Cafeïne-onttrekkingshoofdpijn: symptomen en behandeling

Cafeïne wordt vaak aangehaald als veroorzaker van hoofdpijn, maar voor sommige mensen met migraine kan een kopje koffie verlichting bieden tijdens een migraineaanval. Weer anderen kunnen last hebben van cafeïne-onttrekkingshoofdpijn als ze abrupt stoppen of minderen van het cafeïnegebruik. Cafeïne is een wereldwijd gebruikt stimulerend middel dat ontwenningsverschijnselen kan veroorzaken. Cafeïneontwenning kan optreden bij iedereen die regelmatig cafeïne gebruikt en dan abrupt stopt met het gebruik ervan. Veel voorkomende symptomen zijn hoofdpijn (zogeheten cafeïne-onttrekkingshoofdpijn), vermoeidheid, gebrek aan energie, prikkelbaarheid, angst, slechte concentratie, depressieve stemming en tremoren. Deze klachten kunnen tussen de twee en negen dagen aanhouden. Er zijn manieren om deze symptomen te verminderen, waaronder het geleidelijk verminderen van cafeïne, gehydrateerd blijven, voldoende slapen en manieren vinden om je energie op natuurlijke wijze te stimuleren.

• Wat is cafeïne-onttrekkingshoofdpijn?
• Oorzaak
• Symptomen cafeïne-onttrekkingssyndroom
• Hoofdpijn
• Vermoeidheid
• Angst
• Moeite met concentratie
• Depressieve stemming
• Prikkelbaarheid of agitatie
• Trillingen
• Gebrek aan energie
• Behandeling

Wat is cafeïne-onttrekkingshoofdpijn?

Cafeïne is 's werelds meest geconsumeerde psychoactieve stof, wat betekent dat het een uitwerking heeft op de psyche. Deze stof werkt als een stimulerend middel voor het centrale zenuwstelsel, wat inhoudt dat het de neurale activiteit in de hersenen beïnvloedt en de alertheid vergroot en de vermoeidheid vermindert. Als je lichamelijk afhankelijk wordt van cafeïne, kan het abrupt staken of verminderen van het cafeïnegebruik ontwenningsverschijnselen veroorzaken die meestal 12-24 uur na het stoppen van cafeïne beginnen. Cafeïneontwenning is een erkende medische diagnose en kan iedereen treffen die regelmatig cafeïne gebruikt. In de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), een classificatie voor psychische stoornissen, is het opgenomen als 'cafeïneonttrekkingssyndroom'.

Oorzaak

Veel mensen die vijf of meer bakken koffie per dag drinken en die ooit hebben geprobeerd om minder koffie te drinken, weet dat je hierdoor hoofdpijn kunt krijgen. Dit kan niet gebeuren als je maar één kopje koffie of minder per dag drinkt en besluit te stoppen. Voor de meeste mensen zal hoofdpijn als gevolg van cafeïne-onthouding niet voorkomen, tenzij ze ongeveer 500 mg cafeïne per dag drinken (ongeveer vijf kopjes koffie en in de meeste blikjes energiedrank zit ongeveer 80 milligram cafeïne.). En het maakt niet uit van welk voedsel of drank de cafeïne afkomstig is; het gaat erom of je elke dag ongeveer dezelfde hoeveelheid cafeïne consumeert. Als je ineens veel minder cafeïne binnenkrijgt, krijg je waarschijnlijk hoofdpijn. De reden hiervoor wordt anno 2024 niet volledig begrepen. Huisarts Dirk Devroey zegt er het volgende over:

"Dat komt omdat de cafeïne die in koffie zit een heel sterk middel is dat verslavend werkt. Cafeïne stimuleert namelijk het zenuwstelsel heel erg, veroorzaakt een snellere hartslag en ademhaling, verhoogt je bloeddruk, maar bevordert bijvoorbeeld ook de stoelgang. Als je dan stopt met koffiedrinken, vallen die effecten weg, waardoor er net zoals bij elk ander verslavend middel ontwenningsverschijnselen zoals hoofdpijn optreden."[2]

Het goede nieuws is dat deze ervaring slechts tijdelijk optreedt en dat je binnen een paar dagen niet langer met hoofdpijn te maken zult hebben. Een goede manier om hoofdpijn door cafeïne te minimaliseren, is door geleidelijk minder cafeïne te drinken in plaats van cold-turkey te stoppen. Probeer bijvoorbeeld elke dag een kopje caffeïnevrije koffie te drinken en bouw dan langzaam af.

Symptomen cafeïne-onttrekkingssyndroom

Hoofdpijn

Hoofdpijn is een van de meest gemelde symptomen van het stoppen met cafeïne. Cafeïne zorgt ervoor dat bloedvaten in de hersenen samentrekken, wat de bloedstroom vertraagt. Omdat de consumptie van cafeïne de bloedvaten doet samentrekken, zal het stoppen met cafeïne de bloedtoevoer naar de hersenen doen toenemen. Deze plotselinge verandering in de bloedstroom kan pijnlijke ontwenningshoofdpijn veroorzaken die kan variëren in duur en ernst. De hoofdpijn zal verdwijnen naarmate de hersenen zich aanpassen aan deze toename van de bloedstroom.

Vermoeidheid

Veel mensen zijn afhankelijk van een dagelijkse kop koffie voor een energieboost. Cafeïne helpt de alertheid te verhogen en vermoeidheid te verminderen doordat het receptoren voor adenosine blokkeert, een neurotransmitter die ervoor kan zorgen dat je je slaperig voelt. Dit is dan ook de reden dat het de atletische prestaties verbetert, je meer energie krijgt en chronische vermoeidheid vermindert. Het verwijderen van cafeïne uit je dieet kan echter het tegenovergestelde effect hebben, waardoor je slaperig en vermoeid raakt. De activerende effecten van cafeïne blijven slechts ongeveer vier tot zes uur aanwezig in je systeem, wat ertoe kan leiden dat je gedurende de dag meerdere kopjes koffie of energiedranken nodig hebt om alert en energiek te blijven.

Angst

Cafeïne is een stimulerend middel dat de hartslag, bloeddruk en de stresshormonen cortisol en epinefrine verhoogt. Bij mensen die gevoelig zijn voor cafeïne, kan één kopje koffie ervoor zorgen dat ze zich zenuwachtig en angstig voelen. Terwijl het consumeren van cafeïne angstgevoelens kan veroorzaken, kan het plots stoppen met cafeïne-inname deze bijwerking ook veroorzaken. Angst is een vaak voorkomend symptoom bij mensen die stoppen met de dagelijkse inname van cafeïne. Je lichaam kan er geestelijk en fysiologisch afhankelijk van worden en je kunt last krijgen van angstgevoelens bij het stoppen met cafeïne. Als je het grootste deel van je cafeïne bovendien consumeert in de vorm van frisdrank of met suiker gezoete koffie, kan de plotselinge afname van suiker de angst nog eens versterken.

Moeite met concentratie

Een van de belangrijkste redenen waarom mensen ervoor kiezen cafeïne te consumeren in de vorm van koffie, thee of energiedrankjes, is het vergroten van de concentratie. Cafeïne verhoogt de niveaus van adrenaline, een hormoon dat wordt geproduceerd door de bijnieren als onderdeel van de normale reactie van het lichaam op stress. Cafeïne verhoogt ook de activiteit van de exciterende neurotransmitters dopamine en norepinephrine. Deze combinatie van reacties verhoogt de hartslag en bloeddruk en stimuleert de hersenen, wat leidt tot verhoogde alertheid en verbeterde focus. Stoppen met cafeïne of het minderen, kan ervoor zorgen dat je moeite hebt met het concentreren op specifieke taken.

Depressieve stemming

Cafeïne staat bekend om zijn vermogen om de stemming te verbeteren. Het vermogen van cafeïne om adenosine te blokkeren verhoogt niet alleen de alertheid, maar verbetert ook de stemming. Ook lijkt de regelmatige consumptie van cafeïne gekoppeld te zijn aan een verminderd risico op depressie. De stimulerende effecten van cafeïne kunnen leiden tot een gevoel van welzijn en verhoogd energieniveau, die verdwijnen wanneer de cafeïne-inname eindigt. Voor gewone cafeïnegebruikers kan het minderen van cafeïne leiden tot een depressieve stemming.

Prikkelbaarheid of agitatie

Het komt vaak voor dat gewone koffiedrinkers chagrijnig zijn voordat ze 's ochtends hun eerste bakkie troost krijgen. De cafeïne in koffie kan de boosdoener zijn voor dit gevoel van prikkelbaarheid. Omdat koffie slechts vier tot zes uur in het systeem aanwezig blijft, kunnen na een nacht rust ontwenningsverschijnselen zoals prikkelbaarheid optreden. Mensen die fysiek of psychisch afhankelijk zijn van cafeïne, kunnen geïrriteerdheid of woede ervaren wanneer ze zich proberen te onthouden van deze stimulans.

Trillingen

Hoewel ze niet zo gewoon zijn als andere symptomen, kunnen degenen die een ernstige afhankelijkheid van cafeïne hebben, spiertrekkingen of tremoren ervaren in gevallen van cafeïneontwenning. Omdat cafeïne een stimulerend middel is voor het centrale zenuwstelsel, zijn veel voorkomende bijwerkingen van te veel drinken onder andere het gevoel zenuwachtig of angstig te zijn en het hebben van trillende handen. Zowel het consumeren van te veel cafeïne als het stoppen van cafeïne kan bij bepaalde mensen handtrillingen veroorzaken.

Gebrek aan energie

Leefstijlfactoren zoals slecht slapen (slaagtekort), veeleisende banen en ongezonde voeding kunnen energie afvoeren, waardoor veel mensen grijpen naar externe energiebronnen zoals koffie en energiedranken voor extra energie. Nippen aan een kopje koffie of een energiedrank verhoogt de concentratie, verhoogt de hartslag en verhoogt de bloedsuikerspiegel, wat leidt tot gevoelens van verhoogde fysieke en mentale energie. Cafeïne is een stimulerend middel dat zorgt voor verhoogde energie, alertheid en concentratie. Het stoppen met cafeïne-inname kan bij sommige mensen een gebrek aan energie veroorzaken.

Behandeling

De symptomen van cafeïneonttrekking houden gemiddeld 2 tot 9 dagen aan, waarbij de piekintensiteit van de symptomen 24-51 uur na het stoppen van het gebruik van cafeïne optreden. Hoewel deze symptomen meestal van korte duur zijn, kunnen ze wel heel vervelend zijn. Dat geldt ook voor de cafeïne-onttrekkingshoofdpijn. Er zijn een aantal manieren om deze onaangename bijwerkingen te verkleinen:

• Langzaamaan minder cafeïne gebruiken: cold-turkey stoppen kan het lichaam ontregelen en de ontwenningsverschijnselen verergeren. Geleidelijk minderen met cafeïne kan de kans op het ervaren van onaangename bijwerkingen verminderen.
• Verminder cafeïnehoudende dranken: als je gewend bent espresso te drinken, begin dan met een gewone kop koffie om je afhankelijkheid langzaam te verminderen. Nog beter, neem in plaats van een kop koffie een kruidenthee.
  Blijf gehydrateerd! / Bron: Mimagephotography/Shutterstock.com
• Blijf gehydrateerd: genoeg water drinken is cruciaal bij het verwijderen van cafeïne. Uitdroging kan de ontwenningsverschijnselen verergeren, zoals hoofdpijn en vermoeidheid.
• Zorg voor voldoende slaap: probeer de aanbevolen zeven tot negen uur slaap per nacht te krijgen om vermoeidheid te bestrijden.
• Verhoog je energie op een natuurlijke manier: als je een gebrek aan energie ervaart na het stoppen met cafeïne, probeer dan natuurlijke energiebronnen zoals lichaamsbeweging en voedzame voeding.

Langzaam stoppen met cafeïne, gehydrateerd blijven, voldoende slaap krijgen en alternatieve energiebronnen vinden, zijn manieren om de ontwenningsverschijnselen van cafeïne te verminderen.

Noten:

1. W.J. Schonewille. Chronische dagelijkse hoofdpijn door overmatig cafeïnegebruik. Ned Tijdschr Geneeskd. 2002;146:1861-3
2. Goed Gevoel. Daarom krijg je hoofdpijn als je je dagelijkse koffie niet drinkt. https://www.goedgevoel.be/artikel/happy-body/daarom-krijg-je-hoofdpijn-als-je-je-dagelijkse-koffie-niet-drinkt (ingezien op 13-10-2018)

Lees verder

• Cafeïneonttrekkingssyndroom: symptomen en kenmerken DSM-5
• Te veel cafeïne: symptomen cafeïne-intoxicatie of overdosis
• Hoofdpijn: soorten, symptomen, oorzaak en behandeling