Meckel-syndroom: Ontwikkelingsstoornis

Het Meckel-syndroom is een ernstige ontwikkelingsstoornis waarbij de patiënt drie primaire symptomen vertoont: occipitale encefalocele, grote polycystische nieren en polydactylie. Tevens zijn tal van bijkomende symptomen mogelijk. De prognose voor dit levensbedreigende syndroom is bijzonder slecht. De Duitse anatoom Johann Friedrich Meckel beschreef dit syndroom voor het eerst in 1822. In 1934 werd het syndroom verder beschreven door de Duitse arts Georg Gruber.

• Synoniemen en afkortingen Meckel-syndroom
• Epidemiologie ontwikkelingsstoornis
• Mechanisme
• Oorzaken en erfelijkheid
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen aandoening: Hersenen, lever, nieren, vingers en tenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van patiënten
• Prognose Meckel-syndroom
• Complicaties Meckel-syndroom
• Preventie

Synoniemen en afkortingen Meckel-syndroom

Synoniemen

Het Meckel-syndroom is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• Dysencephalia splanchnocystica
• Gruber Syndroom
• Meckel-Gruber syndroom
• Pseudotrisomie 13
• Syndroom van Meckel

Afkortingen

Diverse afkortingen zijn gebruikelijk bij dit syndroom:

• MES
• MGS
• MKS

Epidemiologie ontwikkelingsstoornis

Meckel-syndroom is een zeldzame genetische aandoening die wordt gekarakteriseerd door een combinatie van afwijkingen in de nieren, lever, en hersenen, evenals de aanwezigheid van extra vingers of tenen. Deze aandoening is geassocieerd met een autosomaal recessief erfpatroon, wat betekent dat een individu twee kopieën van het defecte gen moet erven om de ziekte te ontwikkelen.

Prevalentie van Meckel-syndroom

De prevalentie van Meckel-syndroom varieert wereldwijd, maar wordt geschat op ongeveer 1 op 13.000 tot 1 op 140.000 levendgeborenen. Dit maakt het een relatief zeldzame aandoening. De prevalentie is hoger in bepaalde populaties, zoals sommige geïsoleerde gemeenschappen waar consanguïniteit (huwelijk tussen bloedverwanten) vaker voorkomt.

Geslachtsverschillen

Er is geen duidelijk geslachtsverschil in de prevalentie van Meckel-syndroom, wat betekent dat zowel mannen als vrouwen evenveel kans hebben om de aandoening te ontwikkelen.

Geografische spreiding

Hoewel Meckel-syndroom wereldwijd voorkomt, is de aandoening vaker aangetroffen in bepaalde geografische regio’s, vooral in gemeenschappen met een verhoogde mate van consanguïniteit. Dit heeft te maken met het autosomaal recessieve erfpatroon, waarbij het risico groter is in gemeenschappen waar huwelijken tussen naaste familieleden gebruikelijk zijn.

Mechanisme

Meckel-syndroom wordt veroorzaakt door mutaties in specifieke genen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de nieren, lever en hersenen tijdens de embryonale ontwikkeling. De meeste gevallen van Meckel-syndroom worden geassocieerd met mutaties in de genen TMEM67, MKS1, en andere genen die betrokken zijn bij de ciliogene signaalroutes.

Genetische basis

Meckel-syndroom wordt voornamelijk veroorzaakt door autosomaal recessieve erfelijkheid, wat betekent dat beide ouders drager moeten zijn van een defect gen om een aangedaan kind te krijgen. De meeste gevallen zijn het resultaat van een mutatie in het gen TMEM67, dat verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van de cilia, de kleine haarachtige structuren die betrokken zijn bij celcommunicatie en -beweging. Andere genen, zoals MKS1, kunnen ook bijdragen aan de aandoening.

Ciliopathie en cilia

De onderliggende genetische afwijkingen leiden tot defecte of disfunctionele cilia, die belangrijke structuren zijn voor de cellulaire signaaloverdracht en de ontwikkeling van verschillende organen, waaronder de nieren, de lever en het zenuwstelsel. Dit verklaart de veelvoudige aangeboren afwijkingen die typisch zijn voor Meckel-syndroom.

Fysiopathologie van Meckel-syndroom

De fysiopathologie van Meckel-syndroom is complex en heeft betrekking op een verstoorde ontwikkeling van verschillende organen. De nieren kunnen cysten ontwikkelen, wat leidt tot polycystische nieren, en de lever kan grote cysten bevatten die de normale functie verstoren. Ook kan er bij patiënten sprake zijn van hersenafwijkingen, zoals een vergrote hersenholte (ventrikels) of de aanwezigheid van hersenweefsel buiten de hersenen (extraneuraal hersenweefsel).

Oorzaken en erfelijkheid

Mutaties (wijzigingen) in ten minste acht genen veroorzaken het Meckel-syndroom. De overerving van deze aandoening verloopt op autosomaal recessieve wijze. De ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening dragen elk één kopie van het gemuteerde gen, maar vertonen meestal zelf geen symptomen van de aandoening. Soms is de oorzaak onbekend.

Risicofactoren

De belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van Meckel-syndroom is het erfelijke patroon van de aandoening, aangezien het een autosomaal recessieve aandoening is. Dit betekent dat zowel ouders als kinderen een verhoogd risico lopen als er een familiegeschiedenis van Meckel-syndroom is.

Consanguïniteit

Consanguïniteit, oftewel huwelijken tussen naaste familieleden, is een belangrijke risicofactor voor Meckel-syndroom. In gemeenschappen waar dit vaker voorkomt, is de prevalentie van autosomaal recessieve aandoeningen, zoals Meckel-syndroom, vaak hoger. Het risico op het krijgen van een kind met Meckel-syndroom is groter als beide ouders drager zijn van hetzelfde defecte gen.

Familiaire voorgeschiedenis

Individuen met een familiale voorgeschiedenis van Meckel-syndroom hebben een verhoogd risico om de aandoening zelf te ontwikkelen. Dit verhoogde risico geldt voor zowel de ouders van een aangedaan kind als voor andere familieleden die mogelijk drager zijn van het defecte gen.

Risicogroepen

Hoewel Meckel-syndroom bij iedereen kan voorkomen, zijn er bepaalde groepen die een verhoogd risico lopen. Dit omvat kinderen van ouders die drager zijn van de genetische mutaties die de aandoening veroorzaken, en gemeenschappen met een verhoogde mate van consanguïniteit.

Gemeenschappen met consanguïniteit

In gemeenschappen waar huwelijken tussen bloedverwanten veel voorkomen, zoals bepaalde geïsoleerde gemeenschappen, is de prevalentie van autosomaal recessieve aandoeningen zoals Meckel-syndroom hoger. Het risico om een kind met Meckel-syndroom te krijgen, neemt toe wanneer beide ouders drager zijn van het defecte gen.

Familiale voorgeschiedenis

Patiënten met een ouder die drager is van het defecte gen lopen een verhoogd risico om Meckel-syndroom te ontwikkelen. Het is belangrijk voor families met een geschiedenis van de aandoening om genetisch advies te krijgen om de risico’s voor toekomstige generaties te begrijpen.

Symptomen aandoening: Hersenen, lever, nieren, vingers en tenen

Het Meckel-syndroom is een multisystemische aandoening waarbij de patiënt afwijkingen heeft aan de hersenen, lever, nieren en vingers en tenen. Daarnaast zijn tal van bijkomende symptomen mogelijk. De ernst, uitgebreidheid en het optreden van de symptomen variëren per patiënt. De symptomen van de aandoening zijn aanwezig bij de geboorte.

Hersenen

De patiënt vertoont als primair symptoom occipitale encefalocele. Dit is een zakvormige uitstulping van de hersenen door een opening aan de achterkant van de schedel. Daarnaast zijn talrijke afwijkingen van de hersenen en het ruggenmerg (centraal zenuwstelsel) mogelijk vanaf de geboorte. Hieronder vallen neurale buisdefecten. Deze defecten treden op wanneer de neurale buis, een cellenlaag die zich uiteindelijk ontwikkelt tot de hersenen en het ruggenmerg, niet volledig sluit tijdens de eerste weken van de embryonale ontwikkeling.

Lever

De meeste getroffen patiënten hebben ook littekenweefsel in de lever (leverfibrose).

Nieren

De patiënt heeft veelal vergrote nieren met talrijke met vloeistof gevulde cysten (abnormaal gevormde holten in het lichaam) (polycystische nieren).

Vingers en tenen

Een ander primair symptoom is polydactylie. De patiënt heeft hierdoor extra vingers en tenen, meestal aan de kant van de pink.

Bijkomende symptomen

Tal van bijkomende symptomen zijn mogelijk bij het Meckel-syndroom. Zo heeft de patiënt mogelijk eveneens problemen met de ontwikkeling van het hart, de botten, de urinewegen en de genitaliën. Tevens zijn de gezichtskenmerken van de patiënt karakteristiek, zoals een abnormaal kleine kaak (de medische term is hiervoor "micrognathie"), vergrote en misvormde oren, een gespleten gehemelte (schisis), een hazenlip, een hellend voorhoofd en een korte nek. Daarnaast zijn de ogen onderontwikkeld, wat resulteert in iriscoloboom, hypertelorisme (ver uit elkaar staande ogen), abnormaal kleine ogen (microftalmie) en oogzenuwhypoplasie (onderontwikkeling van de oogzenuw).

Alarmsymptomen

De symptomen van Meckel-syndroom kunnen variëren, afhankelijk van de ernst van de aandoening en de betrokken organen. Alarmsymptomen zijn vaak te wijten aan de aangeboren afwijkingen in de nieren, lever, en hersenen.

Nierproblemen

Een van de meest voorkomende alarmsymptomen bij Meckel-syndroom is nierfalen, vaak als gevolg van polycystische nieren. Symptomen kunnen pijn in de buik, verminderde urineproductie of bloed in de urine omvatten.

Hersenaandoeningen

Afwijkingen van het centrale zenuwstelsel kunnen ook een alarmsymptoom zijn. Dit kan zich uiten in neurologische symptomen zoals een vergrote hoofdomtrek, epileptische aanvallen of motorische achterstand.

Leverafwijkingen

Vergroting van de lever of de aanwezigheid van cysten in de lever kan ook een alarmsymptoom zijn. Dit kan leiden tot pijn in de buik, gele verkleuring van de huid (geelzucht) en andere tekenen van leverfalen.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van het syndroom gebeurt op basis van een grondig lichamelijk onderzoek op basis van de zichtbare symptomen.

Diagnostisch onderzoek

Prenataal valt het syndroom ook te diagnosticeren via echografie. Na de geboorte is een MRI ook een handig onderzoeksinstrument. De uiteindelijke diagnose gebeurt aan de hand van een genetisch onderzoek.

Differentiële diagnose

De differentiële diagnoses omvatten het Smith-Lemli-Opitz (SLO)-syndroom (RSH-syndroom), trisomie 13, het Bardet-Biedl-syndroom, hydrolethalus en het korte rib-polydactylie syndroom.

Behandeling van patiënten

Dit syndroom valt niet te genezen noch te behandelen. Geschikte medicijnen zijn niet voorhanden voor deze dodelijke aandoening.

Prognose Meckel-syndroom

De prognose van het Meckel-syndroom is bijzonder somber. Het syndroom veroorzaakt tal van ernstige gezondheidsproblemen waardoor de patiënt veelal vóór (doodgeboorte) of kort na de geboorte komt te overlijden. Ademhalingsproblemen, leverfalen of nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie) zijn de meest voorkomende doodsoorzaken. Alle patiënten overlijden voor of enkele uren na de bevalling.

Complicaties Meckel-syndroom

Het Meckel-syndroom gaat gepaard met verschillende ernstige complicaties, die bijdragen aan de slechte prognose van de aandoening. Enkele belangrijke complicaties zijn:

• Ademhalingsproblemen: De afwijkingen in de longen en het ademhalingssysteem kunnen ernstige ademhalingsproblemen veroorzaken, wat de levensduur van de patiënt aanzienlijk verkort.
• Leverfalen: De aanwezigheid van littekenweefsel en andere leverafwijkingen kan leiden tot leverfalen, wat levensbedreigend kan zijn.
• Nierfalen: De aanwezigheid van grote, cystische nieren kan leiden tot nierfalen, wat betekent dat de nieren onvoldoende functioneren en niet in staat zijn om afvalstoffen uit het bloed te filteren.
• Neurologische complicaties: Aangeboren afwijkingen aan de hersenen kunnen leiden tot ernstige neurologische problemen, waaronder motorische en cognitieve achterstanden.
• Cardiovasculaire problemen: Ontwikkelingsstoornissen in het hart kunnen leiden tot ernstige cardiovasculaire problemen, die verdere complicaties kunnen veroorzaken.

Deze complicaties dragen bij aan de ernstige prognose van het Meckel-syndroom, met een hoge kans op overlijden kort na de geboorte.

Preventie

Hoewel Meckel-syndroom genetisch wordt bepaald en er geen manier is om de aandoening volledig te voorkomen, kunnen genetisch advies en vroege diagnostiek helpen om het risico voor toekomstige generaties te beheersen.

Genetisch advies

Families met een voorgeschiedenis van Meckel-syndroom kunnen baat hebben bij genetisch advies om het risico voor toekomstige zwangerschappen te begrijpen. Dit kan helpen bij het identificeren van dragers van het defecte gen en het maken van geïnformeerde keuzes.

Vroege diagnose

Vroege diagnose kan de behandeling en opvolging verbeteren. Door prenatale diagnostische tests zoals echografie en genetisch onderzoek kunnen afwijkingen vroegtijdig worden opgespoord, waardoor ouders beter voorbereid zijn op de zorgbehoeften van hun kind.

Gezondheidszorg en ondersteunende zorg

Het bieden van gespecialiseerde gezondheidszorg en ondersteunende zorg voor kinderen met Meckel-syndroom kan helpen bij het beheer van de symptomen en het verbeteren van de levenskwaliteit. Dit omvat zowel medische behandelingen als therapeutische ondersteuning voor de neurologische en lichamelijke uitdagingen die gepaard gaan met de aandoening.