Gevlekte scheerling: gezondheidsvoordelen en vergiftiging

De gevlekte scheerling (Conium maculatum) is erg giftig. Alle delen van deze plant bevatten het gif coniine. De plant tref je aan langs bermen en oevers in Azië, Europa en Noord-Amerika. In Nederland is hij aan een opmars bezig in vooral bermen.¹ De kruidachtige plant kan wel 2 meter hoog worden en heeft witte schermbloemen. De gevlekte scheerling is voor de leek moeilijk te onderscheiden van de vele andere schermbloemen. De naam Conium gaat waarschijnlijk terug naar kone, wat in het Grieks 'doden' betekent. De oude Grieken gebruikten de plant om doodvonnissen uit te voeren. Het sap werd onder meer gebruikt om de gifbeker voor de filosoof Socrates te bereiden. In het verleden werd de plant gebruikt in de vorm van een zalf voor ontsteking van de lymfeklieren, borstontsteking en etterende zweren. Vanwege zijn hoge toxiciteit kan de gevlekte scheerling zijn genezende werking alleen zonder bijwerkingen uitvoeren als het sterk is verdund.

• Herkennen van de gevlekte scheerling
• Schermbloemenfamilie
• Bloeiwijze
• Locatie en verspreiding
• Gifstoffen, effecten en symptomen
• Bij mensen
• Bij dieren
• Behandelen van een vergiftiging
• Gezondheidsvoordelen van de gevlekte scheerling
• Medisch gebruik behoort tot het verleden
• Natuurgeneeskunde en homeopathie

Herkennen van de gevlekte scheerling

Waaraan herken je de gevlekte scheerling en wat voor plant is het?

Schermbloemenfamilie

De gevlekte scheerling is een plant uit de schermbloemenfamilie, die enkele zeer giftige soorten bevat waaronder de gevlekte scheerling. Gevlekte scheerling is een tweejarige plant, die een hoogte bereikt van 80 cm tot 2 meter. De witachtige wortel is spoelvormig. Een goed onderscheidend kenmerk is een intense geur die de plant afgeeft, die sterk lijkt op die van muizenurine. Hun ronde, holle stengels zijn kaal, in de lengte geribbeld en met roodbruine vlekken. De plant heeft meervoudig geveerde bladeren met bladschede, ze lijken op die van de niet-giftige weidekervel; een plant die ook behoort tot de schermbloemenfamilie.

Bloeiwijze

De bloeiwijze is een samengesteld scherm en meestal is het aantal schermpjes in zo'n groot scherm ongeveer vijftien. Daaronder het staan zo'n 5-6 ongedeelde omwindselbladeren. De witte bloembladen zijn omgekeerd hartvormig en hebben een doorsnede van circa 2 mm. De splitvrucht is rond-vijfhoekig, 2,5 tot 3,5 mm lang en bestaat uit twee deelvruchten, is eivormig. De soort bloeit van juni tot september.

Locatie en verspreiding

De gevlekte scheerling groeit op braakliggend land, langs paden en bosschages, in velden en ook in tuinen. Hij heeft stikstofhoudende, vochtige kleigrond nodig. De plant komt voor in Midden- en Zuid-Europa, tot in het zuiden van Scandinavië.

Gifstoffen, effecten en symptomen

Bij mensen

De gevlekte scheerling is een van de meest giftige planten die er zijn. De hele plant, maar vooral de onrijpe vruchten, bevatten de zeer giftige alkaloïde coniine. Dit toxische bestanddeel is een zenuwgif die snel door de huid en slijmvliezen in het lichaam wordt opgenomen en vervolgens rap wordt gemetaboliseerd. In het geval van (orale) vergiftiging is er een branderig gevoel in de mond, verhoogde speekselvloed, slikproblemen en verlamming van de tong. De vergiftigde persoon lijdt aan hevig braken, diarree en zweten. Bij dodelijke doses begint oplopende verlamming in de voeten en gaat door het hele lichaam. De dood kan al na 30 minuten optreden als gevolg van ademhalingsverlamming. Je bent meestal volledig bij bewustzijn. Jonge planten zijn giftiger dan volwassen planten.

Bij dieren

De plant is ook zeer giftig voor paarden, koeien, varkens, honden en katten, hazen, konijnen en cavia's en vogels. De verse planten worden meestal vermeden door grazende dieren, maar dit is op geen enkele manier een garantie dat ze er nooit van zullen eten. Een dier kan ook per abuis wat van de onrijpe zaden binnenkrijgen. Na drogen, in hooi, is het onschadelijk. De symptomen van vergiftiging zijn speekselvloed, onwil om te eten, niet herkauwen, eerst vertraagd, dan een verhoogde polsslag, oplopende verlamming en spierzwakte totdat de ademhaling wordt aangetast en uiteindelijk de dood intreedt door ademhalingsverlamming. Na vergiftiging baren zeugen misvormde biggen. De gemiddelde dodelijke dosis voor vee is 4 kg van het verse kruid.

Behandelen van een vergiftiging

Tot op heden is er geen tegengif voor vergiftiging met de gevlekte scheerling. De behandeling hangt af van de ernst van de klachten. Bij ademhalingsmoeilijkheden zal de arts zoeken naar manieren om de beademing op gang te houden. De arts zal ook proberen het maag-darmkanaal te reinigen om de giftige plantdelen uit je systeem te verwijderen. Als je last krijgt van epileptische aanvallen, dan volgt vaak behandeling met anti-epileptica om de symptomen te verminderen. De arts kan ook intraveneus vloeistoffen toedienen om uitdroging te voorkomen.

Gezondheidsvoordelen van de gevlekte scheerling

Medisch gebruik behoort tot het verleden

Het gif van de gevlekte scheerling heeft een verdovend effect en laat de huid gevoelloos achter. De plant werd voorheen gebruikt bij aandoeningen van de ademhalingsorganen en bij krampen. Medisch werd vroeger gevlekte scheerling gebruikt ter behandeling van kanker. Omdat er tegenwoordig betere en meer onschadelijke medicijnen zijn, wordt de gevlekte scheerling anno 2023 niet langer medicinaal gebruikt. Nauwkeurige dosering met het medicijn is erg moeilijk omdat de genezende en dodelijke dosis dicht bij elkaar liggen. Het gebruik ervan wordt derhalve ten zeerste afgeraden! In de homeopathie wordt een tinctuur van het verse kruid gebruikt voor krampende hoest en spierkrampen. Er is ook zalf verkrijgbaar voor uitwendig gebruik.

Natuurgeneeskunde en homeopathie

De schermbloemigen worden anno 2023 in de (natuur)geneeskunde niet meer gebruikt vanwege hun dodelijke effect. Het mag alleen worden gebruikt in de vorm van homeopathische geneesmiddelen en worden voorgeschreven in kant-en-klare preparaten. Binnen de homeopathie gebruikt men de gevlekte scheerling onder de wetenschappelijke naam Conium maculatum met een potentiëring van D2 tot D30.

Noten:

1. RTL Nieuws. Gevaarlijke plant maakt opmars in berm: 'Kan dodelijk zijn'. https://www.rtlnieuws.nl/editienl/artikel/5319027/gevlekte-scheerling-giftige-plant-dodelijk-herkennen (ingezien op 13-7-2022)

Lees verder

• Zevenblad: gezondheidsvoordelen en inhoudsstoffen zevenblad
• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen
• Grote pimpernel: gezondheidsvoordelen & gebruik in de keuken
• Bonenkruid: gezondheidsvoordelen & inhoudsstoffen bonenkruid
• Steranijs: gezondheidsvoordelen & toepassingen van dit kruid