Vitamine B12-tekort: symptomen, oorzaak en behandeling

Veel mensen hebben een vitamine B12-tekort zonder dat ze het weten. Een vitamine B12-tekort kan aanleiding geven tot een waaier aan klachten, zoals gebrek aan eetlust, moeheid, prikkelbaarheid en in ernstige gevallen zenuwstoornissen. Aangezien je lichaam niet zelf vitamine B12 kan aanmaken, moet je het binnenkrijgen via je voeding en/of supplementen. Vitamine B12 komt voor in dierlijke producten. Daarom lopen veganisten en mensen die weinig tot geen dierlijke producten eten, meer kans op een vitamine B12-tekort.

• Functie van vitamine B12
• Bloed en zenuwen
• Intrinsic Factor
• Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid
• Vitamine B12-tekort symptomen en gevolgen
• Oorzaak van een vitamine B12-tekort
• Het vermijden van dierlijke producten
• Gebrek aan Intrinsic Factor
• Onvoldoende maagzuur
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese
• Lichamelijk onderzoek
• Bloedonderzoek
• Aanvullende testen
• Beeldvormend onderzoek
• Diagnose
• Behandeling van een B12-tekort
• Suppletie
• Voeding
• Behandeling van onderliggende oorzaken
• Regelmatige controle
• Levensstijl en preventie
• Prognose
• Vroege detectie en behandeling
• Langdurig tekort en permanente schade
• Behandeling van onderliggende oorzaken
• Levenslange monitoring
• Kwaliteit van leven
• Complicaties bij een vitamine B12-tekort
• Neurologische complicaties
• Psychiatrische complicaties
• Hart- en vaatcomplicaties
• Complicaties tijdens zwangerschap
• Onvruchtbaarheid en zwangerschapscomplicaties
• Complicaties bij ouderen
• Maag- en darmproblemen
• Preventie van een vitamine B12-tekort
• Gezonde en evenwichtige voeding
• Suppletie voor risicogroepen
• Regelmatige bloedonderzoeken
• Voorlichting en bewustwording
• Suppletie tijdens zwangerschap en borstvoeding
• Vermijden van risicofactoren

Functie van vitamine B12

Bloed en zenuwen

Vitamine B12, ook wel cobalamine genoemd, heeft je lichaam nodig voor de aanmaak van rode bloedcellen, een gezond zenuwstelsel, de aanmaak van nucleïnezuren en eiwitten, voor de vet-, eiwit- en koolhydraatstofwisseling, de bescherming van cellen en last but not least voor het goed functioneren van foliumzuur.

Intrinsic Factor

Vitamine B12 is een in water oplosbare vitamine. Het is overigens een buitenbeentje want vitamine B12 is de enige in water oplosbare vitamine die in het lichaam wordt opgeslagen, vooral in de lever en daarnaast in de spieren. Vitamine B12 is voor opname in het lichaam afhankelijk van Intrinsic Factor, een eiwit dat in de maag wordt geproduceerd en een bestanddeel vormt van maagsap.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid

Hoeveel vitamine B12 heb je nodig? De Gezondheidsraad heeft de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) vitamine B12 voor kinderen in de leeftijd van 1-3 jaar vastgesteld op 0,7 microgram per dag, voor kinderen in de leeftijd van 4-8 jaar op 1,3 microgram per dag en voor kinderen in de leeftijd van 9-13 jaar op 2 microgram per dag. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine B12 voor volwassenen (mannen en vrouwen) is vastgesteld op 2,8 microgram per dag. Zwangeren en borstvoedenden respectievelijk 3,2 en 3,8 microgram per dag.

Vitamine B12-tekort symptomen en gevolgen

Een vitamine B12-tekort leidt tot een vorm van bloedarmoede, genaamd 'macrocytaire anemie'. Het gaat hierbij om een tekort van rode bloedcellen die te groot (= macrocytair) zijn. Andere gevolgen van een vitamine B12-tekort zijn onder meer moeheid, prikkelbaarheid, gebrek aan eetlust, geheugenverlies, desoriëntatie en tintelingen in de armen en benen of een branderig gevoel (bijvoorbeeld een branderig gevoel in de voeten). Door het sluipende en vaak vage karakter van de symptomen, kan een vitamine B12-tekort heel lang onopgemerkt blijven.

Oorzaak van een vitamine B12-tekort

Verschillende factoren kunnen leiden tot een tekort aan vitamine B12. De belangrijkste oorzaken zijn:

Het vermijden van dierlijke producten

Mensen die geen vlees, vis, gevogelte, of zuivelproducten eten, zoals veganisten, lopen een groot risico op een tekort aan vitamine B12, omdat vitamine B12 van nature alleen in dierlijke producten voorkomt. Dat is waarom veganisten ervoor moeten zorgen dat zij met vitamine B12-verrijkte voeding en B12-supplement in hun dieet opnemen. Alleen op deze manier kunnen zij hun B12 op peil houden en voorkomen dat ze een tekort krijgen.

Gebrek aan Intrinsic Factor

Vitamine B12-deficiëntie kan ook worden veroorzaakt door een gebrek aan Intrinsic Factor (of intrinsieke factor), een stof die wordt afgescheiden door de maagcellen en zich bindt aan vitamine B12 waarmee het zijn absorptie mogelijk maakt. Dit kan komen door bijvoorbeeld auto-immuun gastritis, een aandoening waarbij het afweersysteem de eigen cellen in de maag aanvalt. Hierdoor raakt de slijmvlieslaag van de maag blijvend beschadigd waardoor de maag niet of nauwelijks intrinsieke factor (meer) aanmaakt. Een andere oorzaak is een infectie met de Helicobacter pylori-bacterie, waarbij een atrofische maagontsteking kan optreden. De slijmvlieslaag aan de binnenkant van de maag is hierdoor veel dunner dan normaal. Het gevolg is dat er minder intrinsieke factor door de maag wordt aangemaakt. Ook kan een maagoperatie waarbij een groot deel van de maag is verwijderd, de oorzaak zijn dat er onvoldoende intrinsieke factor wordt aangemaakt, waardoor vitamine B12 niet goed wordt opgenomen.

Onvoldoende maagzuur

Teneinde vitamine B12 vrij te maken uit eiwitten, zijn —naast intrinsieke factor— maagzuur en het enzym pepsine nodig. Een veel voorkomende oorzaak van vitamine B12-deficiëntie, vooral bij oudere mensen, is een verminderde maagzuurproductie. Het gevolg is dat vitamine B12 minder goed opgenomen kan worden. Naar schatting 10 tot 30 procent van alle mensen ouder dan 50 jaar, hebben moeite om vitamine B12 uit de voeding te absorberen. Ook blijkt uit onderzoek dat langdurig gebruik van maagzuurremmers de kans vergroot op een vitamine B12-tekort in het lichaam.

Onderzoek en diagnose

Anamnese

Het onderzoek naar vitamine B12-tekort begint meestal met een uitgebreide anamnese. De arts vraagt naar symptomen zoals vermoeidheid, tintelingen in de handen en voeten, geheugenproblemen en stemmingswisselingen. Ook wordt gevraagd naar voedingsgewoonten, omdat vitamine B12 voornamelijk voorkomt in dierlijke producten zoals vlees, vis, melk en eieren.

Lichamelijk onderzoek

Tijdens het lichamelijk onderzoek kan de arts letten op tekenen van een tekort aan vitamine B12, zoals bleekheid, een gladde tong (glossitis), en neurologische afwijkingen zoals een verstoorde coördinatie of verlies van gevoeligheid in de ledematen.

Bloedonderzoek

Een bloedonderzoek is de meest gebruikelijke manier om een vitamine B12-tekort te diagnosticeren. Hierbij wordt de concentratie van vitamine B12 in het bloed gemeten. Als de waarden lager zijn dan normaal, wijst dit op een tekort. Daarnaast kunnen ook de niveaus van methylmalonzuur (MMA) en homocysteïne worden gemeten, aangezien deze vaak verhoogd zijn bij een B12-tekort.

Aanvullende testen

In sommige gevallen kan de arts aanvullende testen aanvragen, zoals een onderzoek naar de opname van vitamine B12 door de darmen (Schilling-test), of een test voor de aanwezigheid van antistoffen tegen intrinsieke factor of pariëtale cellen, die kunnen wijzen op pernicieuze anemie, een auto-immuunziekte die de opname van vitamine B12 verhindert.

Beeldvormend onderzoek

In zeldzame gevallen kan beeldvormend onderzoek zoals MRI of CT worden uitgevoerd om te kijken naar mogelijke neurologische schade die is ontstaan als gevolg van een langdurig vitamine B12-tekort.

Diagnose

Op basis van de verzamelde gegevens, inclusief symptomen, bloedwaarden en eventuele aanvullende testresultaten, kan de arts de diagnose vitamine B12-tekort stellen. Afhankelijk van de oorzaak van het tekort wordt er een behandelplan opgesteld, dat meestal bestaat uit vitamine B12-suppletie via injecties of orale supplementen.

Behandeling van een B12-tekort

Suppletie

De meeste gevallen van vitamine B12-tekort kunnen effectief worden behandeld met supplementen, hetzij via injecties of tabletten. Aanvankelijk worden vitamine B12-injecties vaak gebruikt om het tekort snel te verhelpen, vooral als er ernstige symptomen aanwezig zijn of als er sprake is van een opnameprobleem in de darmen. Na de eerste reeks injecties kan er worden overgestapt op onderhoudsbehandelingen, zoals maandelijkse injecties of dagelijkse orale supplementen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Als het tekort het gevolg is van een opnameprobleem, zoals bij pernicieuze anemie, zijn injecties vaak de beste optie voor langdurige behandeling.

Voeding

Naast suppletie kan het aanpassen van de voeding ook een rol spelen in de behandeling van een B12-tekort. Voedingsmiddelen rijk aan vitamine B12, zoals vlees (vooral lever en nieren), vis (zoals zalm en forel), schaaldieren, eieren, en zuivelproducten, kunnen worden aanbevolen. Voor vegetariërs en veganisten is het belangrijk om te letten op producten die zijn verrijkt met B12, zoals bepaalde soorten plantaardige melk, ontbijtgranen en voedingsgist. In sommige gevallen kan het echter moeilijk zijn om voldoende B12 alleen uit voedsel te halen, vooral als er sprake is van malabsorptie, en daarom blijft suppletie noodzakelijk.

Behandeling van onderliggende oorzaken

Bij sommige patiënten is het essentieel om de onderliggende oorzaak van het B12-tekort aan te pakken. Bijvoorbeeld, als het tekort te wijten is aan een aandoening zoals pernicieuze anemie of coeliakie, zal de behandeling zich ook richten op deze ziekte. Dit kan het gebruik van ontstekingsremmende medicijnen, het behandelen van infecties of het aanpassen van de voeding omvatten om andere deficiënties of symptomen van de aandoening te beheersen.

Regelmatige controle

Eenmaal gestart met de behandeling, zal de arts regelmatig controles uitvoeren om te bepalen of de B12-waarden in het bloed weer op peil zijn. Dit kan ook inhouden dat andere bloedwaarden, zoals foliumzuur en ijzer, worden gecontroleerd, aangezien deze vaak samen met B12-tekort uit balans kunnen raken. Sommige patiënten hebben langdurige of zelfs levenslange behandeling nodig om terugval te voorkomen, vooral als de oorzaak van het tekort te maken heeft met een opnameprobleem.

Levensstijl en preventie

Hoewel suppletie en voedingstekorten kunnen behandelen, is het ook belangrijk om preventieve maatregelen te nemen. Dit omvat regelmatige controle van bloedwaarden bij risicogroepen, zoals ouderen, vegetariërs en mensen met maagdarmproblemen. Een goed uitgebalanceerd dieet en het bewust zijn van symptomen kunnen helpen bij vroegtijdige herkenning en preventie van ernstige tekorten.

Prognose

De prognose van een vitamine B12-tekort hangt grotendeels af van hoe vroeg het tekort wordt ontdekt en behandeld, evenals de onderliggende oorzaak.

Vroege detectie en behandeling

Wanneer een vitamine B12-tekort in een vroeg stadium wordt ontdekt en direct wordt behandeld met suppletie, zijn de vooruitzichten meestal zeer goed. De meeste symptomen, zoals vermoeidheid, zwakte en bloedarmoede, kunnen volledig herstellen binnen enkele weken tot maanden na het starten van de behandeling. Neurologische symptomen, zoals tintelingen of gevoelloosheid, kunnen ook verbeteren, hoewel dit proces langer kan duren.

Langdurig tekort en permanente schade

Als het tekort echter lange tijd onbehandeld blijft, kan dit leiden tot blijvende schade aan het zenuwstelsel. Neurologische complicaties, zoals coördinatiestoornissen, geheugenverlies of cognitieve achteruitgang, kunnen blijvend zijn, vooral als deze al vergevorderd zijn op het moment dat de behandeling begint. Hoe langer het tekort aanhoudt zonder behandeling, hoe groter de kans op permanente schade.

Behandeling van onderliggende oorzaken

Wanneer de onderliggende oorzaak van het tekort wordt aangepakt, zoals bij pernicieuze anemie of malabsorptieproblemen, kan de prognose ook verbeteren. In dergelijke gevallen is levenslange behandeling vaak nodig om terugkerende tekorten te voorkomen. Met de juiste medische begeleiding en therapie kunnen patiënten echter een normaal leven leiden zonder verdere complicaties.

Levenslange monitoring

Voor mensen met chronische aandoeningen die de opname van vitamine B12 beïnvloeden, zoals bepaalde maag- of darmziekten, is levenslange monitoring en behandeling vaak noodzakelijk. Zolang de patiënt regelmatig supplementen krijgt en onder medische controle blijft, is de prognose over het algemeen gunstig. Regelmatige controles en bloedonderzoek helpen om eventuele terugvallen of nieuwe tekorten vroegtijdig op te sporen.

Kwaliteit van leven

Met de juiste behandeling ervaren de meeste patiënten een aanzienlijke verbetering van hun symptomen en kunnen ze een normaal dagelijks leven leiden. De kwaliteit van leven verbetert vaak aanzienlijk na het corrigeren van een B12-tekort, vooral als de behandeling vroeg wordt gestart en effectief is. Preventieve maatregelen en tijdige diagnose blijven echter cruciaal om ernstige complicaties te voorkomen.

Complicaties bij een vitamine B12-tekort

Een onbehandeld vitamine B12-tekort kan leiden tot verschillende complicaties, variërend van mild tot ernstig. Hieronder volgen de belangrijkste complicaties die kunnen optreden:

Neurologische complicaties

Een van de meest ernstige gevolgen van een langdurig vitamine B12-tekort is neurologische schade. Dit kan leiden tot problemen zoals:

• Perifere neuropathie: Beschadiging van de zenuwen in de handen en voeten, wat kan resulteren in tintelingen, gevoelloosheid, brandende pijn, en spierzwakte.
• Ataxie: Verlies van coördinatie, wat het evenwicht en de fijne motoriek kan beïnvloeden, soms tot op het punt van invaliditeit.
• Veranderingen in mentale functies: Geheugenverlies, verwardheid en cognitieve achteruitgang komen vaak voor. Bij ouderen kan dit leiden tot verwarring die lijkt op dementie.
• Megaloblastaire anemie: Dit is een specifieke vorm van bloedarmoede die wordt veroorzaakt door een tekort aan vitamine B12 en foliumzuur. Deze aandoening leidt tot vergrote rode bloedcellen die hun functie niet goed kunnen vervullen, wat vermoeidheid, zwakte en bleekheid veroorzaakt.

Psychiatrische complicaties

Vitamine B12-tekort kan ook leiden tot psychiatrische symptomen zoals:

• Depressie: Lage vitamine B12-waarden kunnen bijdragen aan stemmingsstoornissen, zoals depressie.
• Angst: Angstklachten kunnen verergeren bij een vitamine B12-tekort.
• Psychose: In ernstige gevallen kan een langdurig tekort leiden tot hallucinaties, wanen en andere psychotische symptomen.

Hart- en vaatcomplicaties

Een onbehandeld B12-tekort kan ook het risico op cardiovasculaire problemen verhogen. Verhoogde niveaus van homocysteïne, een aminozuur dat afhankelijk is van vitamine B12 voor de afbraak, kunnen bijdragen aan:

Atherosclerose: Opbouw van plaque in de slagaders, wat het risico op hartaanvallen en beroertes kan verhogen.

• Diepe veneuze trombose (DVT): Het risico op bloedstolsels in de diepe aderen kan toenemen, vooral bij mensen met een verhoogd homocysteïnegehalte.

Complicaties tijdens zwangerschap

Voor zwangere vrouwen kan een vitamine B12-tekort ernstige gevolgen hebben voor zowel de moeder als de foetus. Mogelijke complicaties zijn onder meer:

• Neurale buisdefecten: Een tekort aan vitamine B12 tijdens de zwangerschap kan het risico op geboorteafwijkingen, zoals spina bifida (open ruggetje), bij de baby vergroten.
• Verminderde groei en ontwikkeling: Baby's van moeders met een ernstig tekort aan B12 kunnen een vertraagde groei en ontwikkeling ervaren, evenals neurologische problemen.

Onvruchtbaarheid en zwangerschapscomplicaties

Bij vrouwen kan een ernstig B12-tekort bijdragen aan problemen met vruchtbaarheid en een verhoogd risico op miskramen. Ook kan een tekort leiden tot bloedarmoede tijdens de zwangerschap, wat complicaties voor zowel de moeder als de baby kan veroorzaken.

Complicaties bij ouderen

Ouderen lopen een groter risico op ernstige complicaties bij een vitamine B12-tekort, vooral als het tekort lange tijd onopgemerkt blijft. Deze complicaties kunnen zijn:

• Dementie-achtige symptomen: Een B12-tekort kan bij ouderen symptomen veroorzaken die lijken op dementie, zoals verwarring, geheugenverlies en gedragsveranderingen. Het behandelen van het tekort kan deze symptomen gedeeltelijk omkeren, maar bij ernstige en langdurige tekorten kan de schade blijvend zijn.
• Verhoogd risico op vallen: Door coördinatieproblemen en spierzwakte kunnen ouderen een verhoogd risico op vallen en breuken hebben.

Maag- en darmproblemen

In sommige gevallen kan een B12-tekort bijdragen aan maag- en darmklachten zoals diarree, verlies van eetlust, gewichtsverlies en zelfs maagontstekingen. Dit kan vooral voorkomen bij mensen met chronische darmaandoeningen zoals coeliakie of de ziekte van Crohn.

Preventie van een vitamine B12-tekort

Het voorkomen van een vitamine B12-tekort is essentieel om de gezondheidsrisico's en complicaties die ermee gepaard gaan, te vermijden. Hier zijn enkele belangrijke preventieve maatregelen:

Gezonde en evenwichtige voeding

De belangrijkste manier om een vitamine B12-tekort te voorkomen is door een gezond, uitgebalanceerd dieet dat rijk is aan voedingsmiddelen die van nature vitamine B12 bevatten. Voedingsmiddelen rijk aan vitamine B12 zijn onder andere:

• Vlees (zoals rundvlees, varkensvlees, en gevogelte)
• Vis (zoals zalm, tonijn, en forel)
• Eieren en zuivelproducten (melk, kaas, yoghurt)
• Verrijkte plantaardige producten (zoals sommige sojamelk, ontbijtgranen en voedingsgist)

Suppletie voor risicogroepen

Bepaalde groepen mensen lopen een hoger risico op een vitamine B12-tekort en kunnen baat hebben bij supplementen als preventieve maatregel. Deze groepen omvatten:

• Vegetariërs en veganisten: Omdat vitamine B12 voornamelijk voorkomt in dierlijke producten, hebben mensen die geen vlees, vis of zuivel consumeren een grotere kans op een tekort. Supplementen of verrijkte voedingsmiddelen zijn in deze gevallen essentieel.
• Ouderen: Naarmate mensen ouder worden, neemt de opname van vitamine B12 door de maag vaak af. Ouderen kunnen baat hebben bij regelmatige suppletie om een tekort te voorkomen.
• Mensen met maagdarmproblemen: Personen met aandoeningen zoals coeliakie, de ziekte van Crohn of die een maagverkleining hebben ondergaan, kunnen moeite hebben om voldoende B12 uit voeding te halen. Voor hen kan suppletie noodzakelijk zijn.

Regelmatige bloedonderzoeken

Regelmatige controles van de bloedwaarden zijn een belangrijk preventief instrument, vooral voor mensen in risicogroepen. Bloedonderzoek kan helpen om een B12-tekort vroegtijdig op te sporen, zelfs voordat symptomen merkbaar worden. Dit is vooral nuttig voor:

• Ouderen
• Veganisten en vegetariërs
• Mensen met chronische maagdarmproblemen of na een maag-darmoperatie

Voorlichting en bewustwording

Voorlichting over de rol van vitamine B12 in de voeding is belangrijk, vooral bij groepen die het risico lopen op een tekort. Bewustwording kan mensen helpen hun dieet en leefstijl aan te passen om een tekort te voorkomen. Dit is van bijzonder belang voor mensen die een plantaardig dieet volgen of die te maken hebben met medische aandoeningen die de opname van voedingsstoffen beïnvloeden.

Suppletie tijdens zwangerschap en borstvoeding

Zwangere vrouwen, vooral degenen die een vegetarisch of veganistisch dieet volgen, moeten ervoor zorgen dat ze voldoende vitamine B12 binnenkrijgen. Suppletie tijdens de zwangerschap en borstvoeding kan helpen om complicaties bij zowel de moeder als het kind te voorkomen. Het is belangrijk om de inname van vitamine B12 tijdens deze perioden met een arts te bespreken.

Vermijden van risicofactoren

Het vermijden van factoren die het risico op een B12-tekort vergroten, kan ook preventief werken. Dit omvat vermijden van overmatig alcoholgebruik, wat de opname van vitamine B12 kan verstoren, en het behandelen van medische aandoeningen die de opname van vitamine B12 beïnvloeden, zoals gastritis of auto-immuunziekten.

Door het volgen van deze preventieve maatregelen kunnen de meeste mensen een vitamine B12-tekort vermijden en de daarmee gepaard gaande complicaties voorkomen. Heb je specifieke vragen over preventieve maatregelen voor een bepaalde groep?

Lees verder

• Vitamine B12 in voeding: vlees, vis en vleesvervangers
• Vitamine B12-tekort: symptomen, ADH en tekort aanvullen
• Vitamine-B12-tekort: vegetariërs, veganisten en ouderen
• Waar zit vitamine B12 in? Voeding: vlees, vis, melk & eieren
• Vitaminetekort of vitaminegebrek: symptomen en oorzaken