Kaakgezwellen: Soorten odontogene cysten en tumoren

In de kaak van een patiënt bevindt zich mogelijk een tumor (abnormale groei of weefselmassa) of cyste (bevat vloeibaar of halfvast materiaal). Dit zeldzaam letsel ontwikkelt zich in het kaakbot of de zachte weefsels in de mond en het gezicht. Deze kaakgezwellen (odontogene tumoren en cysten) variëren sterk in grootte en ernst. In de meeste gevallen zijn de gezwellen goedaardig maar soms zijn ze agressief en dringen ze het omliggende bot en weefsel binnen, waardoor de tanden zich verplaatsen, en een patiënt kampt met bijvoorbeeld pijn, zwelling en problemen met eten. De grootte, locatie en het gedrag van de tumor bepalen het soort behandeling. De kaakchirurg voert meestal een chirurgische ingreep uit om de tumor te verwijderen en/of zet een andere, ondersteunende behandeling in. De prognose is tot slot variabel.

• Oorzaken van odontogene cysten en tumoren
• Soorten en symptomen van kaakgezwellen
• Ameloblastoom
• Centraal reuzencelgranuloom
• Dentigereuze cyste
• Odontogeen myxoom
• Odontogene keratocyste (keratocystische odontogene tumor)
• Odontoom
• Andere soorten cysten en tumoren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van kaaktumoren en kaakcysten
• Chirurgie
• Ondersteunende behandelingen
• Controlebezoeken bij arts
• Prognose

Oorzaken van odontogene cysten en tumoren

Odontogene tumoren en cysten zijn afkomstig van cellen en weefsels die nodig zijn voor de normale tandontwikkeling. Sommige gezwellen tasten eveneens de kaak aan, maar zij zijn ontstaan in kaakweefsels die geen verband houden met de tanden. Meestal is de exacte oorzaak van kaaktumoren en kaakcysten niet bekend. Af en toe liggen genetische aandoeningen aan de basis van een kaakgezwel. Patiënten met het Gorlin-Goltz-syndroom ervaren soms meerdere kaaktumoren, zoals odontogene keratocysten, basaalcelcarcinomen en kaakgezwellen met andere kenmerken. Bij patiënten met deze erfelijke aandoening ontbreekt een gen dat verantwoordelijk is voor het onderdrukken van de tumorvorming.

Soorten en symptomen van kaakgezwellen

Ameloblastoom

Een ameloblastoom is een relatief veel voorkomende, langzaam groeiende, meestal goedaardige tumor in de kaak. Het kaakgezwel ontwikkelt zich het vaakst vlakbij de kiezen en dringt soms lokale structuren zoals bot en zacht weefsel binnen. Na een behandeling keert de tumor mogelijk terug, en daarom is vaak een agressieve chirurgische behandeling nodig zodat de kans op herhaling verkleint.

Centraal reuzencelgranuloom

Centrale reuzencelgranulomen zijn goedaardige gezwellen die meestal verschijnen in het voorste gedeelte van de onderkaak. Sommige tumoren groeien snel, veroorzaken pijn en vernietigen bot. Na een behandeling keren ze soms terug. Andere typen zijn minder agressief en leiden niet altijd tot symptomen. Sporadisch krimpt een tumor spontaan of verdwijnt deze, maar meestal is een chirurgische behandeling vereist.

Dentigereuze cyste

Een dentigereuze cyste is afkomstig van weefsel dat zich rond een tand bevindt vlak voordat deze doorbreekt. Meestal komen deze cysten voor rond verstandskiezen die niet volledig zijn doorgebroken, maar ze komen ook voor rond andere tanden.

Odontogeen myxoom

Een odontogeen myxoom is een zeldzame, langzaam groeiende, goedaardige tumor die het vaakst in de onderkaak aanwezig is. Dit kaakgezwel is soms groot en agressief, waardoor het omringende weefsel wordt aangetast en tanden verplaatst worden. Een agressieve chirurgische behandeling is nodig omdat odontogene myxomen anders terugkeren.

Odontogene keratocyste (keratocystische odontogene tumor)

Deze langzaam groeiende, goedaardige cyste tast soms lokale structuren aan. Meestal ontwikkelt de cyste zich in de onderkaak nabij de derde kiezen. Patiënten met het basaalcel-naevussyndroom lijden mogelijk aan dit soort cysten. De tumor keert ook snel terug na chirurgie.

Odontoom

Odontomen zijn goedaardige tumoren. Deze vaak voorkomende tumoren veroorzaken meestal geen symptomen, maar af en toe verstoren ze de tandontwikkeling. De odontogene tumoren bestaan uit tandweefsel dat rond een tand in de kaak groeit. Ze doen soms denken aan een vreemd gevormde tand of lijken op een kleine of grote verkalkte tumor. Deze tumoren komen soms voor bij patiënten met een genetische aandoening.

Andere soorten cysten en tumoren

Enkele andere kaakcysten en kaaktumoren zijn onder andere:

• adenomatoïde odontogene tumoren
• ameloblastische fibromen
• botvormende fibromen
• cementoblastomen, aneurysmale botcysten
• centrale odontogene fibromen
• glandulaire odontogene cysten
• osteoblastomen
• squameuze odontogene tumoren
• verkalkende epitheliale odontogene tumoren
• verkalkende odontogene cysten

Diagnose en onderzoeken

Belang van diagnose
Tumoren of cysten van de kaak ontdekt de arts soms pas tijdens een standaard tandheelkundige röntgenfoto of een standaard onderzoek van de mondholte en tanden. Andere keren diagnosticeert de arts de odontogene gezwellen door de aanwezige symptomen van zwelling (gezwollen kaak), ernstige pijn (kaakpijn) en gevoelige botten. De meeste kaaktumoren en kaakcysten zijn afkomstig van cellen die tanden vormen. Zelfs goedaardige tumoren en cysten zijn mogelijk vernietigend of kwaadaardig (kanker). Daarom moet de arts deze nauwkeurig onderzoeken en opvolgen.

Diagnostisch onderzoek
Beeldvormende testen, zoals een röntgenfoto, CT-scan of MRI-scan, zijn nodig om een beeld te krijgen van de kaak en omliggende structuren. Verder voert de arts soms een biopsie uit. Hierbij verwijdert hij een monster tumor- of cystecellen wat hij dan verder laat analyseren in een laboratorium. Met alle onderzoeksresultaten stelt de arts een behandelplan op.

Behandeling van kaaktumoren en kaakcysten

Chirurgie

De behandeling voor kaaktumoren en kaakcysten hangt af van de locatie, het gezweltype, het groeistadium en de aanwezige symptomen. Meestal is chirurgie nodig waarbij de arts de cyste of tumor verwijdert en deze verder laat onderzoeken in een laboratorium. Tijdens de operatie krijgt de kaakchirurg dan reeds informatie van de patholoog over het verwijderde weefsel, omdat hij dan soms nog extra weefsel moet verwijderen. Voorts moet de arts af en toe het kaakbot of andere structuren reconstrueren.

Ondersteunende behandelingen

De overgrote meerderheid van de kaakgezwellen is volledig goedaardig. Maar zelfs een goedaardige tumor vormt mogelijk een belemmering voor het eten, slikken, ademen en verzorgen van de tanden (goedaardige mond- en tandhygiëne). Daarom is soms ondersteunende zorg nodig om de levenskwaliteit te behouden, zoals hulp bij voeding, spraak en slikken, en vervanging van ontbrekende tanden. Het is ook belangrijk om de psychosociale gevolgen van een behandeling, of dit nu chirurgisch of medisch is, niet te onderschatten en daarom krijgen patiënten ook psychosociale hulp aangeboden.

Controlebezoeken bij arts

Tot slot moet de patiënt vaak levenslang naar de arts voor controlebezoeken om een eventuele herhaling van odontogene gezwellen vroegtijdig aan te pakken.

Prognose

De vooruitzichten van patiënten met één of meer gezwellen in de kaak is variabel. Soms is de tumor verdwenen na een operatie en keert deze niet meer terug waardoor de prognose goed is. In andere gevallen is de tumor dermate agressief dat enkel nog ondersteunende behandelingen mogelijk zijn.

Lees verder

• Ameloblastoom: Goedaardige, pijnloze tumor in de kaak
• Kaakpijn: Oorzaken en symptomen van pijnlijke kaak of kaken
• Odontoom: Goedaardig tandgezwel in kaakbot zonder symptomen
• Gezwollen kaak/wang: Oorzaken van zwelling kaken of wangen
• Stijve kaak: Oorzaken van kaakstijfheid (strakke kaken)