ESBL-bacterie: symptomen, oorzaak en behandeling

Begin 2010 is in Nederland een eerste patiënt overleden door een ESBL-bacterie, die resistent is tegen vrijwel alle beschikbare soorten antibiotica. Deze bacterie komt vaak in kippenvlees voor als gevolg van het grootschalige gebruik van antibiotica in de veehouderij. Waarschijnlijk heeft de patiënt de bacterie buiten het ziekenhuis opgelopen. De patiënt - een oudere vrouw - is overleden aan een urineweginfectie. ESBL-bacterie veroorzaakt symptomen zoals koorts, buikpijn en frequent urineren. Besmetting kan optreden via contact met besmet voedsel, water of directe overdracht van persoon tot persoon. Behandeling van ESBL-infecties is een uitdaging vanwege de beperkte effectiviteit van antibiotica. Het vermijden van onnodig antibioticagebruik is cruciaal om resistentie te verminderen. De opkomst van ESBL-bacteriën benadrukt het belang van verantwoordelijk gebruik van antibiotica in zowel de medische sector als de veehouderij om verdere verspreiding van resistente stammen te voorkomen.

• Wat is ESBL?
• Besmetting met ESBL-bacterie
• Darmflora
• Kwetsbare groepen
• Kippen
• 'Kippenvlees bevat veel minder multiresistente bacteriën' (5-12-2015)
• Waar komt de ESBL-vormende bacterie voor?
• Hoe besmetting met ESBL-producerende bacteriënte voorkomen?
• Welke symptomen treden er op bij besmetting met een ESBL-producerende bacterie?
• ESBL-bacterie en blaasontsteking
• Hoe wordt ESBL geconstateerd en behandeld?
• Welke antibiotica?
• Beschermende maatregelen

Wat is ESBL?

ESBL staat voor Extended Spectrum Beta-Lactamase en is een verzamelnaam voor enzymen die door bacteriën (Klebsiella, Escherichia coli) worden aangemaakt als bescherming tegen antibiotica. Dergelijke bacteriën zijn gewone darmbacteriën. Een dergelijk enzym kan bepaalde soorten antibiotica afbreken of uitschakelen. Als gevolg daarvan wordt het behandelen van infecties erg lastig en soms zelfs onmogelijk.

Besmetting met ESBL-bacterie

Darmflora

Besmetting is voor personen niet ernstiger dan besmetting met andere gewone darmbacteriën die geen ESBL aanmaken. Het probleem is dat het bacteriën betreft die een enzym aanmaken dat de bacteriën resistent maakt voor verschillende veelgebruikte antibiotica, met name penicillines en cephalosporines, die vooral gebruikt worden bij ernstige infecties. Hierdoor is een infectie die door ESBL-producerende bacteriën wordt veroorzaakt moeilijker te behandelen en bestaat er in de gezondheidszorg zorg over de toename van ESBL-bacteriën.

De bacteriën die ESBL's kunnen aanmaken zijn zoals gezegd gewone darmbacteriën (enterobacteriën) die tot de normale darmflora behoren en onschadelijk zijn zolang ze zich in de darm bevinden van gezonde personen. Verreweg de meeste bacteriën uit de groep Enterobacteriaceae zijn niet ziekteverwekkend. Van ESBL-producerende bacteriën wordt een mens doorgaans niet ziek. In bepaalde gevallen, bijvoorbeeld bij weerstandsvermindering of bij een operatie, kan een dergelijke bacterie een infectie - bijvoorbeeld aan de urinewegen - tot gevolg hebben die dan lastig te behandelen is. Infecties van deze resistente bacteriën kunnen levensbedreigend zijn.

Kwetsbare groepen

ESBL-bacteriën vormen in het bijzonder een risico voor kwetsbare groepen:

• jonge kinderen;
• zwangeren;
• zieke en bedlegerige mensen met een lage weerstand;
• ouderen.

Kippen

Dankzij genetisch onderzoek staat volgens medisch microbiologe Maurien Leverstein-Van Hall, onderzoekster van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiene), inmiddels vast dat dat de oorsprong van EBSL bij kippen gezocht moet worden. De boosdoener wordt in de media daarom ook wel 'kippenbacterie' genoemd. Het overmatig gebruik van moderne antibiotica in de pluimveesector waar antibiotica op grote schaal preventief wordt ingezet, is er mede oorzaak van dat de bacteriën ongevoelig worden voor belangrijke antibiotica. Eerder dit jaar maakte het kabinet al afspraken met de kippensector om het gebruik van antibiotica te halveren in 2013.

Na kippenvlees blijkt ook een groot deel van het Nederlandse rundvlees besmet met de ESBL-bacterie, zo werd in 2013 bekendgemaakt.

Waar komt de ESBL-vormende bacterie voor?

De bacteriën die ESBL aanmaken, kunnen aanwezig zijn in de darmen van mensen en dieren. Tijdens de slacht kunnen ESBL-producerende bacteriën de buitenkant van het vlees besmetten, waardoor deze bacteriën kunnen worden aangetroffen bij rauw vlees in winkels. Het gaat dan om kip, kalkoen, varkensvlees en kalfsvlees. Het blijkt dat van alle kip in de Nederlandse winkels 94% is besmet met ESBL's. Het is volgens het RIVM niet bekend in welke hoeveelheden deze bacteriën aanwezig zijn op het vlees. Ook is het onbekend of dat voldoende is om iemand te besmetten door het eten van het vlees.

De bacteriën zijn ook aangetroffen in het milieu, zoals het oppervlaktewater. Er zijn aanwijzingen dat door irrigatie groenten en fruit besmet kunnen worden.

Hoe besmetting met ESBL-producerende bacteriënte voorkomen?

Neem te allen tijde de geldende keukenhygiëneregels in acht. De belangrijkste zijn:

• Bacteriën, dus ook ESBL-producerende bacteriën, overleven hitte niet. Verhit daarom het vlees goed.
• Vermijd contact tussen rauw (kippen)vlees en andere etenswaren.
• Gebruik de snijplank waarop het rauwe vlees is gesneden niet voor groente of andere etenswaren, voordat het goed is afgewassen.
• Was uw handen met zeep na het snijden en bewerken van het vlees.
• Bewaar vlees altijd gekoeld. Dit vermindert namelijk de groei van bacteriën.
• Was ook groente en fruit zeer zorgvuldig voordat u het eet of bereidt.

Hiermee kan een besmetting niet altijd voorkomen worden, aangezien besmetting ook van mens tot mens kan plaatsvinden. De overdracht vindt bijna altijd plaats via contact met speeksel, urine, ontlasting of slijm. Het geven van een hand levert doorgaans weinig kans op besmetting op.

Welke symptomen treden er op bij besmetting met een ESBL-producerende bacterie?

De klachten, verschijnselen en symptomen zijn geheel afhankelijk van waar iemand geïnfecteerd raakt. Het kan bijvoorbeeld gaan om een luchtweginfectie of een urineweginfectie. Zoals hierboven reeds opgemerkt is besmetting met ESBL-producerende bacteriën voor personen niet ernstiger dan besmetting met andere 'gewone' darmbacteriën. Het probleem is dat deze superbacteriën - zoals ze ook wel genoemd worden - een enzym produceren die ze ongevoelig maakt voor verschillende veelgebruikte antibiotica. Hierdoor kan de behandeling van een infectie die wordt veroorzaakt door ESBL-producerende bacteriën worden bemoeilijkt.

Vooral bij mensen met een zwakke gezondheid kunnen (darm)bacteriën ernstige infecties veroorzaken. Bij een infectie die wordt veroorzaakt door ESBL-producerende bacteriën, zijn er voorlopig nog alternatieve antibiotica beschikbaar die werken tegen deze resistente lastpakken. Onderzoekers zijn wel bang dat de bacteriën binnenkort ook voor deze antibiotica resistent worden. Dat zou betekenen dat sommige infecties niet meer te behandelen zijn en dat is zorgwekkend.

ESBL-bacterie en blaasontsteking

ESBL-bacteriën, die resistent zijn tegen veel antibiotica, zijn een groeiend wereldwijd probleem. In het bijzonder hebben ze hun stempel gedrukt op blaasontstekingen, waardoor de behandeling een uitdaging wordt.

Herken de symptomen van een blaasontsteking:

1️⃣ Frequent urineren (vaak plassen): Moet je vaker naar het toilet dan normaal?

2️⃣ Brandend gevoel bij het plassen: Pijn en/of een branderig gevoel tijdens het plassen.

3️⃣ Troebel of sterk ruikende urine: Veranderingen in urinekleur en geur (stinkende urine) kunnen duiden op een blaasontsteking..

4️⃣ Pijn in onderbuik: Als je last hebt van onverklaarbare buikpijn, kan dit wijzen op een blaasontsteking.

5️⃣ Bloed in de urine (hematurie): Een ernstig symptoom dat onmiddellijke aandacht vereist. Raadpleeg een arts als je bloed opmerkt.

Hoe wordt ESBL geconstateerd en behandeld?

Door middel van kweken die worden afgenomen van slijm, urine of ontlasting, kan ESBL vastgesteld worden. De uitslag is na 5 tot 7 dagen bekend. ESBL kan behandeld worden met daarvoor geschikte antibiotica. Om verdere verspreiding te voorkomen, moet de ziekenhuispatiënt in isolatie blijven totdat de bacterie is verdwenen.

Welke antibiotica?

Hier komt het zorgelijke deel: De carbapenems is momenteel het enige antibioticum dat nog effectief is tegen ESBL-vormende bacteriën. Maar zelfs dat staat onder druk. De carbapenems vormen een groep antibiotica behorend tot de β-lactamantibiotica. Artsen worden geconfronteerd met patiënten die besmet zijn met bacteriën waar een carbapenem niet meer tegen helpt.

Beschermende maatregelen

Vooral op afdelingen met een hoge antibiotische druk, zoals de intensive care, kunnen we epidemische verheffingen van infecties zien. Wanneer een ESBL-vormende bacterie wordt ontdekt bij een patiënt, schiet de verpleging direct in actie met beschermende maatregelen, zoals contact- of druppelisolatie. Veiligheid voorop!

Lees verder

• E. coli-bacterie: symptomen en behandeling van een infectie
• Shiga toxicogene Escherichia coli (STEC) bacterie symptomen
• EHEC-bacterie symptomen: (bloedige) diarree en buikkrampen
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw
• Voedselvergiftiging: symptomen, oorzaken en behandeling