Ademoefeningen (pranayama) voor beginners en gevorderden

Ademoefeningen (pranayama) voor beginners en gevorderden Ademen is leven. Tal van klachten verdwijnen tijdens een rustige, ritmische en diepe ademhaling. Negatieve emoties die spanningen en een opgejaagd gevoel veroorzaken, hebben immers direct effect op de ademhaling doordat ze de borst- en buikspieren verkrampen. Omgekeerd heeft adembeheersing altijd een preventieve uitwerking. In de Indiase yoga is adembeheersing, ofwel pranayama, van groot belang als voorbereiding op meditatie, waarbij rust een eerste vereiste is. Yogahoudingen en de daaropvolgende ademoefeningen kalmeren lichaam en geest en maken deel uit van de 'koninklijke weg', ofwel raja yoga. Dit yogapad staat in het teken van zelfontplooiing en het besef van de universele eenheid der dingen, zo fraai verwoord door de beroemde Upanishad-uitspraak: 'Tat tvam asi ('Ik ben dat en dat ben ik'). Het Sanskriet-woord pranayama staat voor de beheersing (yama) van 'prana', ook wel kosmische energie, levenskracht of psychische energie genoemd.

Inhoud


Prana en pranayama

Het Sanskriet-woord 'prana' is nog het beste te vertalen met levenskracht of kosmische energie. Volgens de yogafilosofie is prana de tegenpool van materie en zijn ze onscheidbaar met elkaar verbonden. Dankzij prana krijgt de materie dynamiek en is verandering mogelijk.

Padmasana (lotushouding) met jnana mudra / Bron: Drchirag, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Padmasana (lotushouding) met jnana mudra / Bron: Drchirag, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Levenskracht
Conform deze gedachtegang staat prana rechtstreeks in verband met de lichamelijke en geestelijke processen, zoals de bloedcirculatie, de hartfunctie en het zenuwstelsel, maar ook met het bewustzijn als zodanig. Kortom, het betreft alle fysiologische processen die ervoor zorgen dat het leven in mens, dier en plant zich kan ontplooien. Pranayama wil zeggen beheersing van deze levenskracht (prana) die volgens de klassieke yogafilosofie alomtegenwoordig is en alles doordringt, van de zenuwcel tot de zandkorrel op het strand.

Yogapad van Patanjali (raja yoga)

Pranayama maakt net als de yogahoudingen deel uit van het achtvoudige yogapad van Patanjali, die de yogatechniek als geheel als eerste systematisch en methodisch op schrift heeft gesteld en acht hoofdgeledingen onderscheidde, waarbij pranayama of adembeheersing het vierde lid is.

Acht geledingen van yoga

In de klassieke yoga doorloopt de yogi acht fasen of geledingen:
  1. Yama: ethische geboden, nauw verwant aan de tien geboden uit het christendom.
  2. Niyama: waaronder hygiëne en voedingsvoorschriften.
  3. Asana: yogahoudingen.
  4. Pranayama: ademoefeningen, ofwel beheersing van prana.
  5. Pratyahara: beheersing van de zintuigen.
  6. Dharana: concentratie, het richten van de aandacht.
  7. Dhyana: ononderbroken concentratie.
  8. Samadhi: het ultieme meditatieniveau. De realisatie van 'tat tvam asi' ofwel 'Ik ben dat en dat ben ik', het eenheidsgevoel met de universele krachten om ons heen, met al wat leeft, waarbij het besef daagt dat dualistisch denken een illusie is. Dit is volgens velen het doel van alle godsdiensten, onder andere gekenmerkt door mededogen en liefde.

Subtiele (etherisch) lichaam

Yoga in het algemeen en hatha yoga in het bijzonder zijn in hun orthodoxe vorm volledig gericht op het zogeheten subtiele lichaam, ook wel etherisch lichaam genoemd, dat als de dubbelganger van het fysieke lichaam wordt beschouwd. Het subtiele lichaam bestaat uit een netwerk van niet anatomisch aanwijsbare energiestromen/-kanalen en energiecentra die volgens de yogafilosofie waarborgen dat het fysieke lichaam kan functioneren.

Siddhasana (voltooide houding) met jnana mudra / Bron: Jemasty, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)Siddhasana (voltooide houding) met jnana mudra / Bron: Jemasty, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
Chakra's
Deze kanalen en energiecentra worden respectievelijk nadi's en chakra's genoemd. De hoofdnadi (sushumma) loopt door het ruggenmerg, waarbij de ida en pingala nadi's zijn die de sushumma links en rechts ervan begeleiden en uitmonden in de neusvleugels. In yoga leert men de chakra's te 'activeren' of op een hoger werkingsplan te brengen. Chakra's symboliseren en sturen de verschillende (zeven) bewustzijnsniveaus aan.

Asana's (yogahoudingen) en pranayama (ademoefeningen)

De Gheranda-samhita zegt over het beoefenen van pranayama: 'Wie de regels leert van pranayama, wordt door de beoefening ervan een god gelijk'. In de orthodoxe yoga worden met behulp van yogaoefeningen, adembeheersing en mudra's de genoemde nadi's en chakra's, ofwel de geleiders en verdelers van prana, gestimuleerd en beheerst. De yogi beschikt dan over bovennatuurlijke krachten, zoals levitatie en telepathie. Het hogere doel van deze persoonlijke macht dient echter slechts een middel te zijn om de meer verheven bewustzijnsniveaus te ontdekken.

Beheersing van de ademhaling
Zoals het lichaam de ademhaling beïnvloedt, zo beïnvloedt de beheersing van de ademhaling het fysiologisch functioneren van lichaam. Dat herbergt ook gevaren in zich, althans volgens de Gheranda-samhita en andere klassieke yogahandboeken, omdat men met een onuitputtelijke, goddelijke kracht 'speelt'. Vandaar dat het doorlopen van de eerste geledingen van raja yoga zo belangrijk is voordat men aan pranayama begint, zoals het naleven van de ethische voorschriften, het in acht nemen van voedingsrichtlijnen en het trainen van het fysieke lichaam, ofwel het beoefenen van asana's. In 'het vuur van yoga', ofwel de yogahoudingen van hatha yoga, wordt het lichaam gesmeed en geschikt gemaakt om de krachten te doorstaan die losgemaakt worden met pranayama.

Tijd en plaats

Doe de ademoefeningen liefst in de vroege ochtend en op een vaste plek, zoals een schone, opgeruimde meditatiekamer of -hoekje waar u ongestoord kunt oefenen. Zorg ook voor een goede ventilatie. Na verloop van tijd zult u er een meditatieve sfeer ervaren.

Kleding en voeding

Mijd knellende kleding. Doe de asana's en pranayama altijd op blote voeten. De maag dient leeg te zijn, natuurlijk zonder dat u hongergevoel krijgt.

Beste lichaamshouding (asana) voor pranayama

Gunstige lichaamshoudingen voor het beoefenen van pranayama zijn padmasana (lotushouding), siddhasana (voltooide zithouding) of virasana (heldhouding). Ontspan alle spieren voordat u begint, sluit de ogen, denk alleen aan de ademoefening die u gaat doen. Doe in het begin maar één pranayama. Overdrijf niet.

OM-symbool / Bron: Brenkee, PixabayOM-symbool / Bron: Brenkee, Pixabay

Klassieke ademoefeningen (pranayama) voor beginners en gevorderden

Twee van de meest gezaghebbende yogahandboeken over hatha yoga zijn de Hatha Yoga Pradipika en de Gheranda-samhita. Het laatstgenoemde geschrift telt acht klassieke ademoefeningen. In de onderstaande opsomming voor beginners en gevorderden zijn ademoefeningen ingepast die in veel westerse yogacursussen ingang hebben gevonden.

Savasana (lijkhouding)
Doe pranayama altijd nadat u de yogahoudingen hebt uitgevoerd, en nadat u goed bent uitgerust in bijvoorbeeld savasana (lijkhouding). Met behulp van pranayama, uitgevoerd volgens de richtlijnen en zonder al te veel inspanning, oogst u meer vitaliteit in het dagelijks leven en bereidt u lichaam en geest voor op de concentratie- en meditatieoefeningen, conform het koninklijke pad van raja yoga (Patanjali).

Yoga (pranayama) voor beginners
Ujjayi (triomfator)Sitali (verkoelend)Kapalabhati INadi sodhana (reinigende yoga-ademhaling
Murch (bezwijming)Surya-bheda (zon doorborend)Bhramari (zoemende bij)
Jalandhara bandha (kinslot)Volledige yoga-ademhalingJnana mudra (symbool van wijsheid)Losgemaakte ademhaling
Yoga (pranayama) voor gevorderden
VilomaAnulomaPratilomaKevali
Kumbhaka (vasthouden van de adem)Bhastrika (blaasbalg)

Lees verder

© 2014 - 2024 Orion, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Pranayama – voorbereiding op yoga-ademoefeningenPranayama – voorbereiding op yoga-ademoefeningenPranayama betekent beheersing, controle of beteugeling van prana. Deze yogadiscipline is de vierde geleding van het klas…
Ademoefeningen – volledige yoga-ademhaling (pranayama)Ademoefeningen – volledige yoga-ademhaling (pranayama)De volledige yoga-ademhaling wil zeggen dat men de longcapaciteit ten volle benut. De longen worden dan maximaal geventi…
Pranayama – de losgemaakte ademhalingPranayama – de losgemaakte ademhalingPranayama betekent beheersing van de ademhaling, maar in specifieke zin het controleren en sturen van prana, de levens-…
Ademoefeningen – bhastrika pranayama (blaasbalg)Ademoefeningen – bhastrika pranayama (blaasbalg)Tijdens deze yoga-ademoefening wordt de lucht zeer krachtig in- en uitgeademd, zoals bij een blaasbalg. Bhastrika is een…

Het nieuwe mediterenHet nieuwe mediterenHet nieuwe mediteren is eigenlijk helemaal geen nieuwe manier van mediteren. Mediteren is al eeuwenoud en in het Oosten…
Yogahoudingen – dhanurasana (booghouding)Yogahoudingen – dhanurasana (booghouding)Dhanurasana, ofwel de klassieke booghouding, maakt de wervelkolom lenig. De rug wordt intens naar achteren gebogen. In y…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: GDJ, Pixabay
  • 'Light on Yoga', B.K.S. Iyengar, George Allen & Unwin, London
  • 'Yoga', Sophy Hoare, Macdonald Educational, Ltd
  • 'Textbook of Yoga', Georg Feuerstein, Hutchinson, London
  • Afbeelding bron 1: Drchirag, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 2: Jemasty, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  • Afbeelding bron 3: Brenkee, Pixabay
Orion (616 artikelen)
Laatste update: 06-08-2023
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Spiritueel
Bronnen en referenties: 7
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.