Dengue (knokkelkoorts): symptomen, oorzaak en behandeling

Dengue of knokkelkoorts symptomen zijn onder meer koorts, hoofdpijn (achter de ogen) en spier- en gewrichtspijn. Knokkelkoorts of dengue is een virale infectieziekte die opgelopen kan worden in (sub)tropische gebieden en overgebracht wordt door bepaalde muggen. De gevolgen zijn hoge koorts, hevige hoofdpijn, diarree, huiduitslag en gewrichts- en spierpijn. Dit klinkt allemaal vrij onschuldig, maar je kan er ook aan overlijden. Wat zijn de symptomen van knokkelkoorts, wat is dengue-hemorragische koorts en het dengueshocksyndroom, hoe krijg je het en - niet onbelangrijk - hoe kun je het voorkomen of genezen?

• Wat is knokkelkoorts (dengue)?
• Arbovirus
• Waar komt de term vandaan?
• Virale infectieziekte
• Wat zijn de symptomen van knokkelkoorts of dengue?
• Verschijnselen
• Ziektebeloop
• Dengue-hemorragische koorts
• Dengueshocksyndroom
• Verspreidingsgebied
• Meer dan 100 landen
• Reizigersziekte
• Verspreiding
• Aedes mug
• Besmetting
• Onderzoek en diagnose
• Testen op antistoffen
• DNA van het virus aantonen
• Volledig bloedonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling en preventie dengue
• Geen specifieke behandeling
• Vaccin tegen dengue
• Immuniteit
• Voorzorgsmaatregelen
• 'Goede' muggen vrijgelaten in Brazilië in strijd tegen knokkelkoorts
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Wat is knokkelkoorts (dengue)?

Arbovirus

Het denguevirus is een 'arthopod-borne virus' (arbovirus), hetgeen betekent dat het virus door geleedpotige insecten wordt overgedragen. Bij geleedpotige dieren is het lichaam in segmenten verdeeld. Meestal gaat het om drie, maar soms meer dan veertig of vijftig segmenten. Elk segment heeft een paar aanhangsels, zoals de poten de monddelen en geslachtsorganen. Geleedpotige dieren zijn voorzien van een aantal harde platen ter bescherming van het zachte lichaam. Bekende geleedpotigen zijn insecten. Knokkelkoorts is een virale infectieziekte die overgebracht wordt door insecten, in dit geval voornamelijk door de muggen Aedes aegypti, Aedes albopictus (Aziatische tijgermug - te herkennen aan zijn zwart-wit gestreepte pootjes) en de Aedes polynesienses, welke vooral overdag steken. Door een muggenbeet kan iemand geïnfecteerd raken met het virus.

Waar komt de term vandaan?

De naam van de ziekte komt van het Spaanse woord denguero dat zoiets als 'verwaand' of 'uit de hoogte' betekent. Het verwijst naar het typische stijve looppatroon van sommige patiënten dat wel wat weg heeft van een hautaine houding.

Virale infectieziekte

Knokkelkoorts is een virale infectieziekte, dat wil zeggen een infecties welke wordt veroorzaakt door micro-organismen - een virus - die zich in het lichaam nestelen en vermenigvuldigen. Er worden vier afzonderlijke, nauw aan elkaar verwante virussen onderscheiden die dengue veroorzaken, DEN-1 tot en met DEN-4 genaamd. Knokkelkoorts moet niet verward worden met Chikungunya-koorts, ook een virale infectieziekte die wordt veroorzaakt door de Aedes-mug.

Wat zijn de symptomen van knokkelkoorts of dengue?

Verschijnselen

Knokkelkoorts is een ernstige, op griep lijkende koorts. Bij het klassieke beeld treden de volgende symptomen op:

• plotselinge en snel oplopende koorts tot soms boven de 39 ºC welke dikwijls 5 tot 6 dagen aanhoudt;
• spier- en gewrichtspijn;
• diarree;
• pijn achter de ogen (hoofdpijn);
• huiduitslag, meestal bij het zakken van de koorts (op de romp en later ook naar gezicht, armen en benen).

Ziektebeloop

Bij knokkelkoorts voelt de persoon zich door de bank genomen een week erg ziek en daarna gaat het allengs beter. Soms voelt de persoon zich nog wekenlang erg slap. In sommige gevallen kan een schijnbaar herstel optreden van enkele dagen, maar de koorts en uitslag komen dikwijls terug. Het lijdt zelden tot de dood. Het ziektebeloop is bij kinderen vaak ernstiger.

Dengue-hemorragische koorts

In sommige gevallen kan dengue-hemorragische koorts (DHK) optreden, meestal bij kinderen jonger van 15 jaar. Dit betekent dat de koorts na zo'n 4 tot 7 dagen verergert. Er treedt plasmalekkage op, wat de volgende gevolgen kan hebben:

• buikpijn;
• braken;
• rusteloosheid;
• een plotselinge verandering van koorts naar ondertemperatuur;
• een wisselend bewustzijn;
• verhoogde bloedingsneiging, wat zich kan uiten in puntbloedingen (petechiën) of blauwe plekken;
• soms treden bloedbraken of neusbloeden op.[1]

Dengueshocksyndroom

Soms treedt het dengueshocksyndroom op (DSS), dat is de ernstigste vorm van dengue. 2 tot 7 dagen na het begin van de hierboven beschreven klassieke dengueklachten vertoont de patiënt de volgende tekenen:

• shock, zoals plotselinge collaps;
• lage bloeddruk met een snelle en zwakke pols;
• koude en klamme handen en/of voeten;
• al dan niet gecombineerd met centrale cyanose (het bloed wordt slecht van zuurstof voorzien).[2]

Verspreidingsgebied

Meer dan 100 landen

Knokkelkoorts komt in meer dan 100 landen voor. Het betreft voornamelijk de volgende gebieden: de (sub)tropische gebieden van Midden- en Zuid-Amerika en van Zuid- en Zuidoost-Azië, Afrika en Australië.

Reizigersziekte

Knokkelkoorts wordt ook wel een reizigersziekte genoemde, omdat dengue-infecties onder reizigers worden opgelopen in bovengenoemde gebieden. Door de klimaatverandering en de opwarming van de aarde dreigen ook in andere delen van de wereld deze ziekte op te duiken.

Verspreiding

Aedes mug

Het dengue-virus wordt overgebracht door de beet van geïnfecteerde vrouwtjes Aedes mug. Zij verkrijgen het virus door zich te voeden met het bloed van een geïnfecteerde mens. Na een incubatietijd van 8 tot 10 dagen kan een geïnfecteerde mug de rest van zijn bestaan mensen infecteren.

Besmetting

Geïnfecteerde mensen zijn de oorzaak en bron voor de verdere verspreiding van het virus onder niet besmette muggen. Het virus circuleert gedurende 2 tot 7 dagen in het bloed van geïnfecteerde mensen. Muggen krijgen het virus als zij de persoon in deze periode steken.

Onderzoek en diagnose

Testen op antistoffen

De diagnose kan met zekerheid gesteld worden door middel van aanvullend onderzoek. Het testen op antistoffen tegen dengue is de meest aangewende methode. Het lichaam maakt de antistoffen (IgG en IgM) aan, gericht tegen het virus wanneer deze via de mug het lichaam is binnengedrongen, in een poging de micro-organismen te bestrijden. Na vier tot vijf dagen na het ontstaan van de koorts, ontstaat er een stijging op van de IgM-antistoffen en na zeven tot tien dagen is er een IgG-stijging.

DNA van het virus aantonen

De moleculaire test polymerase chain reaction (PCR) detecteert het genetisch materiaal van het dengue-virus in het bloed tot 5 dagen na aanvang van de symptomen (koorts).

Volledig bloedonderzoek

Er zal voorts een volledig of algemeen bloedonderzoek worden verricht. In het bloedonderzoek kunnen de volgende afwijkingen worden gevonden: leukopenie (een abnormaal laag aantal witte bloedcellen), trombocytopenie (waarbij er te weinig bloedplaatjes of trombocyten in het bloed aanwezig zijn), hyponatriëmie (hierbij is de natriumspiegel te laag), een verhoogd ALAT en ASAT (om leverschade aan te tonen) en een verhoogd LDH (waarmee bekeken kan worden of er sprake is van weefselschade of het uiteenvallen van rode bloedcellen). Deze afwijkingen zijn onvoldoende specifiek om de diagnose te kunnen stellen, het geeft echter wel een indicatie van een virale infectie.

Differentiële diagnose

Differentiaal diagnostisch dient gedacht te worden aan onder meer arenavirussen, gele koorts, een hersenvliesontsteking (met hoofdpijn, koorts en een stijve nek) , influenza (griep), leptospirose, malaria, een rickettsia-infectie, tyfus en virale hepatitis.

Behandeling en preventie dengue

Geen specifieke behandeling

Er is geen specifieke behandeling voor knokkelkoorts. De volgende aanbevelingen worden gedaan indien iemand knokkelkoorts heeft:

• neem voldoende rust;
• neem veel vocht tot je om de bloedcirculatie op gang te houden;
• bestrijdt eventueel de koorts met paracetamol.

Vaccin tegen dengue

Sanofi Pasteur heeft in 2016 een tetravalent vaccin op de markt tegen dengue (knokkelkoorts). Volgens de fabrikant is Dengvaxia het eerste vaccin dat voor deze toepassing beschikbaar is gekomen.

De nieuwe denguevaccinatie voorkomt 80% van de gevallen van dengue. Het beschermt vooral goed tegen ernstige ziekte. In het eerste jaar van vaccinatie werd 95% van de ziekenhuisopnames door dengue voorkomen. De vaccinatie bestaat uit twee prikken met een tussentijd van drie maanden.[3]

Immuniteit

Herstel van de infectie biedt levenslange immuniteit tegen dat type. Er ontstaat geen kruisimmuniteit tegen de overige varianten, maar het verleent slechts gedeeltelijk en tijdelijk bescherming tegen latere infectie met de andere drie. Er zijn sterke aanwijzingen dat een volgende infectie het risico van een ernstiger, agressievere vorm van knokkelkoorts vergroot. Deze ernstiger vorm kan dengue hemorragische koorts of het dengue shocksyndroom veroorzaken met kans op overlijden.

Voorzorgsmaatregelen

Reizigers naar voornoemde gebieden zouden voorzorgsmaatregelen moeten nemen om muggenbeten zowel te vermijden, zowel overdag als 's nachts. De volgende preventieve maatregelen kunnen getroffen worden om jezelf te beschermen tegen muggenbeten:

• vermijd plaatsen met stilstaand water, aangezien op deze plekken de dengue-muggen broeden.
• bedek je lichaam door kleding te dragen met lange mouwen en lange pijpen, schoenen en sokken.
• draag bij voorkeur kleren in een neutrale, onopvallende kleur.
• smeer onbedekte lichaamsdelen in met insectenwerende middelen en denk eraan dat muggen door dunne kleren heen kunnen steken.
• breng horren aan voor ramen en deuren.
• slaap onder een klamboe, muskietennet, die eventueel geïmpregneerd is.

Prognose

De prognose van dengue (knokkelkoorts) hangt af van de ernst van de infectie en de snelheid waarmee medische zorg wordt verleend. Bij een milde vorm van dengue herstellen de meeste mensen binnen één tot twee weken met rust, voldoende hydratatie en symptoombestrijding. De prognose voor deze vorm van dengue is over het algemeen goed.

Bij ernstigere vormen van dengue, zoals dengue-hemorragische koorts of het dengueshocksyndroom, wordt de situatie gevaarlijker. Dengue-hemorragische koorts veroorzaakt bloedingen, schade aan de bloedvaten en een daling van het aantal bloedplaatjes, wat kan leiden tot orgaanfalen. Het dengueshocksyndroom kan zelfs dodelijk zijn als het niet snel wordt behandeld, doordat het leidt tot een plotselinge daling van de bloeddruk en shock.

Met de juiste medische behandeling, zoals intraveneuze vochttoediening en ziekenhuiszorg, kunnen de meeste patiënten ook van deze ernstige vormen van dengue herstellen. De sleutel tot een goede prognose is echter vroege herkenning van de symptomen en snelle medische interventie.

Complicaties

De complicaties van dengue kunnen ernstig zijn, vooral als je een ernstige vorm van de ziekte ontwikkelt. Bij dengue-hemorragische koorts kun je last krijgen van bloedingen, zoals bloedneuzen, bloedend tandvlees, en blauwe plekken. Je bloedvaten kunnen beschadigd raken, wat kan leiden tot lekkages van vocht naar omliggende weefsels, wat zwelling en ademhalingsproblemen kan veroorzaken.

Als je het dengueshocksyndroom ontwikkelt, kan je bloeddruk plotseling dalen, wat shock veroorzaakt en levensbedreigend kan zijn. Dit kan leiden tot orgaanfalen als je niet snel genoeg behandeld wordt. Andere mogelijke complicaties zijn leverproblemen, ernstige uitdroging, en hartritmestoornissen.

Het risico op complicaties is groter als je al een eerdere dengue-infectie hebt gehad. Het is daarom belangrijk om bij de eerste tekenen van ernstigere symptomen, zoals bloedingen of extreme vermoeidheid, onmiddellijk medische hulp te zoeken.

Preventie

Preventie van dengue (knokkelkoorts):

• Bescherming tegen muggenbeten: Gebruik insectenwerende middelen met DEET, draag lange mouwen en lange broeken, en slaap onder een klamboe in risicogebieden.
• Voorkom stilstaand water: Muggen die dengue overbrengen broeden in stilstaand water. Vermijd stilstaand water rond je huis, zoals in bloempotten, emmers of regentonnen.
• Muggenwerende maatregelen binnen: Gebruik muggenhorren voor ramen en deuren, en zet indien mogelijk ventilatoren of airconditioning aan, aangezien muggen niet goed kunnen vliegen tegen wind.
• Reizen naar risicogebieden: Wees je bewust van de dengue-activiteit in (sub)tropische gebieden. Neem extra voorzorgsmaatregelen als je naar een gebied reist waar dengue veel voorkomt.
• Vaccinatie: In sommige landen is er een vaccin beschikbaar voor mensen die eerder dengue hebben gehad. Overleg met een arts of vaccinatie voor jou geschikt is.

Noten:

1. M. Riedijk, A.I.M. Hoepelman: Dengue: een reizigersziekte; Infectieziekten Bulletin, jaargang 18 nummer 07 2007 (pagina 237-241); http://www.rivm.nl/infectieziektenbulletin/bul1807/art_dengue.html
2. Ibid.

Lees verder

• Muggenbeet: jeuk, uitslag en allergische reactie muggenbult
• Knokkelkoorts (dengue): symptomen, oorzaak en behandeling
• Chikungunya(-koorts): symptomen, oorzaak en behandeling
• Malaria: symptomen, besmettelijk, oorzaak en behandeling
• Bedwantsen: symptomen, bestrijden & behandelen beet bedwants