Pleuritis (borstvliesontsteking) – symptomen en behandeling

Pleuritis (borstvliesontsteking) is een symptoom, ofwel de complicatie van een onderliggende aandoening. Gekenmerkt door kortademigheid en pijn bij het ademen en hoesten. Doorzuchten is vrijwel onmogelijk. Ook kan er sprake zijn van uitstralingspijn in de schouder en soms zelfs in de buik, wat maskerend kan werken. Pleuritis kent twee vormen: de droge en de natte of exsudatieve (etterige) pleuritis. Daar komt bij dat borstvliesontsteking vrijwel altijd een complicatie of symptoom is van pneumonie, tuberculose of kanker.

Inhoud

• Negatieve thoraxdruk
• Natte en droge pleuritis
• Symptomen van pleuritis
• Droge pleuritis
• Natte pleuritis
• Diagnose
• Oorzaken van pleuritis
• Onderliggende aandoening
• Behandeling van pleuritis

Negatieve thoraxdruk

De longvliezen, ofwel borstvliezen (pleurae), bekleden de borstholte inwendig en de longen uitwendig. De pleuraholte tussen de twee pleurabladen is een spleetvormige, luchtdichte ruimte. Hierdoor is de druk iets lager dan de buitenlucht (negatieve thoraxdruk). Tussen de vliezen zit een beetje vocht, waardoor de pleurabladen langs elkaar heen kunnen schuiven, maar niet van elkaar te scheiden zijn, als twee glasplaten met wat water ertussen.

Twee pleurabladen
Om probleemloos te kunnen ademen is het van cruciaal belang dat de borstvliezen feilloos functioneren. Deze vliezen zijn:

• Viscerale blad (pleura visceralis). Dit pleuravlies zit vast aan het longweefsel.
• Pariëtale blad (pleura parietalis). Dit vlies is vergroeid met de borstwand, het middenrif en de ruimte tussen de twee longen (mediastinum).

Natte en droge pleuritis

Pleuritis is een ontstekingsproces in de pleura met fibrineneerslag, ofwel onoplosbare eiwitten die ontstaan tijdens de bloedstolling. Het maakt de vliezen ruw en droog. Dit wordt droge pleuritis of pleuritis sicca genoemd. Er kan ook te veel vocht ontstaan in de pleuraholte, ofwel natte pleuritis (pleuritis exsudativa). Een droge pleuritis gaat doorgaans over in een natte pleuritis.

Vochtophoping
De vochtophoping die zich tussen de pleurabladen vormt, noemt men een pleura-empyeem. De (lobaire) pneumonie en de bronchopneumonie staan erom bekend dat ze twee ernstige complicaties kunnen veroorzaken: het longabces en een pleuritis. Tegenwoordig is men er echter snel bij met antibiotica, waardoor deze complicaties doorgaans niet optreden.

Symptomen van pleuritis

Borstvliesontsteking is altijd een uitvloeisel of complicatie van een onderliggende ziekte, zoals een zware pneumonie, tuberculose of kanker. Er kunnen dus diverse verschijnselen optreden die samengaan met de symptomen van pleuritis.

Droge pleuritis

• Bij een droge pleuritis is het oppervlak van de pleurabladen niet glad, maar ruw en droog. De vliezen schuren dan langs elkaar heen, wat zeer pijnlijk is.
• Stekende pijn in de borst. Het verergert bij ademen en hoesten, en is soms continu, wat vaak gepaard gaat met koorts, koude rillingen en een droge kuchhoest.
• Snelle, oppervlakkige (voorzichtige) ademhaling.
• Pijn in de rug en zij. Uitstralende pijn in de nek, schouders en buik, afhankelijk van de plaats van de ontsteking.
• Verminderde beweeglijkheid van de aangedane borsthelft (geen thoraxsymmetrie).

Natte pleuritis

• De verschijnselen zijn sterk wisselend. Meestal is de acute, stekende pijn van een droge pleuritis verdwenen en heeft dan plaats gemaakt voor soms hevige ademhalingsproblemen. Dit komt doordat er zich pus (etter) vormt tussen de pleurabladen. De ruimte tussen de bladen wordt dan groter, wat de pijn veelal doet verdwijnen. Zodra de hoeveelheid pus toeneemt, ontstaat er steeds meer druk op de longen (compressie). Dit gaat gepaard met kortademigheid.
• Vage pijn, soms alleen een onaangenaam gevoel.
• Kortademigheid.

Diagnose

Bij het stellen van de diagnose pleuritis is er met de stethoscoop wrijving te horen van de pleurabladen (pleuraal wrijfgeruis). In een later stadium is het ademgeruis verminderd of vrijwel afwezig. De ruis valt overigens samen met de adembewegingen. De pijn in de borst kan echter ook het gevolg zijn van een hartinfarct. Bij pleuritis exsudativa is er vaak sprake van verminderd ademgeruis. Doorgaans wordt er een röntgenfoto gemaakt (X-thorax); het vocht in de pleuraholte is dan traceerbaar. De hoeveelheid exsudaat kan oplopen tot wel 4 liter. Ook de echo-methode is geschikt als diagnostisch instrument.

CT-scan
Soms wordt de ct-scan ingezet voor het opsporen en bepalen van anomalieën die aan de pleuritis ten grondslag liggen. Bij een pleurapunctie wordt het vocht onderzocht (o.a. kweek en cytologisch en bacterieel onderzoek) op aanwijzingen die naar de diagnose leiden. Soms verwijdert de arts een stukje van de pleura (biopsie) voor verder microscopisch onderzoek die de diepere oorzaak van de pleuritis moet uitwijzen.

Oorzaken van pleuritis

Borstvliesontsteking kan een complicatie zijn van veel ziekten, waaronder:

• Bacteriële en virale infecties van de luchtwegen.
• Longontsteking.
• Tuberculose.
• Alvleesklierontsteking (pancreatitis).
• Longinfarct (embolie).
• Metastasen in de pleuraholtes (pleuritis carcinoma).
• Systeemziekten, zoals lupus erythematodes, reumatoïde artritis.
• Hart- en vaatziekten, zoals decompensatio cordis.
• Nieraandoeningen.
• Mediastinale klieraandoeningen (obstructie van lymfcirculatie).

Onderliggende aandoening

Pleuritis is als zodanig een symptoom, een complicatie van een onderliggende aandoening die zich uit in pleurale problemen. De behandeling is dan ook niet alleen symptomatisch, zoals pijnbestrijding, maar vooral gericht op het opsporen en behandelen van de ziekte die pleuritis veroorzaakt.

Behandeling van pleuritis

De behandeling is natuurlijk gericht op het genezen van de ziekte die aan de basis ligt van pleuritis, zoals hart- en vaatziekten, longproblemen, nieraandoeningen of infecties van de luchtwegen. Bij pleuritis exsudativa wordt met behulp van een punctie het overtollige pleuravocht verwijderd, wat de kortademigheid kan verlichten. Verder worden vaak symptomatisch pijnstillers gegeven.

Virale pleuritis
Bij pleuritis carcinoma dient de arts doorgaans ook lokaal cytostatica toe. Een bacteriële pleuritis is prima te behandelen met antibiotica. Bij een virale pleuritis worden vaak ontstekingsremmers voorgeschreven. Na de behandeling vormt zich meestal een pleurazwoerd, een pleuraverdikking die bestaat uit een bindweefsellaag.

Lees verder

• Longemfyseem – een sluipende ziekte
• Longabces – verraderlijk en vaak destructief
• Longembolie na een operatie
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – de longen
• Een ongezonde hoest