Difterie (kroep) – een bijna vergeten infectieziekte

Difterie is een uiterst besmettelijke, bacteriële infectieziekte en werd vroeger ook wel kroep genoemd, niet te verwarren met pseudo-kroep. Difterie is bovendien een 'klassieke' kinderziekte, maar komt ook bij volwassenen voor. De ziekte heeft een incubatietijd van doorgaans minder dan een week en begint met neus-keelklachten. De besmettelijkheid is zeer groot en de complicaties aanzienlijk. Dat is mede de reden waarom difterie sinds 1957 is opgenomen in de DKTP-vaccinatie. Een ernstige complicatie van kroep kenmerkt zich door cyanose (blauwzucht) en stridor (inspiratoire vorm). In combinatie met andere factoren, zoals reacties op de toxinen van de difteriebacil, is er een risico op verstikking. Een onbehandelde difterie kan de systeemorganen (o.a. hart en nieren) beschadigen en fataal aflopen. Vaccinatie tegen deze ernstige ziekte is dan ook belangrijk.

Inhoud

• Difterie (kroep) – een bacteriële luchtweginfectie
• Incubatietijd en besmetting
• De eerste symptomen van difterie
• Tonsillitis
• Complicaties van difterie (kroep)
• Myocarditis
• Verlammingen
• Behandeling

Difterie (kroep) – een bacteriële luchtweginfectie

Difterie is een infectie van de luchtwegen en wordt veroorzaakt door de Corynebacterium diphtheriae, ook wel de Loeffler-bacterie genoemd. Deze staafvormige bacil heeft een karakteristieke haltervorm. De ziektekiem zelf is in principe minder gevaarlijk dan de toxinen van deze bacterie en die gevaarlijke complicaties van kroep veroorzaken.

Groepsimmuniteit
Difterie is een bijna vergeten ziekte, hoewel de aandoening vóór opname in het rijksvaccinatieprogramma, in 1957, een van de belangrijkste doodsoorzaken bij kinderen was. De ziekte komt in Nederland nog maar sporadisch voor dankzij de groepsimmuniteit als gevolg van een hoge maar niettemin tanende vaccinatiedekkingsgraad. De bacterie kan onder andere worden gediagnosticeerd met behulp van een kweek (keeluitstrijkje).

Incubatietijd en besmetting

De incubatietijd is de periode tussen de besmetting en de ziekteverschijnselen of symptomen. Bij difterie is deze tijdspanne meestal niet langer dan slechts twee dagen met een uitloop naar hoogstens een week. De besmetting vindt plaats door direct contact met geïnfecteerde kinderen of volwassenen, zoals wondvocht, zoenen en besmette kleding. Ook de voeding kan besmet zijn, denk daarbij aan kinderen die met besmette handen bijvoorbeeld een broodje of snoep aan elkaar doorgeven. Geïnfecteerd speeksel of sputum wordt bovendien overgedragen door elkaar aan te hoesten en tijdens niezen en praten (druppelinfectie).

Toxinen
De toxinen (gifstoffen) van de difteriebacterie (Corynebacterium diphtheriae) beschadigen het weefsel, afhankelijk van de plaats op en in het lichaam. Dat kunnen de longen zijn, maar bijvoorbeeld ook de huid. Verder kunnen ze de hartspier aantasten (myocarditis) en de nieren beschadigen. De verwante bacteriën Corynebacterium ulcerans en Corynebacterium pseudotuberculosis maken in bepaalde gevallen deze toxinen aan en veroorzaken difterie. Bacillendragers vormen bijna per definitie een groot besmettingsgevaar, juist omdat ze geen klinische verschijnselen vertonen maar niettemin maandenlang besmettelijk zijn.

Kleine huisdieren
Onder andere de Corynebacterium ulcerans is in sommige gevallen aanwezig bij runderen, paarden, geiten en schapen, maar soms ook bij kleine huisdieren. Indien dit het geval is bij koeien kan het drinken van rauwe melk de ziekte overdragen. Nauwe contacten met besmette huisdieren leiden soms tot een besmetting. Mede om die reden is het belangrijk om kinderen te vaccineren tegen difterie. Het maakt onderdeel uit van de DKTP-vaccinatie (difterie, kinkhoest, tetanus, polio).

De eerste symptomen van difterie

De meest levensbedreigende vorm van difterie ontstaat wanneer de luchtwegen (keel, longen) zijn aangedaan. Mede in verband met verstikkingsgevaar. Angineuze klachten zijn vaak de eerste symptomen, waaronder slikproblemen, een zere keel en een loopneus. Ook koorts komt voor, of alleen verhoging. Net als misselijkheid, braken, een snelle pols (tachycardie), hoofdpijn en landerigheid (algehele malaise).

Tonsillitis

Karakteristiek is doorgaans de ontsteking van de tonsillen (tonsillitis), waarop zich een grijs beslag vormt, ofwel pseudomembranen. Dit maakt het ademen en slikken moeilijker. De ontsteking beperkt zich echter niet tot de tonsillen, maar kan ook overslaan op de omringende weefsels tot in de keelholte en farynx (neus-keelholte) en zelfs tot in de larynx (strottenhoofd). Ook zijn in vrijwel alle gevallen de halsklieren gezwollen.

Verstikkingsgevaar
Door de genoemde taaie vliezen (pseudomembranen), en de afdaling ervan tot in het strottenhoofd, wordt de patiënt steeds benauwder als gevolg van de vernauwing van de ademweg (obstructie). Daardoor dreigt niet zelden verstikkingsgevaar, onder andere als gevolg van loslatende membranen die in de ademweg terechtkomen. Het is een van de ernstigste complicaties van difterie. Een onbehandelde difterie loopt in veel gevallen fataal af. Vandaar dat difterie is opgenomen in het landelijke vaccinatieprogramma. Feitelijk is difterie een zeer ernstige keelontsteking met mogelijk grote gevolgen.

Complicaties van difterie (kroep)

De gevaren van difterie zijn, zoals aangeduid, verstikkingsgevaar door kroep, bronchiolitis en pneumonie. Een tweede factor van belang is dat de toxinen van de Corynebacterium diphtheriae de hartspier aantasten en de zenuwen ernstig beschadigen, waardoor onder andere verlammingsverschijnselen optreden.

Myocarditis

Difterie veroorzaakt mogelijk myocarditis, ofwel een ontsteking van de hartspier. De pols is veelal onregelmatig en week. De bloeddruk is onstabiel. Er treedt soms cyanose (blauwzucht) op. Na de genezing blijven vaak restverschijnselen over.

Verlammingen

Bekend is de verlamming van het zachte gehemelte (palatum molle en palatum velum), dat niet door het botweefsel wordt ondersteund. Dit in tegenstelling tot het harde gehemelte (palatum durum). Bij deze verlammingverschijnselen ontstaan meestal (ernstige) slikklachten, vaak uitmondend in een verslikpneumonie. Ook spraakstoornissen komen voor, maar ook verlammingen van de accommodatiespiertjes van de ooglens met symptomen als dubbelzien, leesproblemen en het moeilijk kunnen volgen van bewegingen. In zeldzame gevallen treden loopstoornissen (spierzwakte) en ademhalingsverlammingen op.

Behandeling

Met een keeluitstrijkje is de aard van de bacterie gemakkelijk vast te stellen. De behandeling bestaat uit antibiotica, zoals erytromycine. Ook wordt meestal een antitoxine toegediend om de complicaties van het difterietoxine te minimaliseren. Dankzij het omvangrijke vaccinatieprogramma sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw zijn er in Nederland sinds 1994 geen sterfgevallen als gevolg van difterie meer gemeld.

Lees verder

• Mazelen (morbilli) – een zeer besmettelijke kinderziekte
• Roodvonk (scarlatina) – een sluipende besmetting
• Waterpokken (varicella) – besmetting en symptomen
• Bof (parotitis epidemica) – een onschuldige kinderziekte?
• Antigenen versus antistoffen