Bof (parotitis epidemica) – een onschuldige kinderziekte?

Bof (parotitis epidemica) wordt veroorzaakt door een paramyxovirus. Deze virale infectieziekte behoort tot de besmettelijkste kinderziekten en heeft een incubatietijd van 2 tot 3 weken. De symptomen van bof zijn onder andere koorts, pijnlijke zwelling van de wang(en) en oorpijn. Hoewel bof als zodanig een vrij onschuldige infectie van de oorspeekselklieren is, kunnen de complicaties ernstig zijn, zoals alvleesklierontsteking (pancreatitis), meningitis, encefalitis en doofheid. Het risico op een ontsteking van de testes leidt mogelijk tot steriliteit. De BMR-vaccinatie (sinds 1987) beschermt tegen bof, mazelen en rodehond.

Inhoud

• Wat is bof
• Incubatietijd
• Besmetting
• Algemene symptomen van bof
• Karakteristieke verschijnselen
• Complicaties
• Onvruchtbaarheid
• Vaccinatie
• Behandeling

Wat is bof

Bof (parotitis epidemica) is een virale infectieziekte. Het bofvirus behoort tot de familie van de paramyxovirussen, waarbij het virus zich in het cytoplasma van de cel deelt. Het meest opvallende symptoom van bof is de zwelling van de oorspeekselklier (glandula parotis) en dan met name de bijoorspeekselklier door het myxovirus parotiditis (bofvirus), vaak slechts aan een wang.

Kinderziekte
Hoewel bof een kinderziekte wordt genoemd, komt de infectie ook bij volwassenen voor. De aandoening treedt echter voornamelijk op bij schooljeugd tussen zes tot negen jaar. Bij baby's onder een jaar komt deze ziekte slechts sporadisch voor, temeer omdat ze in veel gevallen antistoffen van de moeder hebben meegekregen.

Incubatietijd

De incubatietijd van bof schommelt tussen de twee en drie weken en komt het vaakst voor in het voorjaar. Het verloop van bof is vrij onschuldig. De complicaties kunnen niettemin ernstig zijn. Vandaar dat bof sinds 1987 is opgenomen in de BMR-vaccinatie (bof, mazelen, rodehond). Bovendien geldt er sinds 2008 een meldplicht.

Besmetting

De besmettelijkheid van bof geldt enkele dagen voordat de speekselklieren opzwellen tot ongeveer een week erna. Dat komt erop neer dat als een kind elke dag naar school gaat hij of zij de andere kinderen al besmet heeft wanneer de symptomen zichtbaar worden. Een kind met bof kan dus in principe naar school, tenzij de ziekteverschijnselen heftig zijn. Neem dit besluit over schoolgang echter altijd in overleg met de huisarts en de leerkrachten.

Vaccinatiegraad
De hoge vaccinatiegraad in Nederland zorgt ervoor dat het risico dat het kind anderen besmet gering is. Daar staat tegenover dat een tanende vaccinatiedekking de bovengenoemde collectieve bescherming langzaam teniet zal doen. Het bofvirus wordt overgedragen door druppelbesmetting, zoals niezen, tegen elkaar praten en elkaar aanhoesten. Ook kan er sprake zijn van besmetting door direct contact, zoals de handen, eetgerei, voeding en kleding.

Algemene symptomen van bof

De algemene symptomen van bof zijn geringe tot matige koorts, of alleen verhoging. Maar ook algehele malaise, zoals geen eetlust en lusteloosheid, naast hoofdpijn, oorpijn en keelpijn. Ook klaagt het kind over een droge mond en dorst. Door de keelpijn zal het kind minder drinken (pijnlijk) en kan er sprake zijn van uitdroging.

Karakteristieke verschijnselen

Een van de meest karakteristieke verschijnselen van bof is natuurlijk de zwelling van de oorspeekselklieren, waardoor de wangen – of alleen één wang – flink kunnen opzwellen, soms zo erg dat de mond nauwelijks geopend kan worden, waardoor kauwen een probleem wordt en er slikklachten ontstaan. Dat het een ontsteking van de oorspeekselklieren is, laat onverlet dat ook de andere speekselklieren ontstoken kunnen raken. De zwelling neemt in de eerste dagen van de algemene symptomen alleen maar toe, waarna de specifieke symptomen binnen een tot twee weken langzaam verminderen. Overigens verloopt bof bij ongeveer 30 procent van de gevallen vrijwel symptoomloos. Het kind heeft dan bijvoorbeeld alleen last van een keelontsteking/luchtweginfectie.

Complicaties

Bof kent complicaties die een vaccinatie geen overbodige luxe maken. Tijdens de zwangerschap (derde maand) kan een bofinfectie het risico op een miskraam vergroten. Het gevaar dat er complicaties optreden bij bof is gering. Enkele daarvan zijn:

• meningitis (hersenvliesontsteking bij vooral jonge kinderen);
• hersenontsteking (encefalitis);
• ontsteking van de testes en eileiders;
• doofheid;
• blindheid;
• pancreatitis (alvleesklierontsteking);
• reuma;
• nierfunctiestoornissen;
• hartproblemen;
• leverfunctiestoornissen.

Onvruchtbaarheid

Bij bof kunnen de complicaties groter zijn wanneer de ziekte na de kindertijd optreedt. Een van die gevaren is orchitis, ofwel een ontsteking van de testes met steriliteit als gevolg, hoewel dit slechts zeer sporadisch voorkomt. Bij vrouwen vormt een ontsteking van de eileiders een van de risico's.

Vaccinatie

De bofvaccinatie (BMR) wordt gegeven bij 14 maanden en negen jaar. De vaccinatie biedt geen volledige bescherming. Maar het maakt de ernst van het ziekteverloop wel geringer tot vrijwel verwaarloosbaar. Dit geldt ook voor de complicaties. Vóór de opname van de inenting in het rijksvaccinatieprogramma maakten vrijwel alle kinderen bof door. De aandoening was dan ook een van de meest voorkomende oorzaken van meningitis.

Epidemie
Een goede dekkingsgraad van de BMR-vacinatie voorkomt een epidemie van bof. De vaccinatie beschermt wat betreft de antistoffen echter minder dan bij het doormaken van een bofinfectie. Gelet op het individueel en beslist ook het algemeen belang (complicaties van bof) is een vaccinatie dus wellicht te verkiezen, waarbij de tweede vaccinatie (9 jaar) belangrijk is omdat de eerste vaccinatie (14 maanden) onvoldoende antistoffen biedt. Het bovenstaande houdt echter in dat men op latere leeftijd toch bof kan krijgen, alleen is het verloop dan minder ernstig.

Behandeling

Medicijnen tegen bof bestaan niet, tenzij men vaccinatie een medicijn noemt. De behandeling van bof is dan ook symptomatisch, zoals paracetamol bij pijnklachten en koorts. Verder is goed drinken (geen zure dranken, zoals citroen) van belang. Een koud of warm kompres op de wang(en) kan soelaas bieden. Meld bij de huisarts als uw kind bof heeft en als het ziekteverloop ernstig wordt. Denk daarbij aan klachten als:

• niet willen of kunnen drinken (dehydratiegevaar);
• het bovenstaande vaak in combinatie met misselijkheid en braken;
• sufheid;
• erge hoofdpijn;
• benauwdheid;
• grauwe gelaatskleur.

Lees verder

• Roodvonk (scarlatina) – een sluipende besmetting
• Mazelen (morbilli) – een zeer besmettelijke kinderziekte
• Waterpokken (varicella) – besmetting en symptomen
• Difterie (kroep) – een bijna vergeten infectieziekte
• Besmetting of infectie?