Oleander: gezondheidsvoordelen, toepassingen en giftigheid

De oleander is een groenblijvende, overvloedig bloeiende struik. Oleander kan een hoogte bereiken van 2 tot 6 meter en wordt, indien met rust gelaten, zeer breed. De leerachtige bladeren zien er lancetvormig uit en zijn tot ongeveer 15 cm lang. De bloemen van de wilde vormen zijn roze of wit gekleurd. De bloemen zijn tussen 3 en 5 cm breed. De oleander komt van oorsprong uit het Middellandse Zeegebied, Zuid-Portugal en van Iran tot in Oost-Azië, waar hij vaak langs beken en rivieren groeit. Vooral in de midzomer kan de indruk ontstaan ​​dat het groeit in stofdroge grond. Schijn bedriegt echter, want ze hebben veel water nodig. Het kan zijn dat de bovenste aardlaag daadwerkelijk is uitgedroogd, maar vooral als deze overvloedig bloeit, kun je er zeker van zijn dat deze ergens water (bijvoorbeeld grondwater) uit zijn wortelsysteem haalt. De oleander is een decoratieve maar zeer giftige struik of boom. Het bevat hartglycosiden, die ook therapeutisch worden gebruikt.

• Wat is de oleander?
• Voorkomen
• Groei en bloei
• De oleander: een taaie overlever met een missie
• Een overlevingskunstenaar in barre omstandigheden
• Een vriend van bestuivers
• De oleander als schuilplaats
• Een casus: de oleander in de stad
• Een zegen voor de biodiversiteit
• Een plant met karakter
• Giftige delen (giftigheid)
• Hartglycosiden
• Mogelijke symptomen
• Toepassingen en effect
• Gezondheidsvoordelen

Wat is de oleander?

De nerium oleander (kortweg 'oleander') behoort tot de de maagdenpalmfamilie (Apocynaceae). Hoewel de oleander erg giftig is, wordt het in de natuurgeneeskunde en homeopathie gebruikt als een medicijn voor hartziekten. De bladeren van de oleander bevatten een groot aantal giftige verbindingen, waaronder oleandrine en neroside. Deze glycosiden werken in op het hart.

Voorkomen

De oleander is inheems in het Middellandse Zeegebied en verder richting het oosten. De oleander komt in het wild vooral voor in het zuiden van Spanje en in Marokko. Het groeit ook in China en India, evenals in het Midden-Oosten. In Nederland is de oleander ook erg populair als een potplant op het terras of balkon. De oleander geeft de voorkeur aan warme weer voor zijn groei. Ofschoon het een mediterrane plant is, moet je hem bij warm weer in de zomermaanden juni, juli, augustus regelmatig zeer veel water geven.

Groei en bloei

De oleander is een groenblijvende plant, waarvan de stengel na verloop van tijd houtachtig wordt. De plant wordt maximaal zes meter lang. De bladeren van de oleander hebben een leerachtige consistentie en ze zijn toegespitst en aan de basis in de steel versmallend. Ze kunnen een lengte van maximaal 15 centimeter bereiken. In het midden van het blad is een nerf die erg uitgesproken is. De bladeren groeien meestal in groepen van drie tot vier stuks, die zijn opgesteld rond de stengel. De bloeitijd van de oleander is van juni tot september. De bloemen groeien in eindstandige, veelbloemige schermen. De bloemen zijn uitgerust met vijf bladeren, waarvan de kleur wit, geel, roze of rood zijn. In het verdere verloop komen zaden uit de bloemen. Deze kunnen tot 20 cm lang worden en zien eruit als lange smalle 'boontjes' waar de zaden in zitten.

De oleander: een taaie overlever met een missie

De oleander, met zijn uitbundige bloemen en donkergroene bladeren, is misschien wel de definitie van "meer dan je op het eerste gezicht denkt". Deze plant is niet alleen een sierlijke aanwinst voor tuinen en parken, maar speelt ook een belangrijke rol in het ecosysteem. Het is een echte tour de force als het gaat om overleven in extreme omstandigheden én tegelijk bij te dragen aan zijn omgeving. Tijd om deze fascinerende plant eens van dichtbij te bekijken.

Een overlevingskunstenaar in barre omstandigheden

De oleander groeit waar andere planten het al lang hebben opgegeven. Of het nu gaat om verzengende hitte, droge bodems of zoute lucht langs de kust, deze plant blijft fier overeind. Het is alsof hij zegt: "Was mich nicht umbringt, macht mich stärker." Zijn diepe wortels zoeken water waar anderen dorst lijden, en zijn leerachtige bladeren beschermen hem tegen uitdroging. Dankzij deze veerkracht helpt de oleander in droge gebieden om bodems te stabiliseren en erosie tegen te gaan. Hij houdt letterlijk de boel bij elkaar.

Een vriend van bestuivers

Ofschoon de oleander voor veel dieren (en mensen!) giftig is, is hij een geliefde tussenstop voor bestuivers. Bijen, vlinders en motten komen af op de felgekleurde bloemen, die van roze tot wit en geel kunnen variëren. De nectar is voor deze insecten een belangrijke voedselbron, vooral in warme, droge klimaten waar bloemen schaars zijn. Je kunt de oleander zien als een soort uitdeelmoeder van de buurt: gevaarlijk als je niet weet wat je doet, maar een zegen voor degenen die hem goed begrijpen.

De oleander als schuilplaats

Naast voedsel biedt de oleander ook beschutting. Zijn dichte bladerdak is een perfecte plek voor vogels om nesten te bouwen. En die giftige bladeren? Die houden veel roofdieren op afstand. Kleine dieren zoals hagedissen en insecten maken dankbaar gebruik van deze veilige haven. Het is bijna alsof de oleander een natuurlijke fortificatie heeft gebouwd, met zichzelf als koning van het kasteel.

Een casus: de oleander in de stad

In Zuid-Europa is de oleander een onmisbare plant in stadslandschappen. Ik herinner me een vakantie in Spanje, waar ik langs een drukke weg liep met rijen oleanders aan weerszijden. Ze filterden niet alleen de geluiden van voorbijrazend verkeer, maar zorgden ook voor schaduw en frisse lucht. Een lokale tuinier vertelde me dat oleanders vaak worden geplant in stedelijke gebieden omdat ze weinig water nodig hebben, vervuiling kunnen verdragen en er altijd mooi uitzien. “Ze zijn een beetje zoals de stoere tante in de familie,” lachte hij. “Mooie buitenkant, maar geen gezeur.”

Een zegen voor de biodiversiteit

De oleander draagt ook bij aan de biodiversiteit. Hij groeit vaak in gebieden waar andere planten niet kunnen overleven, en trekt daardoor een unieke mix van dieren en insecten aan. Het is alsof hij een feestje organiseert voor alles wat anders geen uitnodiging krijgt. En die bloemen? Die blijven vaak maandenlang bloeien, waardoor hij een constante bron van nectar biedt.

Een plant met karakter

De oleander is niet zomaar een mooie plant. Hij is een overlever, een steunpilaar voor zijn omgeving en een bron van leven in uitdagende omstandigheden. Of hij nu bestuivers voedt, de bodem stabiliseert of gewoon zijn stralende zelf is in een stoffig landschap, de oleander laat zien dat schoonheid en nut hand in hand kunnen gaan.

Giftige delen (giftigheid)

Hartglycosiden

De hele plant is giftig. Dieren die van de plant eten kunnen binnen een aantal uren tot dagen overlijden. Houd de plant daarom ver uit de buurt van kleine kinderen en huisdieren (die aan de plant kunnen eten). De belangrijkste actieve bestanddelen zijn verbindingen die inwerken op het hart en de bloedsomloop, zogenaamde glycosiden of hartglycosiden. Dit zijn glycosiden die invloed hebben op de beweging en het ritme van het hart.

Mogelijke symptomen

Typische klachten zijn gevoelloosheid van de tong en keel, braken, misselijkheid, krampen, onregelmatige hartslag, ademhalingsverlamming, shock, vertraagde pols, vergrote pupillen, kortademigheid en blauwe lippen en handen. De dood kan twee tot drie uur na inname van het oleandergif optreden. Omdat alle delen van de plant bitter smaken, worden echter zelden grotere hoeveelheden gif gegeten.

Toepassingen en effect

De oleander, waarvan er meer dan 160 variëteiten zijn, wordt voornamelijk gebruikt als sierplant. In Europa wordt het sinds de 19e eeuw als tuinplant gebruikt. Ondanks zijn giftigheid werd de plant in eerdere eeuwen als medicinale plant gebruikt. De werkzame stoffen van de oleander bestaan uit tannines, flavonoïden, hars en glycosiden. Deze glycosiden omvatten ook het toxische oleandrine. Het is een hartglycoside die een vergelijkbaar effect op het menselijke cardiovasculaire systeem heeft als vingerhoedskruid. Het is van invloed op de hartslag en de contractiekracht van het hart. In de vorm van medicatie kan de oleander daarom worden gebruikt als een effectief middel tegen hartfalen.

Vanwege zijn dodelijke toxiciteit wordt de oleander alleen in afgewerkte producten gebruikt. Het is echter volledig ongeschikt voor kruidenthee. Het middel moet worden genomen onder toezicht van een arts. De oleander wordt altijd gebruikt als een standaardpreparaat of als een homeopathisch middel. In de homeopathie wordt de plant gebruikt om hartproblemen te behandelen. Homeopathisch gebruik van oleander moet ook onder medisch toezicht gebeuren.

Gezondheidsvoordelen

De oleander werd al in de vroege Arabische geneeskunde gebruikt om slangenbeten te behandelen. De oude indianen gebruikten gele oleanders tegen aambeien en huidziekten zoals schurft. In de Europese (natuur)geneeskunde werd de oleander soms ook gebruikt als een middel tegen hartklachten. Anno 2024 wordt het gebruik van de plant echter als verouderd beschouwd, omdat er effectievere bereidingen beschikbaar zijn. Alleen in de homeopathie wordt de oleander gebruikt om hartritmestoornissen en spijsverteringsproblemen te behandelen.

Volgende de Engelstalige website WebMD is er anno 2024 onvoldoende bewijs voor de werkzaamheid van oleander bij:

• hartproblemen
• astma
• epileptische aanvallen
• kanker
• menstruatiepijn of menstruatiekrampen
• als een antigif
• huidproblemen bij toepassing op de huid.
• wratten, wanneer aangebracht op de huid
• overige aandoeningen

Al met al zijn er vooralsnog geen bewezen effectieve gezondheidstoepassingen van oleander.

Lees verder

• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen