Selectief mutisme: Angst voor spreken in bepaalde situaties
Selectief mutisme is een complexe angststoornis waarbij een kind kan praten, maar plotseling stopt met spreken, bijvoorbeeld op school of in een sociale omgeving. De psychische aandoening komt vaak tot stand bij kinderen die een vorm van sociale angst hebben. Meestal zijn al in de baby- en peutertijd tekenen van selectief mutisme aanwezig. Het is belangrijk dat ouders of de omgeving het kind niet dwingen om te spreken omdat het kind echt angst voelt. Begrijpen dat het kind angst heeft en positieve steun bieden, zijn essentiële behandelingsmethoden. Daarnaast zijn diverse therapieën en medicijnen beschikbaar om de angsten te verminderen zodat het kind stilaan leert spreken in alle situaties en omgevingen.
Terminologie: Selectief mutisme versus mutisme
Selectief mutisme is niet hetzelfde als mutisme. Bij selectief mutisme is een kind in staat om informatie te begrijpen en te spreken, maar is het niet in staat om te praten in bepaalde situaties of omgevingen. Kinderen met mutisme spreken nooit.
Oorzaken en risicofactoren van angst om te spreken
Selectief mutisme komt het meest voor bij kinderen jonger dan vijf jaar. De oorzaak van deze aandoening is onbekend. Vermoedelijk zijn kinderen met de aandoening
angstig en geremd. Meer dan 90% van de kinderen met selectief mutisme hebben een vorm van extreme sociale angst (
fobie). Ouders vermoeden vaak dat het kind zelf kiest om niet te spreken, maar meestal is het kind echt niet in staat om te spreken in bepaalde situaties of omgevingen. Sommige getroffen kinderen hebben wel een familiegeschiedenis van selectief mutisme, extreme verlegenheid of angststoornissen, waardoor het risico op selectief mutisme vergroot.
Symptomen: Niet durven praten in bepaalde situaties of omgevingen
De praatangst openbaart zich veelal pas op schoolgaande leeftijd. Een kind spreekt dan uitsluitend tegen ouders en directe naasten waar het zich veilig voelt. Maar een kind weigert te spreken tegen derden, bijvoorbeeld op school. Deze aandoening is behoorlijk afmattend en pijnlijk voor het kind. Kinderen en adolescenten met selectief mutisme hebben een werkelijke angst om te spreken of te communiceren. Veel kinderen met selectief mutisme hebben bijgevolg moeite om op non-verbale wijze te reageren of communicatie op gang te brengen. Daarom zijn kinderen vaak sociaal geïsoleerd.
Variabele presentatie
Niet alle kinderen hebben dezelfde presentatievorm van de angst. Zo zullen sommige kinderen bijvoorbeeld helemaal niet kunnen spreken of communiceren, terwijl anderen nog wel kunnen praten met een select aantal mensen of misschien gaan fluisteren. Sommige kinderen gaan bevriezen: ze zijn uitdrukkingsloos, emotieloos en kunnen sociaal geïsoleerd zijn wanneer van hen verwacht wordt dat ze spreken. Kinderen die minder ernstig aangetast zijn, kunnen soms nog wel socialiseren met één of enkele kinderen, maar niet met alle kinderen en/of leraren. Sommige kinderen krijgen ook driftbuien. Ze klampen zich vaker vast aan de ouders. Negativisme is eveneens kenmerkend. Verder vermijden ze soms oogcontact.
Lichamelijke tekenen
Lichamelijke symptomen komen ook voor, zoals
buikpijn,
misselijkheid,
braken,
gewrichtspijnen,
hoofdpijn,
pijn op de borst,
kortademigheid en
diarree.
Diagnose en onderzoeken
Van selectief mutisme is sprake wanneer de symptomen minimaal één maand aanwezig zijn; maar niet na de eerste schoolmaand omdat veel kinderen dan nog verlegen zijn. Verder hebben kinderen wel de taal- en spraakkennis om te kunnen praten. De meeste kinderen krijgen de diagnose van selectief mutisme wanneer ze tussen de drie en acht jaar oud zijn. In feite zijn de symptomen al in de
baby- en peutertijd tot uiting gekomen, bijvoorbeeld doordat deze kinderen temperamentmatig geremd en erg angstig waren. De meeste kinderen hebben een geschiedenis van verlatingsangst. Vaak is de diagnose van selectief mutisme pas duidelijk wanneer kinderen naar school gaan. Leraren vertellen ouders vaak dat het kind niet praat of geen interactie heeft met de andere kinderen. In andere situaties merken ouders al vroeg dat het kind niet tegen de meeste mensen buitenshuis spreekt.
Behandeling
Ouders en omgeving
Het is belangrijk dat ouders en omgeving geen druk of verwachtingen leggen op het kind om te spreken. Ze vertellen het kind best dat ze begrijpen dat hij of zij bang is om te spreken en dat het voor hen inderdaad lastig is om de woorden uit te spreken als ze bang zijn. Steun bieden aan het kind is essentieel: alle inspanningen en prestaties van het kind moeten positief beloond worden. Het is hierbij ook nodig om het zelfvertrouwen van het kind te belonen, bijvoorbeeld door een bord centraal in het huis te plaatsen waarop alle tekeningen en kunstwerken van het kind verschijnen.
Medische behandelingen
De belangrijkste behandeldoelen zijn om de angst te verminderen, zelfrespect te vergroten en het sociale vertrouwen en de communicatie te vergroten. De nadruk mag niet liggen op het doen praten van het kind. De behandeling van deze
psychische aandoening is sterk individueel gericht maar de meeste kinderen krijgen een combinatie van:
- cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie)
- medicatie
- sociale communicatie angsttherapie
- speeltherapie, psychotherapie en andere psychologische benaderingen
Prognose van angststoornis
Des te vroeger de behandeling voor selectief mutisme start, des te sneller de respons op de behandeling en des te beter de algemene prognose. Als een kind jarenlang in de situatie van het niet durven spreken blijft hangen, went het kind hieraan waardoor het steeds lastiger is om de angst te doorbreken.
Complicaties van psychische aandoening
Selectief mutisme is een angststoornis die onbehandeld negatieve gevolgen heeft met academische, sociale en emotionele gevolgen zoals:
- een depressie en symptomen van andere angststoornissen
- een schoolweigering, slechte schoolprestaties en stoppen met school
- een slecht zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen
- een sociaal isolement en terugtrekking
- een verergering van angst
- onder het niveau presteren op school en op de werkplek
- suïcidale gedachten (gedachten over zelfdoding) en mogelijke zelfmoord
- zelfmedicatie met drugs en/of alcohol
De ‘
Vereniging Selectief Mutisme’ biedt ondersteuning en wisselt informatie uit. Heel wat tips, publicaties, en ander informatief materiaal is beschikbaar op de website. Deze vereniging bezit eveneens een
Facebook-pagina.
Lees verder