Actnische keratosen: symptomen, oorzaak en behandeling

Actinische keratosen zijn ruwe, schilferige verhevenheden op de huid (zie foto). Ze ontstaan door jarenlange blootstelling aan de zon. Actinische keratosen worden daarom ook wel 'zonlichtbeschadigingen' genoemd. Tot voor kort kwamen actinische keratosen vooral bij het oude deel van de populatie voor, maar door de veranderde vrijetijdsbesteding en door zonvakanties en zonnebanken worden actinische keratosen steeds vaker bij jongere mensen waargenomen. Actinische keratosen zijn vaak te vinden op het gezicht, de handen en de armen. Deze plekjes kunnen huidkleurig, rood of bruin zijn. Regelmatige controle van de huid is belangrijk om veranderingen tijdig op te merken. Behandeling kan bestaan uit bevriezen of speciale crèmes. Het voorkomen van nieuwe plekjes kan door goede bescherming tegen de zon.

• Wat zijn actinische keratosen?
• In vogelvlucht
• Blootstelling aan zon
• Voorstadium van kanker
• Vóórkomen
• Symptomen actinische keratosen: ruwe plekken op de huid
• Oorzaak en risicofactoren actinische keratosen
• Oorzaak
• Bij wie komt het vaker voor?
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
• Differentiaaldiagnose
• Behandeling van actinische keratosen
• Zelfzorg
• Nazorg
• Preventie

Wat zijn actinische keratosen?

In vogelvlucht

Actinische keratosen zijn ruwe, schilferige plekken op de huid, die ontstaan door jarenlange blootstelling aan de zon. Actinische keratosen kunnen gezien worden als een chronisch effect van (te veel) ultraviolette straling. Huidcellen raken beschadigd door jarenlange blootstelling aan te veel zon. Doordat huidcellen niet normaal uitgroeien, ontstaat een verdikking. De huidafwijkingen komen het meest voor op delen van het lichaam die jarenlang intensief belicht zijn geweest, zoals:

• handrug;
• gezicht;
• kalende schedels (hoofdhuid);
  Een overdaad aan zon is slecht voor de huid / Bron: Istock.com/LiudmylaSupynska
• oorschelpen;
• lippen;
• onderarmen;
• onderbenen;
• hals en decolleté.

Blootstelling aan zon

De laesies zijn huidkleurig tot lichtbruin. Actinische keratosen ontstaan vaak op latere leeftijd bij mensen die veel buiten zijn geweest. Tegenwoordig worden ze ook vaker bij jongere mensen waargenomen door de veranderde vrijetijdsbesteding van de afgelopen tientallen jaren, zoals zonvakanties en zonnebanken.

Voorstadium van kanker

Veel artsen beschouwen actinische keratosen als voorstadia van het plaveiselcelcarcinoom, een vorm van huidkanker. Het nemen van een biopt - een stukje weefsel - voor onderzoek, is de enige manier om een onderscheid te maken tussen actinische keratosen en een plaveiselcelcarcinoom. Het is niet bekend wat het risico is dat actinische keratose op den duur overgaat in een plaveiselcelcarcinoom.

Vóórkomen

De incidentie van actinische keratosen in Nederland werd in 2005 geschat op ongeveer 112.500 patiënten per jaar.¹ Men verwacht dat de incidentie zal oplopen tot ruim 160.000 in 2012.²

Symptomen actinische keratosen: ruwe plekken op de huid

Actinische keratosen presenteren zich over het algemeen op de volgende manier:

• Ruwe, droge, schrale en schilferende verhevenheden op de huid.
• De kleur varieert van roze tot rood tot bruin of vleeskleurig.
• De grootte van de plekken varieert van een aantal millimeters tot meer dan 2 cm in diameter.
• Het aantal plekken varieert sterk per individu, maar meestal is er sprake van meerdere plekken.
• Het gaat vaak gepaard met een schrijnend of branderig gevoel.
• Het komt vooral voor in de chronische aan zon blootgestelde gebieden.

Oorzaak en risicofactoren actinische keratosen

Oorzaak

Langdurige blootstelling aan zonlicht is de oorzaak van actinische keratosen. Een grote cumulatieve zonne-expositie vormt derhalve een risicofactor. Vooral mensen die beroepshalve langdurig blootgesteld zijn geweest aan de zon, die lang in de tropen hebben gewoond of die in hun vrije tijd veel in de zon zijn geweest, hebben een verhoogd risico. Bij personen die pijnlijke zonnebrand hadden op de leeftijd van 0-19 jaar of van 40-59 jaar, lijkt er vaker sprake te zijn van actinische keratosen.

Bij wie komt het vaker voor?

Er zijn aanwijzingen dat deze aandoening meer voorkomt bij de volgende groepen:

• mannen;
• ouderen;
• mensen met huidtype I en II³;
• patiënten met seborrhoisch eczeem;
• patiënten met meer dan 10 moedervlekken;
• patiënten die langdurig immuunsysteemonderdrukkende medicijnen hebben gebruikt.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek

De dermatoloog bekijkt de plekken om deze aandoening te diagnosticeren. Een huidbiopsie is nodig om huidkanker uit te sluiten. Voor de dermatoloog is het moeilijk om op het oog onderscheid te maken tussen goedaardige vlekken en kankercellen.

Differentiaaldiagnose

De volgende huidaandoeningen kunnen een soortgelijk beeld geven:

• Plaveiselcelcarcinoom;
• Basaalcelcarcinoom;
• Ziekte van Bowen (plaveiselcelcarcinoom in situ);
• Verrucae seborrhoicae (ouderdomswrat);
• Psoriasis capitis.

Behandeling van actinische keratosen

Behandeling van actinische keratosen is noodzakelijk, aangezien de afwijkingen kunnen overgaan in een vorm van huidkanker. De huidaandoening kan op verschillende manieren behandeld worden. De belangrijkste zijn:

• Aanstippen (bevriezen) met vloeibare stikstof.
• Curretage (het verwijderen van afwijkend weefsel), en daarna elektrocoagulatie (het door middel van elektrische stroom wegbranden van het weefsel en dichtschroeien van de bloedvaten).
• Verwijdering door chemische peeling.
• Chirurgisch verwijderen van de laesies.
• Bij grote(re) huidoppervlakken kan de patiënt een celgroeiremmende crème op de aangedane huid aanbrengen, zoals Aldara (werkzame stof: imiquimod).
• Het op de huid aanbrengen van een vitamine A-achtige stof (tretinoïne) in een crème behoort ook tot de mogelijkheden.
• CO2 laserbehandeling, vooral geschikt bij uitgebreide afwijkingen.
  Tretinoïne crème (vitamine A zuur) / Bron: Martin Sulman
• Fotodynamische therapie (PDT). Hierbij wordt een crème met een speciale chemische verbinding op de actinische keratosen aangebracht. daarna wordt dit gebied met een laserstaal belicht. Hierdoor ontstaat er een chemische reactie waardoor ze wegbranden. Het gezonde weefsel rondom de actinische keratosen wordt afgeschermd.

Zelfzorg

Voorkom verdere beschadiging van de huid door ultraviolette straling zoveel mogelijk te vermijden. Een goede bescherming tegen de zon door kleding of een goede zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor is aan te raden.

Nazorg

Als een plekje terugkomt of als je nieuwe plekjes krijgt, raadpleeg dan je huisarts.

Preventie

Mensen kunnen het risico op het ontwikkelen van actinische keratosen beperken door zichzelf te beschermen tegen te veel blootstelling aan de zon.

Kortom, preventieve maatregelen zijn:

• Bescherming tegen UV-straling: Vermijd langdurige blootstelling aan de zon en gebruik een zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor. Gebruik een zonnebrandcrème met factor 30 of 50 en bescherm uw huid met kleding of een pet.
• Vermijd zonnebanken: Beperk het gebruik van zonnebanken om schade door UV-straling te minimaliseren.

Noten:

1. CFH rapport Aldara (imiquimod crème) bij basaalcelcarcinoom. CVZ, Diemen, 2005.
2. Richtlijn Actinische keratose, Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie (NVDV), 2010.
3. Er worden drie huidtypen onderscheiden. Huidtype 1 wordt niet bruin; huidtype 2 wordt wel bruin, maar verbrandt snel; huidtype 3 wordt gemakkelijk bruin, maar kan wel verbranden; huidtype 4 bruint heel snel, maar verbrandt zelden.

Lees verder

• Lentigo, levervlekken, ouderdomsvlekken: gezicht, arm, hand
• Ouderdomsvlekken in gezicht: verwijderen en behandelen
• Plekjes op de huid, ruw en lichtbruin: oorzaken en symptomen
• Huiduitslag met rode vlekken, puntjes en bultjes op de huid
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling