Erythema nodosum: Huidinfectie met pijnlijke knobbeltjes

Erythema nodosum is een huidinfectie in een deel van de vetlaag van de huid. Hierbij ontstaan vooral onder de knieën maar mogelijk ook nog op andere plaatsen, pijnlijke en rode knobbeltjes. Dit is een overgevoeligheidsreactie die al dan niet samengaat met een medische aandoening of verschijnt na het nemen van bepaalde medicijnen. Hierdoor ervaart de patiënt in sommige gevallen niet alleen huidgerelateerde symptomen, maar eveneens andere tekenen die het gevolg zijn van de onderliggende ziekte. De behandeling van de huidaandoening zelf bestaat uit medicijnen, al zijn ook andere maatregelen nuttig. De meeste patiënten herstellen na enkele weken spontaan van de ziekte al ontwikkelen sommige patiënten een chronische vorm, waardoor de tekenen lang(er) aanhouden.

• Epidemiologie en risicofactoren erythema nodosum
• Oorzaken huidinfectie
• Symptomen: Pijnlijke knobbeltjes in de huid aan knieën
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling via medicatie
• Prognose van huidziekte is uitstekend

Epidemiologie en risicofactoren erythema nodosum

De exacte incidentie van erythema nodosum is niet bekend, maar in Engeland bedraagt dit 2,4 gevallen per 10.000 per jaar. De meeste patiënten krijgen de diagnose van erythema nodosum wanneer ze tussen de 20 en 45 jaar zijn, met een piekincidentie van 20 tot 30 jaar, al is de ziekte op elke leeftijd mogelijk. De huidziekte komt minder vaak voor bij ouderen en kinderen. Erythema nodosum presenteert zich voorts 3-6 keer vaker bij volwassen vrouwen dan bij volwassen mannen. De geslachtsincidentie voor het optreden van de puberteit is ongeveer gelijk. De meeste patiënten met erythema nodosum zijn verder in goede gezondheid maar soms hebben ze wel recent een infectie of ziekte gehad.

Oorzaken huidinfectie

Bij erythema nodosum treedt een overgevoeligheidsreactie op met een aantal verschillende oorzaken. Erythema nodosum presenteert zich met of zonder een andere medische aandoening. Ook medicatiegebruik draagt mogelijk bij aan het ontstaan van deze huidinfectie.

Aandoeningen
Enkele aandoeningen die gepaard gaan met erythema nodosum zijn:

• andere bacteriële infecties zoals Mycoplasma-pneumonie
• de kattenkrabziekte (huidletsels en gezwollen lymfeklieren)
• de ziekte van Behçet (aandoening met onder andere zweren en uveïtis)
• een bacteriële of virale keelontsteking
• een lymfoom (zeer zelden)
• een normale zwangerschap: De huidaandoening treedt bij sommige vrouwen op tijdens de zwangerschap (meestal tijdens het tweede trimester), of keert terug bij volgende zwangerschappen.
• inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies) en colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• klierkoorts (virale infectie met keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts die vooral bij adolescenten en jongvolwassenen voorkomt)
• sarcoïdose (aandoening aan ogen, longen, zenuwstelsel en huid): Bij volwassenen is sarcoïdose de meest voorkomende cutane uiting van erythema nodosum. Een karakteristieke vorm van acute sarcoïdose staat bekend als het Löfgren-syndroom. Dit is de combinatie van erythema nodosum, hilaire lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren), koorts, artritis (gewrichtsontsteking) en uveïtis (oogontsteking).
• schimmelziekten
• tuberculose: Erythema nodosum treedt op bij deze bacteriële infectie met longgerelateerde problemen.

Voorts is ook erythema nodosum leprosum een vorm van de huidziekte. Dit komt vooral voor bij patiënten die een behandeling krijgen voor lepra.

Medicatie

Bepaalde geneesmiddelen leiden soms tot erythema nodosum: anticonceptiepillen, oestrogenen, antibiotica (bijvoorbeeld sulfonamiden, amoxicilline), salicylaten, niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s), bromiden, jodiden en goudzouten.

Symptomen: Pijnlijke knobbeltjes in de huid aan knieën

Huidknobbels

Erythema nodosum kenmerkt zich voorts door enkele tot tientallen blauwrode, pijnlijke, gevoelige en symmetrische knobbeltjes in de huid (huidknobbels) die zich veelal in de onderbenen bevinden (voorkant van de benen onder de knieën en ook de zijkant van de knieën). Af en toe ontstaan de huidletsels op de schenen en minder vaak de dijen, de onderarmen, het gezicht en de hals, maar meestal zijn deze huidletsels dan kleiner en oppervlakkiger. De gevoelige knobbeltjes van erythema nodosum variëren in grootte van één tot tien centimeter. De ontstoken knobbeltjes voelen warm aan, zijn helderrood wanneer ze voor het eerst verschijnen, maar krijgen later een meer paarse kleur. Vervolgens vervagen ze en ondergaan ze de kleurveranderingen van een blauwe plek. Na ongeveer twee weken krimpen deze knobbeltjes en worden ze plat, waardoor een gekneusd uiterlijk ontstaat.

Andere symptomen
Wanneer een patiënt lijdt aan een onderliggende ziekte, zijn de symptomen hiervan duidelijk, zoals keelpijn bij een keelontsteking. (Lichte) koorts, gewichtsverlies, hoesten, algemene pijn en een algemeen ziek gevoel (malaise) zijn andere aanwezige symptomen die meestal één tot drie weken voor het verschijnen van de knobbeltjes optreden. Gewrichtspijn treedt op in meer dan de helft van de patiënten met erythema nodosum, ongeacht de oorzaak. Conjunctivitis (oogbindvliesontsteking) is een minder frequent voorkomend symptoom.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts inspecteert eerst de huiduitslag. Een huidbiopsie is echter nodig om de diagnose van erythema nodosum te bevestigen. De arts neemt hierbij een klein gedeelte van de beschadigde huid weg en laat dit klein stukje weefsel dan microscopisch onderzoeken.

Differentiële diagnose

De knobbeltjes van erythema nodosum verwart de arts soms met insectenbeten. Soms is de ontsteking van erythema nodosum meer verspreid en bootst dit de huidinfectie cellulitis (huidinfectie met pijnlijke, rode en gezwollen huid) na. Dit zijn andere differentiële diagnoses:

• acute netelroos (huidziekte met jeukende bultjes op het huidoppervlak)
• complicaties van leukemie
• erythema induratum (nodulaire vasculitis)
• familiaire mediterrane koorts (herhaalde episodes van ontstekingen met koorts)
• lipodystrofieën
• lupus erythematosus profundus (lupus panniculitis)
• necrobiosis lipoidica (huidziekte met letsels en zweervorming)
• necrobiotisch xanthogranuloma
• nodulaire vetnecrose (gebied van vetweefsel na trauma, vaak op borst)
• onderhuidse vetnecrose (van de pasgeborene)
• roos
• sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)
• subcutane granulomen
• tromboflebitis (lokale oppervlakkige aderontsteking met pijn)
• α1-antitrypsine-deficiëntie (lever- en longaandoening)

Behandeling via medicatie

De arts identificeert eerst de onderliggende aandoening van erythema nodosum en past hiervoor een behandeling toe. Daarnaast behandelt hij de huidletsels. Patiënten krijgen ontstekingsremmers (anti-inflammatoire geneesmiddelen) en corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmende medicatie) die ze via de mond innemen of geïnjecteerd krijgen. Bij ernstige pijn of zwelling is bedrust aanbevolen. Lichte steunkousen of andere steunverbanden zijn verder mogelijk om de pijn te verlichten.

Prognose van huidziekte is uitstekend

Erythema nodosum verdwijnt meestal spontaan binnen drie tot zes weken. Nadat de huidinfectie genezen is, heeft de patiënt nog wel tijdelijk een “gekneusd” uiterlijk of een chronische inkeping in de huid waar het letsel in de vetlaag aanwezig geweest is. De huidinfectie is vaak vervelend en pijnlijk, maar veroorzaakt geen schade aan de inwendige organen. De prognose van patiënten met erythema nodosum is bijgevolg erg goed. Af en toe groeit de huidaandoening uit tot een chronische vorm die maanden tot zelfs jaren aansleept.

Lees verder

• Soorten bultjes, knobbeltjes en gezwelletjes op huid