Autosomaal dominante optische atrofie en cataract: Oogziekte

Bij de uiterst zeldzame oogaandoening autosomaal dominante optische atrofie en cataract hebben patiënten een verminderd gezichtsvermogen. Door een genetische verandering ontstaan namelijk diverse milde tot ernstige oogproblemen zoals snelle oogbewegingen en een verminderde gezichtsscherpte. Ook komen mogelijk neurologische symptomen tot uiting, zoals gehoorverlies, bevingen en tintelingen. Patiënten met een vertroebelde ooglens hebben mogelijk baat bij een operatie, al bestaat er voor het afsterven van de oogzenuwen nog geen behandeling anno oktober 2020.

• Synoniemen van autosomaal dominante optische atrofie en cataract
• Epidemiologie
• Oorzaken
• Functie van OPA3-gen
• Genetische mutaties (wijzigingen)
• Overervingspatroon
• Oogproblemen
• Verlies van retinale ganglioncellen
• Optische atrofie
• Cataract
• Andere oogproblemen
• Neuropathieën
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van oogziekte
• Prognose van oogafwijkingen

Synoniemen van autosomaal dominante optische atrofie en cataract

Andere namen voor autosomaal dominante optische atrofie en cataract zijn:

• autosomaal dominante optische atrofie type 3
• OPA3
• OPA3, autosomaal dominant
• optische atrofie en cataract, autosomaal dominant
• optische atrofie type 3
• optische atrofie, cataract en neurologische stoornis

Epidemiologie

De oogaandoening ‘autosomaal dominante optische atrofie en cataract’ is een vorm van autosomaal dominante optische atrofie. Optische atrofie treft circa 1 op 30.000 mensen wereldwijd. In Denemarken is de prevalentie het hoogst (1 op de 10.000 mensen). Autosomaal dominante optische atrofie vertegenwoordigt maar een zeer klein percentage van het aantal patiënten van de dominante vorm van optische atrofie.

Oorzaken

Functie van OPA3-gen

Het OPA3-gen codeert voor een eiwit dat in het hele lichaam aanwezig is. Het OPA3-eiwit bevindt zich in mitochondriën, de energieproducerende centra van cellen. Wetenschappers weten nog niet goed wat de functie is van het eiwit anno oktober 2020, maar wellicht is dit nodig voor de vorm en structuur van de mitochondria. Daarnaast is het eiwit ook nodig voor een gecontroleerde celdood (apoptose).

Genetische mutaties (wijzigingen)

Wanneer mutaties (wijzigingen) in het OPA3-gen optreden, komt autosomaal dominante optische atrofie en cataract tot uiting. Door de genverandering ontstaat een abnormale mitochondriale functie. De mitochondriën krijgen namelijk een andere vorm en zijn niet meer goed georganiseerd. Ze werken ook niet meer zo goed om energie te produceren. Wanneer cellen slecht functionerende mitochondriën hebben, zijn deze gevoeliger voor een celdood. Sommige cellen, zoals retinale ganglioncellen, hebben van nature een hoge energiebehoefte. Retinale ganglioncellen zijn bepaalde zenuwcellen in het netvlies van het oog. Deze speciale cellen die langs de achterkant van het oog lopen, sterven vroegtijdig af als de mitochondriën niet goed werken. Wanneer retinale ganglioncellen afsterven, gaat ook de werking van de oogzenuwen achteruit. De oogzenuwen zijn dan niet meer in staat om visuele informatie over te brengen naar de hersenen. Dit resulteert in een verminderd gezichtsvermogen bij de getroffen patiënten. Wellicht worden ook zenuwcellen in andere lichaamsdelen op dezelfde manier aangetast door de slecht werkende mitochondriën, waardoor tekenen van neuropathie tot stand komen bij patiënten met autosomaal dominante optische atrofie en cataract. Waarom OPA3-genmutaties leiden tot cataract en andere oogproblemen, is onduidelijk anno oktober 2020.

Overervingspatroon

Zoals de naam van de uiterst zeldzame aandoening reeds doet vermoeden, verloopt de overervingswijze op een autosomaal dominante manier. Wanneer een patiënt van één van de ouders één kopie krijgt van het gewijzigde gen, dan is dit reeds voldoende om de aandoening te veroorzaken.

Oogproblemen

De meeste baby’s komen al ter wereld met een verminderde gezichtsscherpte. Sommige patiënten krijgen pas in de kindertijd of zelfs later visusproblemen door de erfelijke oogziekte. Meestal zijn beide ogen getroffen. De ernst van de oogproblemen is erg variabel, ook tussen patiënten van dezelfde familie. Zo hebben sommige patiënte neen bijna normaal gezichtsvermogen terwijl andere patiënten volledig blind zijn. Een patiënt met autosomaal dominante optische atrofie en cataract krijgt mogelijk te maken met diverse oogafwijkingen die leiden tot een verminderd of zelfs afwezig gezichtsvermogen.

Verlies van retinale ganglioncellen

De meeste patiënten ervaren in het begin van de oogziekte een progressief verlies van de retinale ganglioncellen. Dit betekent dat het gespecialiseerd lichtgevoelig weefsel dat langs de achterkant van het oog loopt, stilaan afsterft.

Optische atrofie

Nadat de retinale ganglioncellen getroffen zijn, sterven de oogzenuwen stilaan af (optische atrofie). Dit betekent dat de zenuwen die visuele informatie van de ogen naar de hersenen overbrengen, geleidelijk hun functie verliezen wat bijdraagt aan het verlies van het gezichtsvermogen.

Cataract

Cataract is een eveneens vaak voorkomend oogprobleem bij patiënten met autosomaal dominante optische atrofie en cataract. Dit betekent dat de ooglenzen een troebel uiterlijk hebben. Meestal ontstaat de ooglensvertroebeling in de kindertijd.

Andere oogproblemen

Andere veel voorkomende oogproblemen bij de zeldzame oogziekte zijn onwillekeurige bewegingen van de ogen (nystagmus), of problemen met het kleurenzien. Door de kleurenblindheid heeft een patiënt het moeilijk om het verschil te zien tussen blauw en groen. Soms is het voor hem zelfs niet mogelijk om deze kleuren van elkaar te onderscheiden.

Neuropathieën

Ook ervaren sommige patiënten met autosomaal dominante optische atrofie en cataract neuropathieën (zenuwaandoeningen), doordat ook andere zenuwen getroffen zijn door de genmutatie. Hierdoor ontstaan bijvoorbeeld problemen met de balans en coördinatie (cerebellaire ataxie), prikkelende of tintelende sensaties (paresthesieën) in de armen en benen, afwezige diepe peesreflexen, progressieve spierstijfheid (spasticiteit) of ritmisch schudden (tremoren: bevingen). Verder lijden sommige patiënten aan perceptieve doofheid. Zij hebben namelijk gehoorverlies veroorzaakt door afwijkingen van het binnenoor.

Diagnose en onderzoeken

De oogarts bemerkt tijdens het oogonderzoek dat de oogzenuwen een abnormaal bleek uiterlijk hebben, hetgeen duidt op het afsterven van de oogzenuwen (optische atrofie). Een neurologisch onderzoek is tevens noodzakelijk. Verder bevestigt een genetisch onderzoek de aanwezigheid van de genmutatie die leidt tot de oogziekte.

Behandeling van oogziekte

Er is anno oktober 2020 geen effectieve behandeling beschikbaar voor de optische atrofie. Cataractchirurgie is soms wel uitvoerbaar bij patiënten met cataract. Verder hebben patiënten met deze oogafwijking mogelijk baat bij low vision-revalidatietraining waardoor ze leren omgaan met hun visuele problemen en ook leren werken met hulpmiddelen en aanpassingen. In de geraadpleegde medische literatuur (oktober 2020) is voorts geen informatie gevonden met betrekking tot de mogelijke behandeling van de neuropathieën.

Prognose van oogafwijkingen

Aangezien deze oogaandoening uiterst zeldzaam is, is anno oktober 2020 in de geraadpleegde literatuur geen informatie met betrekking tot de prognose van autosomaal dominante optische atrofie en cataract gevonden in de geraadpleegde literatuur.

Lees verder

• Cataract (staar): Types van vertroebeling van ooglens
• Congenitale cataract (staar): Vertroebeling van de ooglens
• Optische atrofie (opticusatrofie): Oogaandoening