Waterpokken (varicella) – besmetting en symptomen

Waterpokken is een vrij onschuldige kinderziekte. De verwekker is een virus en de incubatietijd is twee tot hoogstens drie weken. Karakteristiek is de huiduitslag in de vorm van rode vlekjes, die aanvankelijk enigszins doen denken aan mazelen. Ze vormen al snel vochtblaasjes die na enkele dagen indrogen. Vervolgens ontstaan er korstjes. Na de genezing is er sprake van blijvende immuniteit. Men kan daarna dus nooit meer waterpokken krijgen, mogelijk wel in een andere vorm zoals gordelroos. Waterpokken is zeer besmettelijk. Dat is ook de reden waarom deze virale infectieziekte doorgaans als kinderziekte tot uiting komt. Volwassenen en zwangeren die voor het eerst waterpokken krijgen, zijn over het algemeen zieker dan kinderen. Vaccineren tegen waterpokken is mogelijk, maar wordt in Nederland zelden gedaan.

Inhoud

• Waterpokken (varicella) – een virale infectieziekte
• Incubatietijd
• Besmetting
• Symptomen van waterpokken (varicella)
• Littekens
• Koortsverloop van waterpokken
• Kinderen en volwassenen
• Vaccineren
• Zwangerschap

Waterpokken (varicella) – een virale infectieziekte

Waterpokken (varicella) is een infectieziekte en wordt overgebracht door het varicella-zostervirus. Het betreft een ultrafiltrabel virus dat zeer pathogeen of ziekteverwekkend is. Het maakt deel uit van de herpesvirussen. Het varicella-zostervirus veroorzaakt overigens ook gordelroos. Wie gordelroos oploopt, veelal ouderen en mensen met een lage weerstand, hebben in het verleden waterpokken doorgemaakt, waarna het varicella-zostervirus latent in het lichaam aanwezig is gebleven. Verwanten van het virus staan bovendien aan de basis van de koortslip en herpes simplex.

Incubatietijd

De incubatietijd van waterpokken is 10 dagen tot hoogstens drie weken. Het virus komt voor in de luchtwegen. Om die reden zijn met name scholen en kinderdagverblijven broedplaatsen van waterpokken. De kinderen niezen en hoesten elkaar immers aan (aerogene druppelinfectie). De besmetting ontstaat echter ook door direct contact, zoals besmette kleren en de huid. Ook het vocht in de zich ontwikkelende blaasjes is besmettelijk.

Besmetting

Enkele dagen voordat het exantheem verschijnt, is er al sprake van besmettelijkheid. Dus bij de eerste ziekteverschijnselen en zelfs nog voordat er klachten zijn. Het voorkomen van waterpokken is kortom moeilijk of vrijwel onmogelijk, zeker bij kinderen die nog niet geleerd hebben om anderen niet aan te hoesten of om een papieren zakdoekje te gebruiken. Bij volwassenen ligt dat natuurlijk anders. Dit soort hygiëne is de beste manier om waterpokken te 'voorkomen'. Daarnaast is vaak de handen wassen – zeker na niezen en hoesten – een goede preventieve maatregel. De besmettelijkheid blijft actief tot de aanvankelijk met vocht gevulde blaasjes in korstjes zijn veranderd.

Symptomen van waterpokken (varicella)

De eerste verschijnselen doen sterk denken aan verkoudheid of griep met verhoging. Algehele malaise, hoesten en niezen horen daarbij. Niet lang daarna, soms al na een of twee dagen, verschijnen de rode vlekjes. Ze doen in eerste instantie denken aan de huiduitslag van mazelen.

Huiduitslag (vlekjes en blaasjes)
De beruchte vlekjes ontstaan vaak eerst in de nek en later op de romp, maar ook op het hoofd en tussen de haren, en vervolgens over het hele lichaam. Zeer milde vormen van waterpokken ziet men doorgaans bij kinderen onder een jaar. In dat geval hebben ze nog antistoffen van de moeder, indien zij de ziekte heeft doorgemaakt of als zij anderszins is geïmmuniseerd. De uitslag kan bestaan uit enkele tot zelfs honderden vlekjes die vaak al binnen een dag overgaan in blaasjes, gevuld met troebel vocht. Soms is er sprake van een golfbeweging in het ontstaan ervan. Na weer enkele dagen drogen ze in of barsten open. Er vormen zich dan donkere korstjes. De inhoud van de blaasjes is zeer besmettelijk. Al met al duurt waterpokken een week tot 10 dagen.

Littekens

Van littekenvorming is als zodanig geen sprake, behalve als door de jeuk het kind de blaasjes openkrabt. De plekjes kunnen dan geïnfecteerd raken. Krabben moet dus zoveel mogelijk voorkomen worden, hoewel dat moeilijk zal zijn, vooral bij jonge kinderen. Soms schrijft de huisarts een antihistaminicum voor. Er zijn ook bepaalde lotions en crèmes (zelfzorgmiddelen) verkrijgbaar bij de drogist. Bij jonge kinderen is het dus belangrijk om de nageltjes kort te houden en aldus openkrabben (zoveel mogelijk) te voorkomen. Er zijn voor dat doel ook wantjes verkrijgbaar, of andere hulpmiddelen. Als er al littekens ontstaan, bijvoorbeeld door openkrabben en er sprake is van geïnfecteerde blaasjes, uiten ze zich als een soort putjes in de huid. Putjes die na verloop van tijd verdwijnen of vrijwel onzichtbaar worden.

Koortsverloop van waterpokken

Waterpokken heeft een nogal karakteristiek koortsverloop, hoewel er individuele verschillen zijn. Bij veel kinderen ziet men alleen een lichte verhoging. Maar in typische gevallen verloopt de koortscurve heftiger, waarbij de eerste drie dagen van de ziekteverschijnselen het kind koorts kan hebben tussen de 39°C en 40°C. Vanaf de vierde tot de zevende dag is er slechts sprake van verhoging (37°- 38°C). In de laatste dagen van het ziektebeeld klimt de koorts echter weer naar ca. 39°C. Zoals genoemd zijn de verschillen echter zeer individueel. Dat geldt ook voor de huiduitslag. Bij sommige kinderen ziet men slechts enkele blaasjes, weer andere kinderen zitten er helemaal onder.

Kinderen en volwassenen

Waterpokken is als zodanig een onschuldige kinderziekte die vanzelf probleemloos overgaat. De behandeling is dan ook symptomatisch. De virusziekte is echter zeer besmettelijk, wat ook de reden is waarom waterpokken doorgaans als kinderziekte tot uiting komt. Volwassenen kunnen er echter zieker van worden dan kinderen, zoals mensen met een verminderde weerstand. Denk daarbij aan patiënten die chemotherapie krijgen bij de behandeling van tumoren, maar ook tijdens de zwangerschap of bij pasgeborenen van moeders die vóór of na de bevalling waterpokken hebben opgelopen.

Naar school?
Kinderen kunnen in de regel gewoon naar school als ze waterpokken hebben. Neem dat besluit echter in overleg met de huisarts, de schoolleiding of het kinderdagverblijf. Mijd consultatiebureaus, aangezien daar ook pasgeborenen komen. Dat geldt ook voor het ziekenhuis waar kinderen liggen met andere aandoeningen. Ze kunnen zieker worden als ze er ook nog eens waterpokken bij krijgen. Enkele complicaties van waterpokken zijn in zeer zeldzame gevallen pneumonie (longontsteking) en encefalitis (ontsteking van het hersenweefsel).

Vaccineren

Vaccineren tegen waterpokken is mogelijk, maar wordt in Nederland en België niet of zelden gedaan, in elk geval niet bij in principe gezonde kinderen. Daar staat tegenover dat met behulp van vaccineren men er op latere leeftijd wel gordelroos en de complicaties ervan mee kan voorkomen. Het betreft immers hetzelfde virus.

Zwangerschap

Bij zwangeren kan waterpokken gecompliceerder verlopen, naast het feit dat men er zieker van wordt. Longontsteking is een van de (kleine) risico's die men loopt. Verder kan er een baarmoederinfectie ontstaan met mogelijk afwijkingen aan de ongeboren baby, waaronder de huid en het zenuwstelsel. Een neonatale infectie is een risico indien de huidblaasjes bij de moeder enkele dagen voor tot enkele dagen na de bevalling ontstaan. Op de kraam- en kinderafdelingen reageert men dus terecht huiverig bij het horen van het woordje 'waterpokken'.

Lees verder

• Roodvonk (scarlatina) – een sluipende besmetting
• Mazelen (morbilli) – een zeer besmettelijke kinderziekte
• Difterie (kroep) – een bijna vergeten infectieziekte
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – de huid
• Bof (parotitis epidemica) – een onschuldige kinderziekte?