Atopische dermatitis: behandeling met zalf, crèmes en UV

Atopische dermatitis is een chronische ontstekingsziekte van de huid met symptomen als jeuk, roodheid en schilfering. Atopische dermatitis staat ook bekend als constitutioneel eczeem of atopisch eczeem en is een veel voorkomende vorm van eczeem. Atopische dermatitis wordt gekenmerkt door een meestal jeukende huiduitslag, die vaak begint in de kindertijd en ook op kan treden bij volwassenen, vooral aan de flexorzijde van de armen en benen, nek en handen. Voor de behandeling zijn er speciale crèmes, maar er zijn ook aanvullende therapieën, zoals UV-straling (lichttherapie). In meer ernstige gevallen kan het nodig zijn om medicijnen in te nemen. Het is ook belangrijk om in symptoomvrije perioden een goede basishuidverzorging te hebben.

• Wat is atopische dermatitis?
• Behandeling met zalf en crèmes
• Onderzoek en diagnose
• Basisbehandeling
• Soorten behandeling
• Lokale behandeling vaak voldoende
• Therapieresistente eczeem
• Lokale behandeling van atopische dermatitis met hormoonzalf
• Verschillende sterkten en soorten hormoonzalven
• Bijwerkingen van de hormoonzalven
• Leefstijladviezen bij atopische dermatitis
• Atopische dermatitis behandelen met lichttherapie (UV)
• Atopische dermatitis behandelen met teerzalf
• Werking van teerzalf
• Bijwerkingen van teerzalf
• Hormoonzalven
• Toepassing van hormoonzalven
• Afbouwen van hormoonzalven
• Atopische dermatitis behandelen met zalf & crème
• Basiszalf of indifferente zalf
• Overgevoeligheid
• Soorten basiszalven
• Gebruik
• Atopische dermatitis behandelen met vitamine B12 zalf
• Calcineurineremmers bij eczeem
• Bijwerkingen
• Gebruik
• Systemische behandeling atopische dermatitis
• Sederende antihistaminica
• Antibiotica
• Prednison
• Immunosuppressieve middelen

Wat is atopische dermatitis?

Eczeem is een huidaandoening waarbij de huid ontstoken raakt. De huid is vaak droog, schilferig, rood en jeukend. Ongeveer 13 procent van de kinderen en twee tot drie procent van de volwassenen heeft er last van.

Bij patiënten met atopische dermatitis raakt de beschermende functie van de huid verminderd. Contact met ziektekiemen, fysieke of chemische prikkels kunnen gemakkelijk tot ontstekingen leiden. De ziekte begint vaak in de vroege kindertijd en treedt meestal op in recidieven die kunnen worden afgewisseld met fasen met weinig of geen symptomen. Veel kinderen groeien eroverheen. Veel patiënten die ernstig hebben geleden als baby's of peuters zijn vrij van symptomen voordat ze de puberteit ingaan.

Behandeling met zalf en crèmes

Onderzoek en diagnose

De diagnose 'atopische dermatitis' wordt gesteld op basis van de ziektegeschiedenis en de klinische verschijnselen. Behandeling bestaat uit het vermijden van irritantia (huidreinigers en vaak en/of langdurig watercontact, te warm baden, ruwe of synthetische kleding) en allergenen, indien van toepassing. Er dient tevens aandacht te zijn voor eventuele stressfactoren.

Basisbehandeling

Veel mensen met atopische dermatitis hebben een droge huid. Een droge huid is extra gevoelig voor allerlei prikkels en daarom richt de basisbehandeling zich op een goede verzorging van de huid door deze vettig te houden en uitdroging te voorkomen. Hierdoor kan irritatie van stoffen van buiten niet optreden. Je kunt veelvuldig gebruik maken van indifferente middelen, dat zijn neutrale crèmes en zalven.

Soorten behandeling

Atopische dermatitis kan op verschillende manieren met medicijnen behandeld worden. Deze kunnen worden onderverdeeld in lokale therapie, die dus ter plekke op de aangedane huid worden aangebracht en systemische therapie, die worden gegeven bij complicaties, zoals antibiotica bij het optreden van een secundaire bacteriële infectie. Buiten medicamenteuze behandelingen, bestaat er ook lichttherapie, waarbij de huid voor bepaalde tijd wordt blootgesteld aan ultraviolette stralen.

Lokale behandeling vaak voldoende

Meer dan 95% van de patiënten heeft voldoende baat bij alleen lokale therapie, welke kan bestaan uit hormooonpreparaten (dermatocorticosteroïden), ook wel hormoonzalven genoemd, teerpreparaten en calcineurineremmers (hebben invloed op bepaalde imuunprocessen in de huid waardoor ontstekingen onderdrukt worden) wanneer behandeling met lokale corticosteroïden geen soelaas heeft geboden of wordt afgeraden. Een secundaire bacteriële infectie kan worden behandeld met een crème of zalf en bij uitgebreide infecties kan de arts tabletten of drankjes voorschrijven.

Therapieresistente eczeem

Therapieresistente eczeem kan behandeld worden met lichttherapie met ultraviolette stralen. Vanaf de leeftijd van 12 jaar kom je hiervoor in aanmerking. Zeer ernstig atopische dermatitis kan worden behandeld met immunosuppressiva, medicijnen die de immuniteit en ontsteking van de huid onderdrukken. Sommige patiënten hebben baat baat bij begeleiding in een dagbehandelcentrum of moeten worden opgenomen in het ziekenhuis.

Lokale behandeling van atopische dermatitis met hormoonzalf

De eerste keus in de behandeling van atopische dermatitis zijn dermatocorticosteroïden, hormoonzalven in de volksmond. Deze onderdrukt de ontstekingsprocessen in de huid. Dit is een basiszalf waaraan het kunstmatig verkregen bijnierschorshormoon cortisol (een hormoon dat gemaakt wordt in de bijnierschors uit cholesterol) is toegevoegd. Een hormoonzalf moet plaatselijk worden aangebracht en werkt ontstekingsremmend en vermindert de jeuk. Het zijn zeer effectieve middelen om eczeem tegen te gaan.

Verschillende sterkten en soorten hormoonzalven

Hormoonzalven worden in vier sterkteklassen ingedeeld:

• klasse I: zwak werkzaam
• klasse II: matig sterk werkzaam
• klasse III: sterk werkzaam
• klasse IV: zeer sterk werkzaam

De in Nederland verkrijgbare hormoonzalven zijn de volgende:

• Klasse I: hydrocortisonacetaat 1% (Mildison, merkloos).
• Klasse II: Triamcinolonac. 0,1% (Merkloos); Alclometason 0,05% (Aclosone); Clobetasonbutyraat 0,05% (Emovate); Flumetason 0,02% (Locacorten); Fluocortolon 0,5% (Ultralan); Hydrocortisonbutyraat 0,1% (Locoïd).
• Klasse III: Betamethason dipropionaat 0,05% (Diprisone); Mometason 0,1% (Elocon); Betamethason valeraat 0,1% (Merkloos, Betnelan, Celestoderm); Desoximetason 0,25% (Ibaril, Topicorte); Diflucortolon 0,1% (Nerisona); Fluocinonide 0,05% (Topsyne); Fluprednideen 0,1% (Decoderm); Fluticason crème 0,05% en zalf 0,005% (Merkloos, Cutivate); Halometason 0,05% (Sicorten).
• Klasse IV: Clobetasol propionaat 0,05% (Dermovate); Betamethason diproprionaat 0,05% + propyleenglycol (Diprolene).
• Een hormoonzalf met een vette basis heeft de voorkeur boven andere vormen, aangezien deze beter werken dan minder vette zalven. Vanuit de zalfbasis dringt namelijk meer van de werkzame stof de huid binnen. Ook draagt de vette basis bij aan het herstel van de barrièrefunctie van de huid. Daarnaast wordt een vette zalf beter verdragen op een droge en geïrriteerde atopische huid.

Bijwerkingen van de hormoonzalven

Wanneer je hormoonzalven volgens de aanwijzingen gebruikt, worden eventuele bijwerkingen sterk beperkt. Bijwerkingen van hormoonzalf kunnen onder meer zijn:

• het wijder worden van de onderhuidse bloedvaatjes (teleangiëctasieën);
• bloeduitstortingen (purpura)
• het dunner worden van de huid (atrofie);
• plaatselijke ontkleuring van de huid (pigmentveranderingen);
• rode vaatverwijdingen (couperose)
• overmatige haargroei (hypertrichose)
• huidstriemen (striae)

De meeste bijwerkingen zijn tijdelijk.

Leefstijladviezen bij atopische dermatitis

Atopische dermatitis kan anno 2024 (nog) niet worden genezen. De behandeling richt zich derhalve op symptoombestrijding en het onder controle krijgen en houden van de klachten van het eczeem. Dit kan onder meer door het herkennen en vervolgens vermijden of beperken van factoren die het eczeem kunnen verergeren, zogeheten 'irritantia'. Het gaat om onder meer de volgende factoren.

• Niet te lang, niet te vaak en niet te warm baden. Dit droogt de huid uit.
• Gebruik weinig zeep of badschuim, omdat deze middelen de huid kunnen uitdrogen of prikkelen. Je kunt wel een bad- of douche-olie gebruiken.
• Baby's alsook oudere kinderen met atopische dermatitis hoeven niet iedere dag in bad. Een badfrequentie van twee tot drie keer per week wordt aanbevolen voor zuigelingen.
• Dep na het baden of douchen de huid voorzichtig droog. Smeer daarna de huid in met een ongeparfumeerde vettende zalf.
• Draag geen ruwe of synthetische kleding. Ook kledingstukken van wol kunnen jeukklachten veroorzaken als je eczeem hebt. Afsluitende nylon wordt ten zeerste afgeraden. Draag bij voorkeur katoenen kleding.
• Besteed aandacht aan stressfactoren, aangezien stress het eczeem kan verergeren. Bij een kind kan bijvoorbeeld verandering van school het eczeem doen opvlammen.
• Ook infectieziekten kan het eczeem doen verergeren. Zorg daarom voor een goede weerstand en een optimale gezondheid.
• Het tegengaan van huisstof heeft weinig invloed op atopische dermatitis. De meeste mensen met eczeem hebben er niet zoveel baat bij om huisstofmijtwerende hoezen of speciale anti-allergiematrassen aan te schaffen.
• Vermijd krabben, want krabben leidt tot wondjes en op opengekrabde delen kan een bacterie toeslaan en een bacteriële infectie veroorzaken. Dit geeft een verergering van eczeem. Je kan krabeffecten beperken door de nagels goed kort te houden en eventueel verbandhandschoenen te dragen.
• Bij inspanning en transpiratie kan snel jeuk ontstaan. Daarom is het van belang dat na lichamelijke inspanning, bijvoorbeeld sporten of werken in de tuin, is direct en kortstondig te douchen en daarna de huid goed in te smeren met een vettende zalf. Een te hoge temperatuur, of dat nu binnenshuis of buitenshuis in de zon is, veroorzaakt eveneens jeuk. Je kunt best zonnebaden, als er maar afkoeling (wind) bij aanwezig is.
• De combinatie van zon, zee, een onbedekte huid en rust kan een gunstig effect op het eczeem hebben.
• Een hoge chloorconcentratie van een zwembad kan de huid nadelig beïnvloeden. Daarom doe je er verstandig aan om na het zwemmen goed te douchen en je daarna met een vette crème in te smeren.
• Bij arbeidsomstandigheden of werkzaamheden in het huishouden, waarbij je handen veelvuldig in contact komen met vloeistoffen of irriterende stoffen, kan het eczeem verergeren. Draag in dat geval beschermende handschoenen.

Atopische dermatitis behandelen met lichttherapie (UV)

Al tientallen jaren wordt lichttherapie met ultraviolette stralen (UV) toegepast in de behandeling van atopische dermatitis, zowel bij acute verergeringen als voor chronisch eczeem. Het is een ervaringsfeit dat specifiek het ultraviolette deel van zonlicht de afweer in de huid onderdrukt, waardoor het eczeem – hetgeen door een overactief afweersysteem wordt veroorzaakt – verminderd. Op basis hiervan heeft men lichttherapie ontwikkeld, waarmee de huid belicht wordt met een hele specifieke dosis ultraviolet licht.

De effectiviteit van lichttherapie bij de behandeling van eczeem is wetenschappelijk aangetoond en maakt onderdeel uit van de normale geneeskunde. Het wordt toegepast bij volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar. Het wordt toegepast onder verantwoordelijkheid van een dermatoloog.

Je komt ervoor in aanmerking als intensieve lokale therapie onvoldoende effect heeft gesorteerd. De duur van de kuur is per persoon verschillend maar kan 2-3 maanden bedragen. Lichttherapie is vrij intensief: je moet zo'n twee tot drie keer per week gedurende zes tot twaalf weken naar het ziekenhuis komen voor een behandeling. Onder bepaalde voorwaarden kan het soms ook thuis plaatsvinden.

Tijdens de UVB therapie sta in een lichtcabine en afhankelijk van je huidtype wordt een belichtingschema door de arts bepaald. In het begin sta je heel kort in de kast, maar bij ieder volgend bezoek wordt de belichtingstijd langzaam opgehoogd teneinde verbranding te voorkomen. Om je ogen te beschermen draag je tijdens de lichtbehandeling een beschermende bril.

Atopische dermatitis behandelen met teerzalf

Teerzalf (liquor carbonis detergens) was lange tijd de hoeksteen bij de behandeling van eczeem, doch het gebruik ervan staat de laatste tijd ter discussie vanwege mogelijke kankerverwekkende eigenschappen bij langdurig gebruik. Het gevaar op het ontstaan van huidkanker door de behandeling van eczeem met teerzalf wordt algemeen als (heel) gering ingeschat, maar enig risico bij langdurig gebruik is niet uit te sluiten. Koolteerpreparaten worden nog incidenteel voorgeschreven. Ze hebben een ontstekingsdempend effect op de huid. Bij mild eczeem kan teerzalf de hormoonzalven deels vervangen. Gebruik tijdens zwangerschap en borstvoeding wordt ontraden.

Werking van teerzalf

Solutio Carbonis Detergens is een andere naam voor een oplossing van koolteer, vaak in lanettecrème verwerkt. Koolteer heeft de volgende eigenschappen:

• ontstekingsremmend;
• vermindert schilfering;
• jeukstillend;
• licht ontsmettend;
• vermindert zwelling.

Het kan in verschillende zalven, crèmes, pasta's, lotions en gels verwerkt zijn. Bij drogist of apotheek is het ook te koop als een shampoo onder de merknaam Denorex Rx.

Door de komst van hormoonzalven en later ook de calcineurineremmers, is de behoefte aan teerpreparaten aanzienlijk verminderd. Daar komt bij dat het smerige vlekken achterlaat in kleding en beddengoed. Bovendien kan het huid en haren doen verkleuren en heeft het een onaangename geur.

Vaak wordt een teerzalf door (huis)artsen voorgeschreven voor gelokaliseerd sterk verdikte huid dat onvoldoende reageert op behandeling met hormoonzalven. Ook kan het worden gebruikt op de dagen in een pulsschema waarop geen hormoonzalf wordt gesmeerd.

Meestal wordt de huid bij de behandeling met teerzalf ingepakt met een buisverband. Maar ook in dat geval is het aan te raden om rekening te houden met je kleding en beddengoed in verband met de vlekken.

Bijwerkingen van teerzalf

De belangrijkste bijwerkingen zijn een onaangename geur en verkleuring van de huid en de haren, kleding en linnengoed. Vanwege de onaangename geur is het raadzaam om het middel voor de nacht aan te brengen. De verkleuring van de huid slijt na enige tijd af. Het is verstandig om bij het aanbrengen handschoenen te gebruiken om verkleuring van de handen en vuile nagels te voorkomen. Vlekken in kleding en beddengoed zijn er enigszins uit te krijgen door te wassen op 90 °C. Dek de plekken af met een buisverband.

In sommige gevallen kan er irritatie van de huid optreden, welke meestal vermindert gedurende de behandeling. Het middel mag niet gebruikt worden op een beschadigde huid of in de buurt van de ogen. Je moet met het gebruik stoppen als je door het koolteerpreparaat last krijgt van een geïrriteerde huid.

Voorts kan er na gebruik gedurende enkele maanden ontsteking van de haarzakjes ontstaan (folliculitis), wat zichtbaar is als etterpuistjes (pustels) met een haar erin. De kans hierop is vooral aanwezig op plekken die sterk behaard zijn.

Ook kan huiduitslag, jeuk, roodheid en andere verkleuring van de huid of ernstige verbranding na blootstelling aan zonlicht of UV-licht, zoals zonnebank en hoogtezon, ontstaan. Incidenteel is iemand allergisch voor teer (contactallergie).

Hormoonzalven

Toepassing van hormoonzalven

In de beginfase van het eczeem smeer je meestal één tot twee weken twee keer per dag (vaker dan twee keer per dag smeren heeft geen zin) en daarna eenmaal per dag totdat de huid weer (bijna) normaal is of een acceptabel niveau heeft bereikt. Deze fase duurt 10 tot 20 dagen en in ernstige gevallen langer. Bij kinderen met licht eczeem wordt gekozen voor een hormoonpreparaat uit klasse I of II. Bij een matig ernstig eczeem komt klasse II of III in aanmerking en voor eczeem in het gezicht, op de oogleden, in de oksels, liezen of op de geslachtsorganen (dus voor plaatsen waar de huid anders is samengesteld), is een minder sterke hormoonzalf of minder vaak smeren aanbevolen.

Afbouwen van hormoonzalven

Als het eczeem rustiger wordt, dan moet je nooit van het ene op het andere moment stoppen met smeren, maar begin met minderen. Bij gebruik van hormoonzalven moet je bij voldoende verbetering geleidelijk afbouwen. Als je te snel afbouwt kan het eczeem weer opvlammen. Verminder de zalffrequentie niet als de huid geen verbetering toont. Probeer zo min mogelijk te smeren, maar niet te weinig. Het moet net genoeg om het eczeem onder controle te houden.

Tijdens de afbouwfase hanteer je bij voorkeur een afbouwschema van een aantal aaneengesloten dagen waarop je de hormoonzalf gebruikt wat wordt afgewisseld met een aantal dagen waarop je de hormoonzalf niet gebruikt. Na de initiële behandeling van enkele weken met hormoonzalf, moet het gebruik worden verminderd ter voorkoming van bijwerkingen of dat de geneesmiddel op de langere termijn niet meer werkt en je er ongevoelig of resistent voor bent geworden.

Bij mild eczeem kan na de afbouw het eczeem alleen nog behandeld worden met indifferente zalven. Op het moment dat het eczeem vroeg of laat weer opvlamt, kan je direct opnieuw tweemaal daags het hormoonpreparaat gaan gebruiken. Doe dit totdat het eczeem weer voldoende is onderdrukt. Vaak is enkele dagen smeren al voldoende. Wanneer dit onvoldoende zoden aan de dijk zet, kan aangevangen worden met een onderhoudsbehandeling met tweemaal daags hydrocortisonzalf (klasse I), dagelijks aan te brengen. Of eenmaal daags een hormoonzalf uit klasse II of desgewenst klasse III, welke je twee tot maximaal vier opeenvolgende dagen per week op de plekken aanbrengt. Deze intermitterende behandeling wordt ook wel 'pulstherapie' genoemd. Een hormoonzalf in de onderhoudsfase kan indien nodig worden afgewisseld met een calcineurineremmer, zoals tacrolimus of pimecrolimus. Calcineurineremmers remmen de verhoogde activiteit van het immuunsysteem, waardoor ontstekingsreacties van de huid onderdrukt worden en het eczeem en de jeuk verminderen.

Atopische dermatitis behandelen met zalf & crème

Basiszalf of indifferente zalf

De basis van de behandeling bij atopische dermatitis is dagelijkse verzorging van de droge huid met een aanvettende basiszalf, een zogenaamd indifferente zalf. Dat is een zalf die voor niet-specifieke therapie wordt gebruikt. Het is een neutrale zalf die geen medicijn bevat. Er zijn zalven en crèmes. Een zalf is een halfvast smeersel die bestaat uit een mengsel van vetten met daarin waterdroppels. Een crème is een halfvast smeersel dat bestaat uit water met daarin vetdroppels.

Behandeling met een basiszalf gaat uitdroging van de huid tegen. Zalf wat op de huid wordt aangebracht zorgt ervoor dat de huid via verdamping minder water verliest. Ook houdt het met een zalf beter vocht vast. Wanneer je consequent je huid zalft, verbetert de conditie van je huid en zal het eczeem minder snel opvlammen. Ook hoef je in dat geval minder hormoonzalf te gebruiken. Verder kan basiszalf de jeuk verminderen.

Veel van deze basiszalven zijn zonder recept verkrijgbaar. In het gezicht kan je het beste een crème gebruiken. Een indifferente zalf of crème kan je onbeperkt op je huid smeren.

Overgevoeligheid

Overgevoeligheid voor één van de bestanddelen van een indifferente zalf komt slechts sporadisch voor, zeker bij kinderen. Na het gebruik van een vette zalf kan de huid rood worden. Ook kan er jeuk optreden. Vaak ligt hier geen allergie aan ten grondslag, maar worden deze klachten veroorzaakt doordat het onder de vetlaag gaat broeien.

Soorten basiszalven

Er zijn verscheidene soorten basiszalven. Uitgangspunt is: des te droger de huid, des te vetter de zalf mag zijn. Je kan gebruikmaken van meerdere zalven met verschillende vettigheden voor verschillende momenten van de dag en voor verschillende lichaamsdelen (denk aan handen en gezicht).

Gebruik

Breng de basiszalf ten minste tweemaal daags aan en desgewenst vaker. Breng zoveel aan als je huid opneemt, wat betekent dat de zalf binnen een kwartiertje moet zijn ingetrokken. Een te dikke laag kan gaan broeien en vervelende jeukklachten veroorzaken. Op de behaarde huid kun je het beste de zalf in de richting van de haargroei strijken om te voorkomen dat de haarzakjes gaan ontsteken. Hormoonzalf kan één uur voor of na de basiszalf aangebracht worden.

Na het zalven kan de huid afgedekt worden zodat de zalf ter plaatse goed intrekt en niet wordt opgenomen door kleding of beddengoed. Ook is huidbescherming een goede manier om krabben tegen te gaan.

Op recept zijn er katoenen en zijden handschoenen verkrijgbaar. Deze zijn vooral handig als je 's nachts onbewust op de eczeemplekken krabt. Als deze handschoenen 's nachts snel uitgaan, kun je ze vastplakken met een papieren pleister rond de polsen.

Ook is er een verbandbroek of verbandshirt op recept verkrijgbaar. Deze zijn gemaakt van ongebleekte, ongeverfde natuurzijde met antibacteriële werking. Ze zijn verkrijgbaar in diverse maten bij apotheek, thuiszorgwinkels en medische speciaalzaken.

Wanneer er lichaamsdelen ingepakt moeten worden kan dat worden gedaan met lichtgewicht, elastische buisverband, dat zowel in de breedte als in de lengte meerekt. Bij de behandeling van atopische dermatitis kan ook buisverband worden toegepast door middel van de zogenaamde Wet Wrap techniek. Deze bestaat uit een vochtige laag buisverband met daaroverheen een droge laag. Dit zorgt voor een verhoogde inwerking van zalven en een belangrijke vermindering van jeuk.

Atopische dermatitis behandelen met vitamine B12 zalf

Een zalf met vitamine B12 (cyanocobalamine) wordt voorgeschreven voor uitwendige toepassing bij milde tot middelzware vormen van psoriasis en eczeem. Het werkt ontstekingsremmend en kent minder bijwerkingen dan de corticosteroïden (hormoonzalven). Merknaam: Mavena®. Mavena is de enige uitwendige behandeling voor de huid in een therapeutische dosis, die het werkzame bestanddeel cyanocobalamine bevat.

Uit onderzoek blijkt dat het uitwendig gebruik van vitamine B12 veilig en effectief is bij de behandeling van kinderen en volwassenen met atopische dermatitis. Het lijkt een serieus alternatief voor de reguliere behandelingen, zoals behandeling met hormoonzalven. Er zijn aanwijzingen dat vitamine B12-zalf effectief is in de behandeling van kinderen met atopische dermatitis (Januchowski 2009).

De studie van Januchowski betreft een dubbelblinde RCT (Randomized Controlled Trial) bij een kleine groep kinderen (n=22) van 6 maanden tot 18 jaar oud. De kinderen waren hun eigen controlegroep. Ze behandelden de ene lichaamshelft met placebozalf en de andere helft met vitamine B12-zalf. Zowel de kinderen als de onderzoekers wisten niet welke zalf een placebo was. Na 4 weken 2 x daags een behandeling met 0,07% cyanocobalaminezalf, was er een significante verbetering ten aanzien van de eczeemklachten ten opzichte van behandeling met placebozalf. Dit pleit voor effectiviteit van vitamine B12-zalf. Het betreft echter een kleine studie (met een gering aantal deelnemers). Derhalve is vervolgonderzoek nodig.

Calcineurineremmers bij eczeem

Calcineurineremmers worden ook wel 'topicale immunomodulatoren' genoemd. Deze middelen zijn relatief nieuw; ze zijn vanaf 2002 op de markt.

Calcineurineremmers beïnvloeden het immuunsysteem van de huid. Door het remmen van het enzym calcineurine worden ontstekingen onderdrukt. Deze middelen zijn geregistreerd voor eczeem, maar worden niet zelden ook voor psoriasis voorgeschreven. Er zijn voor de behandeling van constitutioneel eczeem twee calcineurineremmers beschikbaar:

• Tacrolimus, merknaam: Protopic (zalf). Verkrijgbaar in twee concentraties: 0,1% (alleen voor volwassenen) en 0,03%.
• Pimecrolimus, merknaam: Elidel (crème). Verkrijgbaar in een concentratie van 1%.
• Tacrolimus is geregistreerd voor de behandeling van matig tot ernstig atopische dermatitis bij kinderen vanaf 2 jaar en volwassenen, die niet voldoende reageren op conventionele behandelingen of deze niet verdragen, dat wil zeggen dat ze niet tegen hormoonzalf kunnen. Pimecrolimus is geregistreerd voor de behandeling van mild tot matig ernstig atopische dermatitis bij kinderen vanaf 2 jaar en volwassenen, indien behandeling met corticosteroïden niet mogelijk is of wordt afgeraden. Dit in geval van bijwerkingen, onvoldoende werkzaamheid of bij toepassing in het gezicht.

Bijwerkingen

Bijwerkingen zijn voor beide middelen vergelijkbaar en zijn meestal licht van aard en bestaan uit huidirritaties, zoals een branderig gevoel, roodheid en jeuk op de plaats van aanbrengen, vooral in het begin van de behandeling. Deze klachten verdwijnen dan ook over het algemeen na een week. Ook is er een kleine kans op ontsteking van de haarzakjes (folliculitis) en kan een oude herpesinfectie (koortsblaasjes) geactiveerd worden. In combinatie met het drinken van alcohol, kan de gezichtshuid rood en branderig worden. De middelen geven geen verdunning van de huid, wat wel bij hormoonzalven het geval is. De ervaringen met deze middelen op de lange termijn is beperkt. De veiligheid met betrekking tot huidkanker staat nog niet vast.

Gebruik

Calcineurineremmers worden nooit als eerste keus voorgeschreven. De behandeling begint altijd met indifferente smeersels en zo nodig aangevuld met hormoonzalven. Wanneer hormoonzalven onvoldoende effect sorteren of bijwerkingen hebben veroorzaakt, kan uitgeweken worden naar een calcineurineremmer. Hormoonzalven kunnen ook soms gecombineerd worden met calcineurineremmers. Doordat ze de huid niet verdunnen (zoals een hormoonzalf), kunnen calcineurineremmers goed worden toegepast in het gezicht en de plooien.

Het gebruik van calcineurineremmers kan tevens de hoeveelheid benodigde corticosteroïden bij eczeem van de hand drastisch verminderen. Patiënten geven vaak de voorkeur aan pimecrolimuscrème 1%, omdat dit minder vet is dan tacrolimus 0,1% zalf. De sterke(re) steroïden zijn dan alleen nodig bij exacerbaties (uitbarstingen) van het eczeem.

Een ander voordeel van calcineurineremmers is dat ze ook bij langdurig gebruik effectief blijven en dat er na staken van de behandeling geen 'reboundeffect' optreedt, dat wil zeggen een plotselinge verergering van het eczeem.

Zonlicht moet worden vermeden en de gezichtshuid moet worden beschermd met een zonnebrandmiddel.

Systemische behandeling atopische dermatitis

Bij systemische therapie worden de geneesmiddelen tegen atopische dermatitis als tabletten of capsules door de mond ingenomen of door middel van injecties of een infuus toegediend. Systemische behandelingen kunnen ernstige bijwerkingen hebben en daarom komen deze behandelingen alleen in aanmerking voor mensen met ernstige en uitgebreide vormen van atopische dermatitis.

Sederende antihistaminica

Sederende (= slaperig makende) antihistaminica kunnen worden toegepast bij patiënten met atopische dermatitis en nachtelijke slapeloosheid als gevolg van jeuk. Ze moeten met terughoudendheid worden voorgeschreven aan kinderen jonger dan 1 jaar, vanwege het vermeende risico op wiegendood.

Antibiotica

Antibiotica in de vorm van tabletten of drankjes (orale antibiotica) worden alleen ingezet bij tekenen van secundaire bacteriële infectie (impetiginisatie). Vaak raakt het eczeem geïnfecteerd met een stafylokok of soms met een streptokok. De voorkeur gaat hierbij uit naar flucloxacilline (Floxapen®), één van de penicillines, of claritromycine.

Prednison

Prednisontabletten worden incidenteel voorgeschreven bij een plotselinge en ernstige verergering van het eczeem. Prednison is een glucocorticoïd, een hormoon dat het afweersysteem onderdrukt en ontstekingsreacties remt. Prednison werkt vaak al na enkele dagen en in de meeste gevallen wordt prednison kortdurend, gedurende 2-3 weken, voorgeschreven. Dit wordt een 'stootkuur' genoemd. Langer durend gebruik kan aanleiding geven tot (soms ernstige) bijwerkingen. Na staken van de prednison kan een reboudeffect optreden, dat wil zeggen dat het eczeem in verhevigde mate terugkomt.

Immunosuppressieve middelen

Dan zijn er ook nog immunosuppressieve middelen. Ciclosporine is het middel van eerste keuze bij ernstig atopische dermatitis. Een immunosuppressiva beïnvloedt bepaalde immunologische processen en onderdrukt ontstekingen in de huid (i.c. het eczeem). Het zijn effectieve behandelingen, maar vanwege de ernstige bijwerkingen worden ze alleen voorgeschreven als je ernstig eczeem hebt die niet reageert op intensieve lokale therapie en eventueel lichttherapie.

Lees verder

• Atopisch eczeem: symptomen, oorzaken, behandeling, prognose
• Eczeem (soorten eczeem): symptomen, oorzaak en behandeling
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling