Stijve elleboog: symptomen, oorzaken, behandeling & prognose

Een stijve elleboog is een vervelende klacht die iedereen kan treffen. De elleboog of het ellebooggewricht is het gewricht dat de verbinding vormt tussen de bovenarm en de onderarm. De elleboog is onmisbaar voor het functioneren van de arm als geheel. Het ellebooggewricht stelt je in staat om de arm te buigen, te strekken en de onderarm te draaien. De functie van de elleboog is bijvoorbeeld om je hand richting je hoofd te bewegen om te eten, drinken, je neus te snuiten, een bril opzetten en nog veel meer. Om dit te doen, moet de elleboog worden gestrekt en moet de handpalm naar beneden worden gedraaid om iets vast te pakken. Vervolgens moet de elleboog worden gebogen en moet de handpalm naar boven worden gedraaid. Als een ongeval of ziekte deze buig- en strekvaardigheden en de draaibeweging van de onderarm verstoort, wordt dit elleboogstijfheid, een stijve elleboog of beperkt bewegingsbereik van de elleboog genoemd. Ga bij aanhoudende of verergerende klachten naar de huisarts.

• Een stijve elleboog
• Twee soorten stijfheid
• Flexie en extensie
• Oorzaken van elleboogstijfheid
• Langdurige immobilisatie
• Coma of traumatisch hersenletsel
• Stijve elleboog na een operatie
• Aangeboren standsafwijkingen
• Artrose in de elleboog
• Infectie in de elleboog
• Post-septische artritis
• Posttraumatische artritis
• Reumatoïde artritis
• Synovitis
• Osteochondritis dissecans
• Risicofactoren
• Langdurige immobilisatie
• Schade aan gewrichten
• Symptomen van pijn en stijfheid
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling van een stijve elleboog
• Mogelijke moeilijkheden
• Ossificatie van de elleboog (heterotope ossificatie)
• Conservatieve behandeling
• Chirurgische behandeling
• Postoperatieve nazorg
• Prognose
• Preventie

Een stijve elleboog

Twee soorten stijfheid

Er zijn over het algemeen twee soorten verstijving. De stijfheid van zacht weefsel wordt bereikt door het verkorten en verkleven van de ligamenten, pezen en spieren. Bij het tweede type stijfheid vormt zich bot in het zachte weefsel van de elleboog, zodat de betrokken botten en uiteindelijk het gewricht zelf samengroeien. Dit proces staat bekend als 'ossificatie' of 'beenvorming'.

Flexie en extensie

Flexie en extensie vinden plaats in het ellebooggewricht als vanuit de neutrale uitgangshouding de arm wordt gebogen. De normale functie van de elleboog maakt volledige extensie (0 graden) en flexie tussen 140 en 160 graden mogelijk. Normaal functioneren in typische alledaagse situaties vereist het strekken van de elleboog van minimaal 25 tot 30 graden en het buigen tot 130 graden. Als je 50 graden van het bereik verliest, verlies je daarmee 80% van de functie van de elleboog.

Oorzaken van elleboogstijfheid

Er zijn talrijke oorzaken van elleboogstijfheid. De belangrijkste passeren de revue.

Langdurige immobilisatie

Lange immobilisatie (het niet kunnen bewegen van de gewrichten) door gips na een breuk is een nogal voor de hand liggende oorzaak van elleboogstijfheid. Na verwijdering van het gips is er niet alleen door het letsel maar ook door de immobilisatie al snel stijfheid merkbaar.

Coma of traumatisch hersenletsel

Patiënten in coma of met traumatisch hersenletsel kunnen ook elleboogstijfheid ontwikkelen.

Stijve elleboog na een operatie

Een stijve elleboog na een operatie komt geregeld voor. De stijfheid kan een gevolg zijn van de operatie zelf, het immobiel houden van de elleboog tijdens het herstelproces, littekenweefselvorming of andere factoren. Een stijve elleboog kan optreden na verschillende soorten elleboogoperaties, zoals:

• een elleboogartroscopie
• een elleboogfractuurhersteloperatie
• een tenniselleboogoperatie
• een ligamentreconstructie
• andere procedures die het ellebooggewricht betreffen

Fysiotherapie en oefeningen verbeteren de mobiliteit van de elleboog en gaan de stijfheid tegen.

Aangeboren standsafwijkingen

Aangeboren standsafwijkingen van (vaak) meerdere gewrichten. Deze afwijkingen worden ook wel 'contracturen' genoemd. En omdat ze aangeboren zijn, worden ze 'congenitale contracturen' genoemd. Congenitaal betekent 'aangeboren'. Deze afwijkingen leiden mogelijk tot onder meer ene stijve elleboog.

Artrose in de elleboog

Bij artrose gaat het kraakbeen in kwaliteit achteruit en wordt het dunner en zachter. Artrose in de elleboog is artrose van het ellebooggewricht. Artrose kan allerlei klachten geven, zoals pijn en stijfheid in de elleboog.

Infectie in de elleboog

Bacteriën kunnen vanuit andere delen van het lichaam in het ellebooggewricht terechtkomen, bijvoorbeeld van de hartkleppen bij bacteriële endocarditis (een ontsteking van de binnenbekleding van het hart en de hartkleppen), een etterende tand, geïnfecteerde blaas en nog veel meer. Na of bij ongevallen of operaties kan de elleboog worden blootgesteld aan bacteriën, zodat deze het ellebooggewricht van buitenaf kunnen besmetten en infecteren.

Post-septische artritis

Bacteriële artritis is een gewrichtsontsteking of artritis die wordt veroorzaakt door een bacterie die je gewricht is binnengedrongen, met symptomen als koorts en een pijnlijk rood gezwollen gewricht. Later kun je last krijgen van een stijve elleboog.

Posttraumatische artritis

Het gaat hierbij om gewrichtsveranderingen die optreden als gevolg van bot- en/of kraakbeenletsel, soms met een vertraging van tientallen jaren.

Reumatoïde artritis

Reumatoïde artritis (RA) is een chronische ziekte waarbij gewrichten ontstoken zijn. De gewrichtsontstekingen kunnen in de kleine gewrichten van je handen of voeten voorkomen. De gewrichten in je schouder, elleboog, heup of knie kunnen ook zijn aangedaan. Je hebt hierbij last van pijn, stijfheid, zwelling of warme gewrichten.

Synovitis

Synovitis behoort tot de reumatische aandoeningen. Hierbij is sprake is van een ontsteking van het gewrichtsvlies, het zogeheten 'synoviaal membraan'. Er hoopt zich vocht tussen de gewrichten op en dit geeft pijn, stijfheid en soms een zwelling. Het kan zich onder meer voordoen in de elleboog, waardoor je last krijgt van een stijve, pijnlijke en gezwollen elleboog.

Osteochondritis dissecans

Osteochondritis dissecans (OCD) is een gewrichtsaandoening waarbij er scheurtjes ontstaan in het gewrichtskraakbeen en het onderliggende bot. Het kan zich onder meer voordoen in de elleboog. Bovenhandse sporters, in het bijzonder honkbal en racketsportspelers, zijn vatbaar voor deze aandoening.

Risicofactoren

Langdurige immobilisatie

Personen met langdurige immobilisatie van het ellebooggewricht als gevolg van letsel (bijvoorbeeld na een gebroken elleboog) of ziekte lopen het grootste risico om een stijve elleboog te krijgen

Schade aan gewrichten

Ziekten zoals infectieziekten die leiden tot schade aan het gewrichtskraakbeen, vormen ook een risico op elleboogstijfheid.

Symptomen van pijn en stijfheid

Elleboogstijfheid gaat dikwijls niet gepaard met pijn. Zelfs patiënten met volledige verstijving van de elleboog kunnen bijna pijnvrij zijn. In ieder geval pijnvrij wat betreft de elleboog, want pols en schouder moeten de elleboog compenseren. Secundaire schade (wat gepaard gaat met pijn) is hierbij een kwestie van tijd.

Bij een ernstige stijve elleboog verlies je vaak het vermogen om te werken en heb je tevens zeer ernstige beperkingen in vrije tijd, sport en het dagelijks leven. Dit is extra zuur, omdat de gemiddelde leeftijd van patiënten met een stijve elleboog halverwege de dertig is.

Afhankelijk van de oorzaak van de elleboogstijfheid kan er ook pijn optreden. Deze pijn komt echter voort uit de oorspronkelijke verwonding, die een eigen behandeling behoeft.

Onderzoek en diagnose

De diagnose komt voort uit het onderzoek van de elleboog en de duidelijke bewegingsbeperking. Een röntgenfoto of (veel) betere computertomografie (CT)-scan toont de aanwezigheid en omvang van ossificaties. In deze gevallen is de CT superieur aan de MRI omdat het voornamelijk om botten gaat, terwijl de kracht van de MRI in de visualisatie van de zachte delen ligt. Als de CT wordt gecombineerd met een contrastmiddel, kan het kraakbeen ook heel goed door een arts worden beoordeeld.

Behandeling van een stijve elleboog

Mogelijke moeilijkheden

Behandeling van een stijve elleboog is dikwijls geen sinecure. Meestal werd de stijfheid veroorzaakt door een ander probleem dat ook moet worden aangepakt. In extreme gevallen kan bewegingsbeperking ook worden veroorzaakt door instabiliteit, zodat de behandelconcepten conflicteren met elkaar.

Gevallen van elleboogstijfheid zijn bijzonder moeilijk vanwege instabiliteit van de elleboog. De elleboog kan zowel door een bandletsel zelf als na de behandeling verstijven. Het probleem bij de behandeling is dat je je elleboog niet tegelijkertijd kunt mobiliseren én stabiliseren. In dergelijke gevallen kunnen twee operaties nodig zijn. In de eerste plaats wordt de elleboog gemobiliseerd om de beweging te normaliseren. Daarna worden onvolgroeide spieren en verkorte pezen intensief behandeld met fysiotherapie en training. En dan eindelijk, na 2 tot 3 maanden, kan de elleboog worden gestabiliseerd.

Zenuwen en bloedvaten zijn ingebed in de met littekens bedekte, soms verstarde zachte weefsels. Nauwkeurige anatomische kennis van de behandeld arts is derhalve essentieel bij de behandeling. De toename van mobiliteit na succesvolle behandeling kan ook resulteren in verhoogde spanning op de zenuwen. Er dient rekening gehouden te worden met deze mogelijke complicatie en het moet opgenomen worden in de behandeling.

Ossificatie van de elleboog (heterotope ossificatie)

Bij heterotope ossificatie (HO) vormt zich bot in spieren of weke delen (steun- en bindweefsel). Het staat ook wel bekend als beenvorming. Om grotendeels onbekende redenen ontwikkelt de elleboog graag botten op plekken waar zich eigenlijk spieren en zacht weefsel moeten zijn. In dit geval spreekt men van heterotope ossificatie. Dit kan gebeuren na een ongeval, maar wordt ook gezien bij patiënten met traumatisch hersenletsel of die in coma verkeren.

De verbening begint met kalkafzettingen in de weke delen, die vervolgens geleidelijk worden omgezet in botcellen. In milde gevallen blijft er zachte verkalking achter; in slechte gevallen kunnen de opperarmbeen, ellepijp en spaakbeen volledig en naadloos in elkaar overgaan. Dit proces kan worden vertraagd door bepaalde medicijnen, fysiotherapie of bestraling, maar kan helaas niet altijd worden voorkomen.

Zelfs na behandeling van de elleboogstijfheid kan ossificatie optreden, ongeacht of er al eerder sprake van was of niet. Het risico hiervan kan worden verkleind, maar kan niet 100% worden uitgesloten.

Conservatieve behandeling

Voor patiënten waarbij er alleen sprake is van stijfheid van zacht weefsel, is conservatieve therapie vaak afdoende. Conservatieve behandeling betekent in de geneeskunde dat bij een therapie niet wordt geopereerd. Er kan een elleboogspalk op maat worden gemaakt die bedoeld is om de buiging of strekking verder op te rekken. De spalk draag je dagelijks 1, 2 a 3 uur op een dag of 3 x 30 minuten per dag gedurende 3 weken. Vaak treedt een verbetering van 40 graden op en dus kan hiermee zo'n 70% herstel van de functie worden bereikt. Deze spalktherapie voor de elleboog kan niet worden gebruikt als de elleboog ossificaties vertoont.

Chirurgische behandeling

Chirurgische behandeling is in de eerste plaats bedoeld voor patiënten met ossificaties of die een operatie moeten ondergaan die parallel loopt aan stijfheid (metaalverwijdering na een fractuur, zenuwdecompressie, etc.). Maar zelfs patiënten met een zeer uitgesproken stijfheid van zacht weefsel kunnen naast conservatieve therapie baat hebben bij chirurgie.

Deze zogenaamde artrolyse (het losmaken van een verstijfd gewricht) kan artroscopisch (waarbij het inwendige van een gewricht wordt geïnspecteerd en geopereerd door middel van een artroscoop, een type van endoscoop die in het gewricht wordt gebracht via een kleine insnijding) of via ene open operatie wordt gedaan. Wetenschappelijk gezien liggen de resultaten van de twee operaties niet ver uit elkaar. Artroscopie is iets minder pijnlijk, maar veel parallelle ingrepen zoals metaalverwijdering of zenuwbehandelingen kunnen niet arthroscopisch worden uitgevoerd. Wat beide interventies gemeen hebben, is de hoge technische moeilijkheidsgraad, aangezien het litteken- en botweefsel uit de elleboog moet worden verwijderd tussen zenuwen, bloedvaten, pezen en ligamenten door.

Postoperatieve nazorg

Onmiddellijke en consequente mobilisatie van de elleboog is essentieel voor de nazorg. Mobiliseren heeft ten doel een gewricht beter te laten bewegen en/of voor pijnvermindering te zorgen. Voorts is adequate pijnbehandeling nodig, die het beste kan worden gestart door middel van een zenuwblokkade. Dit zorgt ervoor dat de pijnprikkel die je ervaart niet meer wordt doorgegeven aan de hersenen. Daarna moet aangevangen woorden met oefeningen om de elleboog soepel te maken en te voorkomend at het gewricht weer stijf wordt.

Bij posttraumatische gevallen wordt indometacine aanbevolen om nieuwe ossificaties te voorkomen. Indometacine stilt pijn, remt ontstekingen en verlaagt koorts.

Prognose

De kans op succes is erg groot indien tijdig de juiste diagnose wordt gesteld en snel aangevangen wordt met behandeling. Conservatieve therapie met een spalk op maat kan in 3 weken een verbetering geven van 40 graden. Een operatieve ingreep, of deze nu open of arthroscopisch is, kan zelfs meer dan 50 graden winst en bewegingsbereik opleveren en dus 80% winst qua herstel van functie. Maar ook hier geldt: hoe eerder hoe beter, ook al is de stijfheid een relatief pijnloze situatie.

Preventie

Zorg ervoor dat je voldoende opwarmingsoefeningen en strekoefeningen doet voordat je inspannende of repetitieve activiteiten op de onderarm uitvoert. Beperk ook de continue speelduur of activiteit, vooral bij bovenhandse sporten, en gebruik de juiste techniek. De juiste maatvoering van rackets is belangrijk.

Lees verder

• Bult op elleboog: oorzaken & behandeling knobbel op elleboog
• Gekneusde elleboog: symptomen, oorzaken en behandeling
• Pijn aan elleboog: symptomen, oorzaak en behandeling
• Gebroken elleboog: symptomen en behandeling elleboogfractuur
• Pijn aan de onderarm: oorzaken en behandeling onderarmpijn