanente schade kan veroorzaken. Om dit te voorkomen kan de tumor soms niet helemaal worden verwijderd. Vervolgens wordt het resterende deel vernietigd door daaropvolgende bestralingstherapie (radiotherapie).

Bestraling

De tumor moet worden bestraald als deze niet volledig operatief kan worden verwijderd of als er kwaadaardige cellen in het onderzochte weefsel zitten. Dit verbetert je prognose. In bepaalde gevallen worden meningeomen bestraald zonder voorafgaande operatie.

Verloop van de ziekte en prognose

Het verloop van de ziekte en de prognose zijn sterk afhankelijk van de WHO-graad van de tumor (zie boven) en of deze volledig kan worden verwijderd. Na een volledige chirurgische verwijdering keert de tumor bij ongeveer elke vijfde patiënt binnen tien jaar terug, na een onvolledige operatie in meer dan de helft van de gevallen. Dit aantal kan bijna worden gehalveerd door bestraling toe te passen na de procedure.

Een kwaadaardige hersenvliestumor of meningeoom heeft een veel slechtere prognose dan goedaardige vormen. Ondanks chirurgie en bestraling komt het in maximaal 80 procent van de gevallen terug. Daarom is regelmatige controle na de ingreep belangrijk.

Complicaties

Een hersenvliestumor en de behandeling ervan, meestal chirurgie en bestralingstherapie, kunnen langdurige complicaties veroorzaken, waaronder:

• concentratieproblemen
• geheugenverlies
• verandering van persoonlijkheid
• epileptische aanvallen
• zwakheid
• zintuiglijke veranderingen
• problemen met taal en spraak

Preventie

Er is een verband tussen obesitas en het ontstaan van een meningeoom. Obesitas is één van de risicofactoren voor het ontstaan ervan. Door (fors) overgewicht te voorkomen en een gezond gewicht te handhaven, kun je mogelijk het risico verkleinen en het ontstaan van een hersenvliestumor afwenden.

Lees verder

• Hersentumor: symptomen, behandeling en levensverwachting
• Hersenaandoeningen: symptomen, oorzaak en behandeling
• Goedaardige hersentumor: symptomen, oorzaak en behandeling