Erythema nodosum: Huidinfectie met pijnlijke knobbeltjes

Erythema nodosum is een aandoening waarbij pijnlijke, rode knobbeltjes ontstaan in de vetlaag van de huid. Deze knobbeltjes komen vooral voor onder de knieën, maar kunnen ook op andere plekken op het lichaam optreden. Erythema nodosum is een type overgevoeligheidsreactie die soms samenhangt met een onderliggende medische aandoening of het gebruik van bepaalde medicijnen. Bij sommige patiënten kunnen naast de huidknobbels ook andere symptomen optreden die verband houden met de onderliggende oorzaak. De behandeling van erythema nodosum omvat meestal medicatie, maar ook andere maatregelen kunnen nuttig zijn. De meeste patiënten herstellen binnen enkele weken spontaan, hoewel bij sommige mensen de aandoening chronisch kan worden, met langdurige symptomen als gevolg.

• Epidemiologie en risicofactoren van erythema nodosum
• Oorzaken van erythema nodosum
• Symptomen: Pijnlijke knobbeltjes in de huid aan knieën
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van erythema nodosum
• Prognose van erythema nodosum
• Complicaties van erythema nodosum
• Preventie van erythema nodosum

Epidemiologie en risicofactoren van erythema nodosum

De exacte incidentie van erythema nodosum is niet volledig bekend, maar in Engeland komt het voor bij ongeveer 2,4 gevallen per 10.000 mensen per jaar. De aandoening wordt vaak gediagnosticeerd bij mensen tussen de 20 en 45 jaar, met een piekincidentie tussen de 20 en 30 jaar. Hoewel erythema nodosum op elke leeftijd kan optreden, komt het minder vaak voor bij ouderen en kinderen. Bij volwassenen vrouwen komt de aandoening 3 tot 6 keer vaker voor dan bij mannen. Voor de puberteit is de incidentie tussen mannen en vrouwen gelijk. Veel patiënten met erythema nodosum verkeren verder in goede gezondheid, hoewel sommigen recentelijk een infectie of andere ziekte hebben doorgemaakt.

Oorzaken van erythema nodosum

Erythema nodosum is een overgevoeligheidsreactie die door diverse factoren kan worden veroorzaakt. Het kan optreden met of zonder een onderliggende medische aandoening en kan ook worden beïnvloed door medicatie.

Aandoeningen
Enkele aandoeningen die in verband worden gebracht met erythema nodosum zijn:

• Mycoplasma-pneumonie (bacteriële longinfectie)
• kattenkrabziekte (huidletsels en gezwollen lymfeklieren)
• ziekte van Behçet (aandoening gekenmerkt door zweren en uveïtis)
• keelontsteking (bacteriële of virale infectie van de keel)
• lymfoom (zeer zeldzaam)
• Een normale zwangerschap: Erythema nodosum kan bij sommige vrouwen optreden tijdens de zwangerschap (meestal in het tweede trimester) of terugkeren bij volgende zwangerschappen.
• Inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies) en colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• klierkoorts (virale infectie gekenmerkt door keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts, vooral bij adolescenten en jongvolwassenen)
• sarcoïdose (aandoening die de ogen, longen, zenuwstelsel en huid aantast): Sarcoïdose is de meest voorkomende cutane vorm van erythema nodosum bij volwassenen. Een specifieke vorm van acute sarcoïdose, het Löfgren-syndroom, omvat erythema nodosum, hilaire lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren), koorts, artritis (gewrichtsontsteking) en uveïtis (oogontsteking).
• Schimmelziekten
• tuberculose: Erythema nodosum kan optreden bij deze bacteriële infectie die de longen aantast.

Daarnaast is er erythema nodosum leprosum, een vorm van erythema nodosum die vooral voorkomt bij patiënten die worden behandeld voor lepra.

Medicatie

Bepaalde geneesmiddelen kunnen erythema nodosum veroorzaken, waaronder:

• anticonceptiepillen
• oestrogenen
• antibiotica (zoals sulfonamiden en amoxicilline)
• Salicylaten
• Niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s)
• Bromiden
• Jodiden
• Goudzouten

Symptomen: Pijnlijke knobbeltjes in de huid aan knieën

Huidknobbels

Erythema nodosum kenmerkt zich door enkele tot tientallen blauwrode, pijnlijke, gevoelige en symmetrische knobbeltjes in de huid (huidknobbels), die zich voornamelijk op de onderbenen bevinden, vooral op de voorkant van de benen onder de knieën en aan de zijkanten van de knieën. Af en toe ontstaan de huidletsels op de schenen, en minder vaak op de dijen, onderarmen, het gezicht en de hals. In deze gevallen zijn de huidletsels vaak kleiner en oppervlakkiger. De knobbeltjes van erythema nodosum variëren in grootte van één tot tien centimeter. Ze voelen warm aan, zijn aanvankelijk helderrood, maar veranderen later naar een paarse kleur. Uiteindelijk vervagen ze en ondergaan ze kleurveranderingen vergelijkbaar met die van een blauwe plek. Na ongeveer twee weken krimpen de knobbeltjes en worden ze plat, wat een gekneusd uiterlijk kan geven.

Andere symptomen
Bij patiënten met een onderliggende aandoening kunnen ook de symptomen van deze aandoening optreden, zoals keelpijn bij een keelontsteking. Daarnaast kunnen (lichte) koorts, gewichtsverlies, hoesten, algemene pijn en een algemeen ziek gevoel (malaise) optreden, meestal één tot drie weken voordat de knobbeltjes zichtbaar worden. Meer dan de helft van de patiënten met erythema nodosum ervaart gewrichtspijn, ongeacht de oorzaak. Conjunctivitis (oogbindvliesontsteking) is een minder vaak voorkomend symptoom.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts inspecteert eerst de huiduitslag. Om de diagnose van erythema nodosum te bevestigen, is vaak een huidbiopsie nodig. Hierbij neemt de arts een klein stukje van de beschadigde huid af voor microscopisch onderzoek.

Differentiële diagnose

De knobbeltjes van erythema nodosum kunnen verwarrend zijn en lijken soms op andere aandoeningen zoals insectenbeten. In sommige gevallen kan de ontsteking van erythema nodosum lijken op de huidinfectie cellulitis (pijnlijke, rode en gezwollen huid). Andere differentiële diagnoses zijn:

• Acute netelroos (jeukende bultjes op de huid)
• Complicaties van leukemie
• Erythema induratum (nodulaire vasculitis)
• Familiaire mediterrane koorts (herhaalde ontstekingen met koorts)
• Lipodystrofieën
• Lupus erythematosus profundus (lupus panniculitis)
• Necrobiosis lipoidica (huidziekte met letsels en zweervorming)
• Necrobiotisch xanthogranuloma
• Nodulaire vetnecrose (gebied van vetweefsel na trauma, vaak op de borst)
• Onderhuidse vetnecrose (bij pasgeborenen)
• Roos
• Sclerodermie (opbouw van littekenweefsel in huid en organen)
• Subcutane granulomen
• Tromboflebitis (lokale oppervlakkige aderontsteking met pijn)
• α1-antitrypsine-deficiëntie (lever- en longaandoening)

Behandeling van erythema nodosum

De behandeling van erythema nodosum begint met het identificeren en behandelen van de onderliggende oorzaak. Voor de behandeling van de huidknobbels kan de arts ontstekingsremmers (anti-inflammatoire geneesmiddelen) en corticosteroïden voorschrijven. Deze kunnen oraal worden ingenomen of worden geïnjecteerd. Bij ernstige pijn of zwelling kan bedrust aanbevolen worden, en lichte steunkousen of andere steunverbanden kunnen helpen bij het verlichten van de pijn.

Prognose van erythema nodosum

De prognose voor erythema nodosum is doorgaans goed. De aandoening verdwijnt meestal spontaan binnen drie tot zes weken. Na genezing kan de huid tijdelijk een "gekneusd" uiterlijk vertonen of een chronische inkeping vertonen op de plek van de huidletsels. Hoewel erythema nodosum pijnlijk en ongemakkelijk kan zijn, veroorzaakt het geen schade aan inwendige organen. Bij sommige patiënten kan de aandoening echter chronisch worden en maanden tot zelfs jaren aanhouden.

Complicaties van erythema nodosum

Erythema nodosum kan in sommige gevallen leiden tot de volgende complicaties:

• Chronische huidveranderingen: In zeldzame gevallen kunnen de huidknobbels van erythema nodosum na genezing een langdurige gekneusde uitstraling of een chronische inkeping in de huid achterlaten. Deze veranderingen kunnen esthetisch storend zijn en psychologisch ongemak veroorzaken.
• Secundaire infecties: De openstaande of beschadigde huid door erythema nodosum kan vatbaar zijn voor secundaire bacteriële infecties. Dit kan leiden tot verdere complicaties zoals cellulitis of abcessen.
• Pijn en functionele beperkingen: De pijn veroorzaakt door de knobbeltjes kan soms intens zijn en de dagelijkse activiteiten van een patiënt beperken. Dit kan vooral problematisch zijn als de knobbeltjes zich in de buurt van gewrichten bevinden, wat beweging kan belemmeren.
• Bijwerkingen van medicatie: Behandelingen met corticosteroïden of andere ontstekingsremmers kunnen bijwerkingen met zich meebrengen, zoals gewichtstoename, verhoogde bloeddruk, en een verhoogd risico op infecties. Langdurig gebruik kan ook leiden tot andere complicaties zoals osteoporose of diabetes.

Preventie van erythema nodosum

Hoewel het niet altijd mogelijk is om erythema nodosum te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen het risico te verminderen:

• Behandelen van onderliggende aandoeningen: Het effectief behandelen en beheren van chronische aandoeningen zoals inflammatoire darmziekten, sarcoïdose en tuberculose kan helpen om het risico op het ontwikkelen van erythema nodosum te verminderen.
• Vermijden van bekende triggers: Voor patiënten die weten dat bepaalde medicijnen of blootstelling aan specifieke stoffen erythema nodosum kunnen uitlokken, is het belangrijk om deze triggers te vermijden indien mogelijk. Dit kan het risico op een uitbraak helpen minimaliseren.
• Gezonde levensstijl: Een gezonde levensstijl met een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap kan bijdragen aan een algemeen goede gezondheid en kan helpen bij het verminderen van het risico op aandoeningen die met erythema nodosum geassocieerd kunnen worden.
• Vroege diagnose en behandeling: Het vroegtijdig opsporen en behandelen van symptomen van erythema nodosum kan helpen bij het verminderen van de ernst van de aandoening en het voorkomen van langdurige complicaties.

Lees verder

• Soorten bultjes, knobbeltjes en gezwelletjes op huid