Pranayama – voorbereiding op yoga-ademoefeningen

Pranayama betekent beheersing, controle of beteugeling van prana. Deze yogadiscipline is de vierde geleding van het klassieke yogasysteem van Patanjali en wordt doorgaans als synoniem gebruikt voor ademoefeningen en er zelfs mee vereenzelvigd. Prana wil zeggen 'adem', 'levensenergie' of 'zenuwenergie'. In yoga wordt de adem beschouwd als de verbinding tussen lichaam en geest, tussen het bewuste en onderbewuste. Prana is alomtegenwoordig, de kosmische energie die alles doordringt, van de kleinste zandkorrel tot al wat leeft. Het uitvoeren van de klassieke pranayama's in de hatha yoga vereist een goede voorbereiding. Dat is van essentieel belang om er in het dagelijks leven maximaal profijt van te hebben.

Inhoud

• Ademhaling – broze schakel tussen lichaam en geest
• Pranayama, denken en emoties
• Voorbereiding op pranayamaoefeningen
• Algemene regels
• Plaats en tijd
• Kleding
• Eten en drinken
• Geschikte zithouding voor yoga-ademoefeningen

Ademhaling – broze schakel tussen lichaam en geest

Conform het achtvoudige yogapad van Patanjali, ook wel raja yoga genoemd, zijn de yogahoudingen en ademoefeningen bedoeld als voorbereiding op de meditatie. Het betreft de derde en vierde stap in het klassieke yogasysteem. Het ritme van de in- en uitademing symboliseert de polariteit in het wezen van de mens. De ademhaling is met andere woorden de verbinding tussen lichaam en geest en verweven met de fysiek-psychische persoonlijkheid. Ook wel de broze schakel tussen lichaam en ziel genoemd.

Vitaliteit
De yogahoudingen (asana's), ademoefeningen (pranayama's) en het daaropvolgende pratyahara, ofwel het terugtrekken van de zintuigen, bereiden de yogaleerling voor op concentratie (dharana) en meditatie (dhyana). Yoga-ademoefeningen die conform de richtlijnen worden uitgevoerd, zorgen voor meer vitaliteit in het dagelijks leven. In combinatie met de asana's en andere hatha yoga-oefeningen bereiden ze lichaam en geest voor op een meditatief leven in een vaak hectische wereld.

Pranayama, denken en emoties

Prana betekent 'levenskracht' en wordt ook wel 'zenuwenergie' genoemd. In de orthodoxe Indiase yogafilosofie is prana de kosmische, alles doordringende energie die in nauwe relatie staat tot alle lichamelijke en psychische processen, zoals de bloedsomloop, het zenuwstelsel maar ook het bewustzijn. Pranayama staat voor beheersing, controle of sturing van deze levenskracht. Gedurende tien minuten intensief denken aan de voeten is een voorbeeld van pranasturing. Als u zich goed kunt concentreren zullen de voeten warm worden dankzij een betere doorbloeding, puur door denkkracht. Tijdens het ademen neemt men niet alleen zuurstof op, maar volgens de yogafilosofie ook prana dat de levensprocessen in beweging zet en in stand houdt.

Boos of opgewonden
Wetenschappelijk gezien is de pranatheorie niet bewezen. Dat geldt overigens ook voor het bestaan van de mysterieuze chakra's, de etherische zenuwcentra langs de ruggengraat, ofwel de tegenpolen van de zenuwcentra, waaronder de zonnevlecht (plexus solaris). Dat laat onverlet dat de ademhaling aantoont dat lichamelijke en psychische processen nauw met elkaar verweven zijn. Wie boos is, of anderszins opgewonden, heeft een snelle, oppervlakkige ademhaling. Wie kalmte uitstraalt, ademt rustig en in een sereen ritme. Aan de ademhaling is met andere woorden te zien hoe iemand er psychisch aan toe is. Daar staat tegenover dat adembeheersing invloed heeft op de psyche via de tegenovergestelde weg. In de yoga is een rustige ademhaling belangrijk. Het verstilt en harmoniseert het denken en de emoties, wat zeer belangrijk is voor het adequaat doorlopen van de volgende stappen op het yogapad.

Voorbereiding op pranayamaoefeningen

Wie zich wil wijden aan pranayama, ofwel de yogische ademoefeningen, zal enkele regels in acht moeten nemen. Probeer regelmaat te creëren in het oefenschema. De ochtend is heel geschikt voor vitaliserende pranayama's, zoals de avond noopt tot rustgevende oefeningen. Regelmaat is in dat opzicht belangrijk. De hele natuur bestaat immers uit regelmaat en ritme en uit zich in steeds herhalende patronen, waaronder het dag- en nachtritme en de wisseling van de seizoenen. Ook het lichaam gedijt het beste als er sprake is van regelmaat, zoals op min of meer vaste tijden eten en het respecteren van de biologische klok wat betreft de nachtrust.

Meditatieruimte
Probeer in huis een vast plekje te verwerven waar u ongestoord kunt oefenen. Een hoekje in de slaapkamer of logeerkamer kan voldoende zijn. Als u niet kleinbehuisd bent, richt u een aparte kamer in voor de yogapraktijk. Na verloop van tijd zult u merken dat er een bepaalde meditatieve sfeer ontstaat. Een verstilde sfeer die zeer aangenaam is en het 'in meditatie' gaan vergemakkelijkt..

Algemene regels

De ademoefeningen staan niet los van de yogahoudingen. Ze horen bij elkaar als kruis en munt. Adembeheersing in de vorm van pranayama's hangt immers mede af van de conditie en fitheid van de yogaleerling. De yogahoudingen vormen de eerste stap. U krijgt er een goede conditie van, waarbij u het lichaam 'smeedt in het vuur van yoga'. Verder is het van belang dat u zich realiseert dat yoga-ademoefeningen zeer krachtig zijn en invloed hebben op het fysiologisch functioneren.

Oefeningen voor gevorderden
De meer gevorderde ademhalingsoefeningen mogen alleen worden uitgevoerd als men de 'losgemaakte ademhaling' beheerst, waarbij een ervaren yogaleraar hoort te beoordelen of u als beginnende yogi fysiek en mentaal klaar bent voor de pranayamadiscipline. Inzake de pranayamascholing gebruikte Iyengar als metafoor de pneumatische boorhamer die de hardste muur doorboort. Als de boorhamer niet goed gebruikt wordt, zal het gereedschap stuk gaan en de persoon die het gebruikt gewond raken. Hieronder volgen enkele algemene regels.

Plaats en tijd

• Doe de oefeningen 's ochtends en 's avonds.
• De kamer waarin u oefent moet goed geventileerd zijn.
• Zorg voor een schoon en opgeruimd yogaplekje, bijvoorbeeld in de logeerkamer, waar u elke dag de gelegenheid krijgt om te oefenen.
• U mag niet gestoord worden. Gezinsleden moeten weten dat u oefent en u met rust laten.
• Probeer een plekje te creëren met zo weinig mogelijk bijgeluiden (verkeer, enz.).

Kleding

• Mijd knellende kleding.
• Yogakleding is ideaal. Een stijlvol trainingspak is ook geschikt.
• Oefen de pranayama's met blote voeten terwijl u in siddhasana of padmasana zit.

Eten en drinken

• Ga eerst naar het toilet voordat u zich aan uw oefenschema wijdt.
• Mijd een volle maag.
• Na een lichte maaltijd wacht u een uur met oefenen. Na een zware maaltijd drie tot vier uur. Als u honger hebt, kunt u bijvoorbeeld eerst een glas melk drinken of een cracker nemen.

Yogahoudingen
Doe de ademoefeningen na de yogahoudingen. Rust na de asana's eerst goed uit in savasana (lijkhouding) alvorens u aan de ademoefeningen begint. De 'losgemaakte ademhaling', ofwel de bewustwording van het ademproces, vormt de basis van alle ademoefeningen.

Geschikte zithouding voor yoga-ademoefeningen

De meest geschikte zithoudingen zijn padmasana (lotushouding) en siddhasana (voltooide houding). Of kies voor sukhasana (kleermakerszit) als u de klassieke zithoudingen nog niet beheerst. Belangrijk is dat de rug recht blijft tijdens het oefenen, van de onderkant van de ruggengraat (stuitje) tot de nek. In dat opzicht is zittend in een stoel ook goed, mits u maar niet krom gaat zitten. Het voordeel van het aannemen van een klassieke zit- en meditatiehouding is dat de rug van nature recht blijft. Voor het oefenen van de voorbereidende 'losgemaakte ademhaling' is savasana (lijkhouding) de beste asana.

Lees verder

• Ademoefeningen (pranayama) voor beginners en gevorderden
• Pranayama – bewustwording van de yoga-ademhaling
• Pranayama – de losgemaakte ademhaling
• Ademoefeningen – volledige yoga-ademhaling (pranayama)
• Yoga (asana's) voor beginners en gevorderden