Selectief mutisme: Angst voor spreken in bepaalde situaties

Selectief mutisme is een complexe angststoornis waarbij een kind in staat is om te praten, maar plotseling stopt met spreken in specifieke sociale situaties of omgevingen, zoals op school of met onbekenden. Deze aandoening komt vaak voor bij kinderen met een vorm van sociale angst. De symptomen kunnen al in de baby- en peutertijd zichtbaar zijn. Het is cruciaal dat ouders of de omgeving het kind niet onder druk zetten om te spreken, omdat het kind echt angst ervaart. Begrip voor de angst van het kind en het bieden van positieve steun zijn essentiële behandelingsmethoden. Diverse therapieën en medicijnen kunnen helpen om de angsten te verminderen, zodat het kind leert om in verschillende situaties en omgevingen te spreken.

• Terminologie: Selectief mutisme versus mutisme
• Epidemiologie van selectief mutisme
• Leeftijd van presentatie
• Geslachtsverschil
• Mechanisme
• Angstrespons in sociale situaties
• Neurobiologische factoren
• Oorzaken en risicofactoren van selectief mutisme
• Risicofactoren
• Familiegeschiedenis van angststoornissen
• Omgevingsfactoren
• Risicogroepen
• Sociale teruggetrokkenheid
• Culturele en omgevingsfactoren
• Symptomen: Niet durven praten in bepaalde situaties of omgevingen
• Variabele presentatie
• Lichamelijke tekenen
• Alarmsymptomen
• Onvermogen om te spreken in specifieke situaties
• Angst en sociale teruggetrokkenheid
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van selectief mutisme
• Ouders en omgeving
• Medische behandelingen
• Prognose van selectief mutisme
• Vroege diagnose en interventie
• Langdurige effecten zonder behandeling
• Complicaties van selectief mutisme
• Preventie van selectief mutisme
• Vroegtijdige behandelingen
• Ondersteuning en begeleiding
• Sociale vaardigheden en therapieën
• Opleiding en bewustwording
• Contactgroep van Vereniging Selectief Mutisme

Terminologie: Selectief mutisme versus mutisme

Selectief mutisme verschilt van mutisme. Bij selectief mutisme kan een kind informatie begrijpen en spreken, maar is het niet in staat om te praten in bepaalde situaties of omgevingen. Kinderen met mutisme spreken nooit, ongeacht de situatie.

Epidemiologie van selectief mutisme

Selectief mutisme komt het meest voor bij kinderen jonger dan vijf jaar. Het exacte voorkomen is moeilijk te bepalen, maar het wordt algemeen erkend als een zeldzame aandoening. De aandoening lijkt vaker voor te komen in families met een geschiedenis van angststoornissen of sociale angst.

Leeftijd van presentatie

De aandoening manifesteert zich meestal voor de leeftijd van vijf jaar, wanneer kinderen beginnen met interactie buiten het gezin, bijvoorbeeld in schoolomgevingen. De meeste gevallen worden gediagnosticeerd rond de kleuterleeftijd.

Geslachtsverschil

Selectief mutisme komt vaker voor bij meisjes dan bij jongens, hoewel de reden voor dit geslachtsverschil niet volledig begrepen wordt.

Mechanisme

Selectief mutisme wordt vaak gezien als een gedragsmatige reactie op angst. De aandoening wordt gekarakteriseerd door een onvermogen om in specifieke sociale contexten te spreken, ondanks dat er geen sprake is van een taalstoornis.

Angstrespons in sociale situaties

Kinderen met selectief mutisme ervaren intense angst of nervositeit in sociale situaties, vooral wanneer ze worden gevraagd om te spreken. Deze angst kan ervoor zorgen dat ze zich niet uiten in bijvoorbeeld de klas of tijdens sociale interacties met leeftijdsgenoten.

Neurobiologische factoren

Er wordt aangenomen dat genetische en neurobiologische factoren een rol spelen bij selectief mutisme. Een verhoogde gevoeligheid voor stress of angst kan bijdragen aan de ontwikkeling van de aandoening.

Oorzaken en risicofactoren van selectief mutisme

De precieze oorzaak van selectief mutisme is onbekend. Kinderen met selectief mutisme zijn vaak angstig en geremd. Het merendeel van deze kinderen vertoont symptomen van extreme sociale angst of sociale fobie. Het is belangrijk op te merken dat ouders vaak denken dat het kind opzettelijk niet spreekt, terwijl het kind daadwerkelijk niet in staat is om te praten in bepaalde situaties. Risicofactoren kunnen zijn:

• Genetische aanleg: Een familiegeschiedenis van angststoornissen kan de kans op selectief mutisme vergroten.
• Temperament: Kinderen met een verlegen of angstig temperament hebben een verhoogd risico.
• Omgevingsfactoren: Ervaringen van trauma of stressvolle situaties kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van selectief mutisme.

Risicofactoren

De risicofactoren voor selectief mutisme zijn voornamelijk genetisch en omgevingsgebonden. Kinderen die een familiegeschiedenis van angststoornissen hebben, lopen een verhoogd risico om selectief mutisme te ontwikkelen.

Familiegeschiedenis van angststoornissen

Kinderen van ouders met angststoornissen of andere psychische aandoeningen hebben een verhoogd risico om selectief mutisme te ontwikkelen, wat suggereert dat genetische factoren een belangrijke rol spelen.

Omgevingsfactoren

Factoren zoals overmatige bescherming door ouders, een stressvolle gezinsdynamiek of een traumatische gebeurtenis kunnen het risico op selectief mutisme verhogen.

Risicogroepen

Kinderen met een familiegeschiedenis van angststoornissen of andere psychische aandoeningen lopen een verhoogd risico op selectief mutisme. De aandoening komt ook vaker voor bij kinderen die sociaal teruggetrokken zijn of zich ongemakkelijk voelen in nieuwe omgevingen.

Sociale teruggetrokkenheid

Kinderen die van nature verlegen of sociaal teruggetrokken zijn, hebben een groter risico op selectief mutisme. Deze kinderen kunnen zich ongemakkelijk voelen in nieuwe sociale situaties, wat het gebruik van spraak bemoeilijkt.

Culturele en omgevingsfactoren

Kinderen uit culturen of omgevingen waar er strikte sociale normen zijn of waar veel nadruk wordt gelegd op prestaties kunnen ook een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van selectief mutisme, vooral als ze zich overweldigd voelen in sociale interacties.

Symptomen: Niet durven praten in bepaalde situaties of omgevingen

De symptomen van selectief mutisme verschijnen vaak wanneer een kind naar school gaat. Het kind spreekt doorgaans alleen tegen ouders en naasten waarbij het zich veilig voelt, maar weigert te praten met leraren of andere kinderen. Dit kan leiden tot sociale isolatie en ernstige angst.

Variabele presentatie

De presentatie van selectief mutisme kan variëren:

• Sommige kinderen kunnen helemaal niet spreken of communiceren.
• Anderen spreken mogelijk alleen met een beperkt aantal mensen of fluisteren.
• Kinderen kunnen bevriezen in sociale situaties, met uitdrukkingsloze gezichten en sociaal isolement.
• Sommige kinderen hebben driftbuien en klampen zich vaker aan hun ouders vast.
• Negativisme en vermijding van oogcontact kunnen ook voorkomen.

Lichamelijke tekenen

Lichamelijke symptomen die kunnen optreden zijn onder andere:

• Buikpijn
• Misselijkheid
• Braken
• Gewrichtspijnen
• Hoofdpijn
• Pijn op de borst
• Kortademigheid
• Diarree

Alarmsymptomen

De belangrijkste alarmsymptomen van selectief mutisme zijn het onvermogen om te spreken in specifieke sociale situaties, ondanks dat het kind wel in andere situaties kan praten. Dit kan gepaard gaan met extreme angst of teruggetrokken gedrag.

Onvermogen om te spreken in specifieke situaties

Het belangrijkste symptoom is dat het kind in bepaalde omgevingen, zoals school, niet spreekt, terwijl het thuis of in andere vertrouwde omgevingen wel spreekt.

Angst en sociale teruggetrokkenheid

Kinderen met selectief mutisme vertonen vaak tekenen van angst, zoals overmatig zweten, bevriezen of zich terugtrekken wanneer ze worden gevraagd om te spreken. Ze vermijden sociale interacties waar ze worden aangesproken.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose selectief mutisme wordt meestal gesteld wanneer de symptomen gedurende ten minste één maand aanwezig zijn, exclusief de eerste schoolmaand. Dit is omdat veel kinderen in de eerste weken van school verlegen kunnen zijn. Kinderen moeten voldoende taal- en spraakvaardigheden hebben om te kunnen praten. Meestal wordt de diagnose gesteld tussen de leeftijd van drie en acht jaar, hoewel symptomen vaak al eerder zichtbaar zijn in de baby- of peutertijd. Leraren en ouders kunnen de eerste tekenen opmerken wanneer het kind naar school gaat of in andere sociale situaties.

Behandeling van selectief mutisme

Ouders en omgeving

Het is belangrijk dat ouders en de omgeving geen druk uitoefenen op het kind om te spreken. Ze moeten het kind geruststellen door te erkennen dat het kind angstig is en dat praten moeilijk kan zijn in die angstige toestand. Positieve bekrachtiging van de inspanningen en successen van het kind is cruciaal. Dit kan bijvoorbeeld door een bord in huis te plaatsen waarop alle kunstwerken en tekeningen van het kind worden tentoongesteld.

Medische behandelingen

De behandeling van selectief mutisme richt zich op het verminderen van angst, het vergroten van zelfrespect en het verbeteren van sociale communicatie. Behandelingen kunnen omvatten:

• Cognitieve gedragstherapie (een vorm van psychotherapie die zich richt op het veranderen van negatieve gedachten en gedragingen)
• Medicatie
• Sociale communicatie angsttherapie
• Speeltherapie, psychotherapie en andere psychologische benaderingen

Prognose van selectief mutisme

De prognose voor selectief mutisme varieert sterk, afhankelijk van de vroege diagnose en de behandeling. Met de juiste therapieën, zoals cognitieve gedragstherapie, kunnen de meeste kinderen leren omgaan met hun angst en hun vermogen om in sociale situaties te spreken verbeteren.

Vroege diagnose en interventie

Hoe eerder de aandoening wordt gediagnosticeerd, hoe beter de prognose. Vroege behandeling kan de angst verminderen en kinderen helpen zich gemakkelijker uit te drukken in sociale situaties.

Langdurige effecten zonder behandeling

Als selectief mutisme niet wordt behandeld, kan het leiden tot langdurige sociale en academische problemen. De angst kan verergeren, en het kind kan moeite hebben met het aangaan van sociale relaties.

Complicaties van selectief mutisme

Onbehandeld selectief mutisme kan leiden tot ernstige complicaties, zoals:

• Depressie en symptomen van andere angststoornissen
• Schoolweigering, slechte schoolprestaties en mogelijk stoppen met school
• Slecht zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen
• Sociaal isolement en terugtrekking
• Verergering van angst
• Onderpresteren op school en op de werkplek
• Suïcidale gedachten en mogelijke zelfmoord
• Zelfmedicatie met drugs en/of alcohol

Preventie van selectief mutisme

Preventie van selectief mutisme richt zich voornamelijk op het voorkomen van de ontwikkeling van de aandoening of het minimaliseren van de ernst ervan. Er zijn geen specifieke manieren om selectief mutisme volledig te voorkomen, maar er zijn enkele benaderingen die kunnen helpen om de risico's te verkleinen en de ontwikkeling van angststoornissen te verminderen:

Vroegtijdige behandelingen

Het vroeg herkennen van tekenen van sociale angst en vroegtijdig ingrijpen kan de ontwikkeling van selectief mutisme helpen voorkomen. Dit omvat het bieden van ondersteuning en begeleiding aan kinderen die tekenen van angst vertonen.

Ondersteuning en begeleiding

• Positieve omgeving: Zorg voor een ondersteunende en positieve omgeving thuis en op school. Het creëren van een veilige en vertrouwelijke omgeving helpt kinderen om zich meer op hun gemak te voelen en kan de ontwikkeling van angst verminderen.
• Ouders en opvoeders: Ouders en opvoeders kunnen worden getraind in technieken om sociale angst bij kinderen te herkennen en ermee om te gaan. Het bevorderen van open communicatie en het bieden van geruststelling kan nuttig zijn.

Sociale vaardigheden en therapieën

• Sociale vaardigheidstraining: Het aanleren van sociale vaardigheden en het oefenen van communicatie in een veilige en gestructureerde omgeving kan kinderen helpen zich comfortabeler te voelen in sociale situaties.
• Cognitieve gedragstherapie: Voor kinderen die al tekenen van sociale angst vertonen, kan cognitieve gedragstherapie helpen om negatieve denkpatronen en angsten te verminderen.

Opleiding en bewustwording

• Opleiding van professionals: Leraren en zorgverleners moeten bewust zijn van de symptomen van selectief mutisme en getraind zijn in effectieve benaderingen om kinderen te ondersteunen die moeite hebben met spreken in bepaalde situaties.
• Bewustwording: Het vergroten van de bewustwording over selectief mutisme bij ouders, leraren en zorgverleners kan helpen om vroegtijdig hulp te bieden en een ondersteunend netwerk voor het kind op te bouwen.

Contactgroep van Vereniging Selectief Mutisme

De ‘Vereniging Selectief Mutisme’ biedt ondersteuning en wisselt informatie uit. Op de website zijn veel tips, publicaties en ander informatief materiaal beschikbaar. De vereniging beschikt ook over een Facebook-pagina.

Lees verder

• Angst & angstgevoelens: Soorten & symptomen angststoornissen
• Fobie: Soorten fobieën (intense en irrationele angst)