Erythema nodosum: symptomen, oorzaak en behandeling

Bij erythema nodosum ontstaan acuut pijnlijke rode onderhuidse bulten, meestal op de voorkant van de benen (vaak de onderbenen), en een enkele keer op de armen, gezicht of nek. Erythema nodosum is een immunologische reactie die door antigenen getriggerd kan worden. Het is vaak een verlate reactie op een infectie, (systeem)ziekte of medicijnen. In veel gevallen is het niet bekend waardoor het uitgelokt is. De aandoening is niet besmettelijk. De diagnose wordt vaak op het oog gesteld en een huidbiopt is normaal gesproken niet nodig. Erythema nodosum gaat vanzelf over met voldoende (bed)rust. Pijn kan bestreden worden met een pijnstiller van het type NSAID, zoals ibuprofen of naproxen. Sommige mensen ontwikkelen een chronische vorm, waardoor de tekenen lang(er) aanhouden. Dit komt echter niet vaak voor.

• Wat is erythema nodosum?
• Symptomen erythema nodosum
• Vóórkomen erythema nodosum
• Oorzaak erythema nodosum
• Onderzoek en diagnose
• Diagnostisch onderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling erythema nodosum
• Prognose

Wat is erythema nodosum?

Erythema nodosum is een acuut ontstane huidaandoening, waarbij rode, pijnlijke bulten ontstaan, meestal op de voorkant van de onderbenen. Het is een vertraagde overgevoeligheidsreactie op diverse antigenen (= een stof die een afweerreactie veroorzaakt), welke kan optreden in samenhang met verschillende systemische ziekten of het gebruik van bepaalde geneesmiddelen. Erythema nodosum kan dus ontstaan als een reactie op een (systeem)ziekte of medicijnen, maar de aandoening kan ook idiopathisch zijn. Chronische of recidiverende erythema nodosum is zeldzaam, maar kan soms wel voorkomen. De ontstekingsreactie treedt op in de panniculus adiposus, dat is de laag van vethoudend weefsel onder de huid. De aandoening wordt daarom gerangschikt onder de 'vetweefselontstekingen' ofwel 'panniculitis'.

Symptomen erythema nodosum

De verschijnselen van erythema nodosum zijn:

• plotseling ontstaan van pijnlijke rode en warme bulten op de benen (vaak beide benen, en een enkele keer op de armen, gezicht of nek);
• de plekken zijn 1 tot 5 cm groot, maar de plekken kunnen ook conflueren tot één grote plek;
• de enkels en het onderste deel van de benen zijn vaak verdikt (oedeem);
• na een tijdje worden de plekken blauwer van kleur, waarna ze verdwijnen zonder dat ze littekens of andere sporen achterlaten;
• de bulten blijven ongeveer gedurende 3 tot 6 weken verschijnen;
• dit kan gepaard gaan met koorts, moeheid en hoofdpijn en een enkele keer met pijn in de gewrichten en ontstekingen aan de ogen.

Vóórkomen erythema nodosum

Jaarlijks krijgen in Nederland 1 tot 5 van de 100.000 mensen te horen dat ze erythema nodosum hebben. Dat zijn pakweg 500 mensen per jaar. Erythema nodosum wordt vooral gezien bij vrouwen. De man-vrouwverhouding is grofweg 1:4. De ziekte treedt meestal op tussen je 18e en 34e levensjaar, met een piek tussen de 20 tot 30 jaar. Het komt minder vaak voor bij ouderen en kinderen. Het komt 3 tot 6 keer vaker voor bij volwassen vrouwen dan bij volwassen mannen. Maar vóór de puberteit ligt het voorkomen bij jongens en meisjes ongeveer gelijk. De meeste mensen met erythema nodosum zijn verder in goede gezondheid, maar vaak wordt het geassocieerd met recente infectie of ziekte. Bij kinderen wordt het vooral gezien in combinatie met een tuberculose of een streptokokkeninfectie. De aandoening lijkt seizoensgebonden, aangezien erythema nodosum vooral in de eerste 6 maanden van het jaar gezien wordt. De reden hiervoor is (nog) niet opgehelderd.

Oorzaak erythema nodosum

Erythema nodosum is een ontsteking van de vetcellen dat onder de huid aanwezig is. Het is een vertraagde overgevoeligheidsreactie van het lichaam op een prikkel, die kan bestaan uit een infectie (met wormen, virussen of bacteriën), geneesmiddelen of ziekte (bijvoorbeeld sarcoïdose, ziekte van Crohn en colitis ulecerosa). In een latere fase van kattenkrabziekte kan erythema nodosum ontstaan. Een veelvoorkomende prikkel die erythema nodosum kan uitlokken is een keelontsteking als gevolg van Streptokokken. Bij kinderen is dit zelfs de meest voorkomende oorzaak. Bepaalde geneesmiddelen leiden soms tot erythema nodosum. Voorbeelden hiervan zijn anticonceptiepillen, oestrogenen, antibiotica (bijvoorbeeld sulfonamiden, amoxicilline), salicylaten, niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s), bromiden, jodiden en goudzouten. Bij een groot deel van de patiënten wordt geen oorzaak gevonden en is het niet bekend wat de prikkel was die de aandoening heeft uitgelokt.

Onderzoek en diagnose

Diagnostisch onderzoek

De diagnose kan eenvoudig gesteld worden op het typische klinische beeld: de pijnlijke warme, rode bulten op de benen. Een biopt is veelal niet nodig. Hierbij neemt de arts een klein gedeelte van de beschadigde huid weg en laat dit stukje weefsel vervolgens microscopisch onderzoeken.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen sterke gelijkenis vertonen met erythema nodosum:

• acute urticaria (netelroos/galbulten);
• frythema induratum (nodulaire vasculitis);
• familiaire mediterrane koorts;
• strophulus (jeukende bultjes op huid door insectenbeten);
• tromboflebitis; en
• wondroos.

Behandeling erythema nodosum

Milde gevallen genezen spontaan binnen 3 weken, maar ernstige gevallen soms pas na 6 tot 8 weken. Erythema nodosum is zelflimiterend. Neem wel voldoende (bed)rust. Het dragen van steunkousen kan aangenaam zijn en kan het ontstaan van oedeem tegengaan. Pijn kan bestreden worden met pijnstillers van het type NSAID, zoals ibuprofen of naproxen. Dit zijn medicijnen die tegelijk de ontsteking remmen. Indien er een onderliggende oorzaak wordt gevonden, dan dient deze adequaat te worden behandeld.

Prognose

Milde gevallen van erythema nodosum verdwijnen in de regel binnen 3-6 weken. Er kunnen in deze periode nieuwe plekken ontstaan, vooral als je niet voldoende rust. Soms kan erythema nodosum een chronische of langdurige aandoening worden, welke voor de duur van 6 maanden en soms jaren aanhoudt.

Lees verder

• Prurigo nodularis: symptomen, klachten, oorzaak, behandeling
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Capillaritis: roodbruine vlekken op benen, romp en armen
• Erythema Exsudativum Multiforme minor + major: behandeling
• Pijn in benen en kuit bij wandelen door etalagebenen