Tungiasis: Huidinfectie met pijnlijke en jeukende voet

Tungiasis, ook wel bekend als de zandvlooienziekte, is een huidinfectie die zich voornamelijk manifesteert aan de voet. De veroorzaker is een zandvlo, die vooral actief is onder de arme plattelandsbevolking en op locaties waar de grond warm en droog is. Hoewel sommige patiënten spontaan herstellen, kan de onbehandelde ziekte vaak ernstige invaliderende gevolgen hebben. Het dragen van geschikt schoeisel (geen sandalen!) is daarom belangrijk om een infectie te voorkomen.

• Epidemiologie tungiasis
• Oorzaken huidinfectie: Zandvlo
• Symptomen: Pijnlijke en jeukende voet
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose aandoening
• Complicaties
• Preventie: Geschikt schoeisel dragen

Epidemiologie tungiasis

De Tunga-vlo is inheems in West-Indië en het Caribisch gebied, maar heeft zich verspreid naar Afrika, India, Pakistan en Latijns-Amerika. De vlooien houden van warme, droge grond en zand in omgevingen zoals stranden, stallen en veehouderijen. Tungiasis komt vooral voor in (sub)tropische klimaten. Vooral kinderen en ouderen zijn vaak getroffen omdat ze niet altijd geschikt schoeisel dragen.

Oorzaken huidinfectie: Zandvlo

Tungiasis is een ontstekingsreactie van de huid als gevolg van het binnendringen van de bevruchte vrouwelijke zandvlo (Tunga penetrans) of verwante soorten. De zandvlo staat ook bekend als jigger, nigua, pico, chica, pique, suthi of Bicho de pie. De letsels veroorzaakt door de vlooien zijn herkenbaar aan een witte vlek met een zwarte stip in het midden. Tungiasis werd voor het eerst gemeld in 1500 bij bemanningsleden van Christoffel Columbus. Na een schipbreuk op het eiland Haïti, beten de vlooien door het huidoppervlak en groeven ze zich in de opperhuid. Ze graven vervolgens dieper in de bovenste dermis om zich te voeden vanuit de bloedvaten.

Symptomen: Pijnlijke en jeukende voet

De symptomen van tungiasis worden veroorzaakt door een ontstekingsreactie van het lichaam op het binnendringen van de zwangere vrouwelijke zandvlo. Vanwege het beperkte springvermogen van de Tunga-vlo zijn de voeten meestal het vaakst geïnfecteerd. Ook handen, ellebogen, dijen en billen kunnen echter getroffen worden. De letsels verschijnen als een witte vlek met een zwarte stip in het midden, meestal 4-10 mm in diameter. De vlo ademt door de opening van deze plek. De letsels kunnen pijnlijk zijn en veel jeuk veroorzaken (jeukende voet), hoewel niet alle patiënten deze symptomen ervaren. In sommige gevallen treedt ook roodheid en zwelling op rond de betreffende vlek, wat kan leiden tot een huidzweer.

Alarmsymptomen

Bij ernstige gevallen van tungiasis kunnen patiënten last krijgen van intense pijn, zwelling, en zweren die niet genezen. Secundaire infecties, zoals sepsis, kunnen optreden, wat levensbedreigend kan zijn. Het is cruciaal om bij dergelijke symptomen direct medische hulp te zoeken.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts voert meestal een huidbiopsie uit van de verdachte vlek. Een andere optie is directe huidmicroscopie, ook bekend als dermatoscopie, waarmee de typische kenmerken van de zwangere zandvlo zichtbaar worden.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen moeten in overweging worden genomen bij het stellen van de differentiële diagnose van tungiasis:

• Brandmierbeten
• Cercariëndermatitis
• Een tekenbeet
• Ingegroeide teennagels
• Larven (dermatobia hominis)
• Schurft
• Vlooienbeten

Behandeling

In veel gevallen herstelt de patiënt met tungiasis spontaan omdat de ingegraven vlo binnen twee tot zes weken sterft en dan van de huid valt. Tijdens de levensduur van de vlo voedt deze zich met bloed van de gastheer en legt ze meer dan honderd eieren, die via de opening van de vlek op de grond vallen. Niet altijd herstelt de patiënt spontaan; daarom is het vaak noodzakelijk dat de arts de vlo chirurgisch verwijdert. Dit kan met een steriel pincet of een naald, hoewel het vaak nodig is de opening te vergroten, vooral als de vlo gezwollen is. In sommige gevallen verwijdert de arts het gehele huidletsel.

Antiparasitaire geneesmiddelen, zoals ivermectine, metrifonaat en thiabendazool, kunnen de vlooien eveneens verwijderen. Ook kan de vlo gedood worden door verstikking (aanbrengen van een dikke was of gelei) of door het lokaal bevriezen van het letsel met vloeibare stikstof (cryotherapie). Verder is een tetanusvaccinatie aangewezen als deze niet meer up-to-date is of onbekend is.

Prognose aandoening

De prognose van de infectieziekte is uitstekend als de vlo correct en steriel wordt verwijderd door een arts. Toch kan tungiasis leiden tot een verminderde levenskwaliteit door verminkte voeten. De tenen kunnen acuut of chronisch ontstoken raken, en teennagels kunnen vervormd raken of zelfs ontbreken. Kloven en lymfoedeem (zwelling van de ledematen) zijn ook mogelijk. Door deze misvormingen kunnen patiënten arbeidsongeschikt raken, wat bijdraagt aan armoede.

Complicaties

Ontstekingen en zweren door tungiasis kunnen ernstig zijn. De resulterende huidletsels kunnen het lopen bemoeilijken. Secundaire bacteriële infecties, waaronder sepsis, bacteriëmie, lymfangitis, tetanus en gangreen, komen regelmatig voor bij tungiasis. Deze complicaties kunnen in zeldzame gevallen dodelijk zijn.

Preventie: Geschikt schoeisel dragen

Het dragen van gesloten schoenen (geen sandalen!) is essentieel bij het reizen naar endemische gebieden. Dit is een eenvoudige manier om besmetting met de zandvlo te voorkomen. In gebieden waar veel vlooien voorkomen, kan het besproeien van de grond met insecticiden zoals malathion een aanzienlijk aantal besmettingen voorkomen.

Lees verder

• Jeukende voeten: Oorzaak van jeuk aan de voet
• Voetpijn: Oorzaken van pijnlijke voet of pijn aan voeten