Erythema nodosum: Huidinfectie met pijnlijke knobbeltjes
Erythema nodosum is een aandoening waarbij pijnlijke, rode knobbeltjes ontstaan in de vetlaag van de huid. Deze knobbeltjes komen vooral voor onder de knieën, maar kunnen ook op andere plekken op het lichaam optreden. Erythema nodosum is een type overgevoeligheidsreactie die soms samenhangt met een onderliggende medische aandoening of het gebruik van bepaalde medicijnen. Bij sommige patiënten kunnen naast de huidknobbels ook andere symptomen optreden die verband houden met de onderliggende oorzaak. De behandeling van erythema nodosum omvat meestal medicatie, maar ook andere maatregelen kunnen nuttig zijn. De meeste patiënten herstellen binnen enkele weken spontaan, hoewel bij sommige mensen de aandoening chronisch kan worden, met langdurige symptomen als gevolg.
Epidemiologie en risicofactoren van erythema nodosum
Erythema nodosum is een ontstekingsreactie die zich manifesteert door pijnlijke, rode knobbels, meestal op de onderbenen. Het komt wereldwijd voor, hoewel de prevalentie varieert afhankelijk van geografische en demografische factoren. De aandoening is relatief zeldzaam, maar het aantal gevallen is toegenomen door verbeterde diagnostische technieken en een beter begrip van de onderliggende oorzaken.
Prevalentie
Erythema nodosum komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, met een vrouwelijke/mannelijke ratio van ongeveer 3:1. De aandoening treft vaak jonge volwassenen, vooral vrouwen tussen de 20 en 40 jaar oud. Bij kinderen is de aandoening ook aanwezig, maar minder vaak dan bij volwassenen. De prevalentie kan ook variëren op basis van etnische groepen en de mate van blootstelling aan risicofactoren.
Geografische spreiding
De incidentie van erythema nodosum is hoger in bepaalde geografische gebieden, vooral in landen waar infectieziekten en auto-immuunziekten vaker voorkomen. In de westerse wereld is de prevalentie meestal lager, maar de aandoening wordt nog steeds regelmatig waargenomen, vooral in verband met streptokokkeninfecties en inflammatoire darmaandoeningen. In tropische en subtropische regio's kunnen specifieke infecties de prevalentie van erythema nodosum beïnvloeden.
Seizoensgebondenheid
Erythema nodosum vertoont soms een seizoensgebonden patroon, waarbij gevallen vaker optreden in de koudere maanden. Dit kan verband houden met een hogere incidentie van infecties zoals streptokokken in de herfst- en wintermaanden, wat een veelvoorkomende trigger is voor de aandoening.
Mechanisme
Het mechanisme van erythema nodosum is complex en multifactorieel. De aandoening wordt gekarakteriseerd door een ontsteking van het onderhuidse vetweefsel (panniculitis), wat leidt tot de vorming van pijnlijke, rode knobbels. Het ontstekingsproces is vaak een reactie op een trigger, zoals een infectie, medicatie of een onderliggende ziekte.
Immuunrespons en ontsteking
Erythema nodosum wordt meestal veroorzaakt door een immuunreactie op een infectie, medicatie of auto-immuunziekte. De aandoening wordt vaak geassocieerd met een type hypersensitiviteitsreactie, waarbij het immuunsysteem overmatig reageert op een stimulus. Dit leidt tot ontsteking in de huid en het onderhuidse weefsel, wat zich uit in de kenmerkende rode, pijnlijke knobbels.
Infecties als trigger
Veel gevallen van erythema nodosum worden getriggerd door infecties, vooral door bacteriële infecties zoals streptokokken, die een veelvoorkomende oorzaak zijn van de aandoening. Andere infecties zoals tuberculose, schimmelinfecties en virale infecties kunnen ook een trigger zijn. Het lichaam reageert op deze infecties door een ontstekingsreactie die leidt tot de symptomen van erythema nodosum.
Auto-immuunziekten en andere onderliggende aandoeningen
Naast infecties kunnen auto-immuunziekten zoals de ziekte van Crohn, sarcoïdose en andere inflammatoire aandoeningen het ontstaan van erythema nodosum bevorderen. In deze gevallen is de ontstekingsreactie gerelateerd aan een abnormale immuunrespons die niet direct verband houdt met een externe trigger. Dit maakt erythema nodosum soms een symptoom van een chronische of systemische ziekte.
Oorzaken van erythema nodosum
Erythema nodosum is een overgevoeligheidsreactie die door diverse factoren kan worden veroorzaakt. Het kan optreden met of zonder een onderliggende medische aandoening en kan ook worden beïnvloed door medicatie.

Erythema nodosum kan optreden bij zwangere vrouwen /
Bron: PublicDomainPictures, Pixabay Aandoeningen
Enkele aandoeningen die in verband worden gebracht met erythema nodosum zijn:
- Mycoplasma-pneumonie (bacteriële longinfectie)
- kattenkrabziekte (huidletsels en gezwollen lymfeklieren)
- ziekte van Behçet (aandoening gekenmerkt door zweren en uveïtis)
- keelontsteking (bacteriële of virale infectie van de keel)
- lymfoom (zeer zeldzaam)
- Een normale zwangerschap: Erythema nodosum kan bij sommige vrouwen optreden tijdens de zwangerschap (meestal in het tweede trimester) of terugkeren bij volgende zwangerschappen.
- Inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies) en colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
- klierkoorts (virale infectie gekenmerkt door keelpijn, gezwollen lymfeklieren, vermoeidheid en lichte koorts, vooral bij adolescenten en jongvolwassenen)
- sarcoïdose (aandoening die de ogen, longen, zenuwstelsel en huid aantast): Sarcoïdose is de meest voorkomende cutane vorm van erythema nodosum bij volwassenen. Een specifieke vorm van acute sarcoïdose, het Löfgren-syndroom, omvat erythema nodosum, hilaire lymfadenopathie (gezwollen lymfeklieren), koorts, artritis (gewrichtsontsteking) en uveïtis (oogontsteking).
- Schimmelziekten
- tuberculose: Erythema nodosum kan optreden bij deze bacteriële infectie die de longen aantast.
Daarnaast is er erythema nodosum leprosum, een vorm van erythema nodosum die vooral voorkomt bij patiënten die worden behandeld voor
lepra.
Medicatie
Bepaalde geneesmiddelen kunnen erythema nodosum veroorzaken, waaronder:
Risicofactoren
Er zijn verschillende risicofactoren die het risico op het ontwikkelen van erythema nodosum verhogen. Deze risicofactoren kunnen infectieus, genetisch of omgevingsgebonden zijn en spelen een belangrijke rol in het uitlokken van de aandoening.
Infecties
Zoals eerder genoemd, zijn infecties een van de belangrijkste risicofactoren voor erythema nodosum. Vooral streptokokkeninfecties, zoals keelontsteking, zijn vaak betrokken bij het ontstaan van de aandoening. Andere infecties, zoals tuberculose, virale infecties en schimmelinfecties, kunnen ook een rol spelen.
Medicijnen
Bepaalde medicijnen, zoals antibiotica (bijvoorbeeld sulfonamiden), orale anticonceptiva en sommige vaccins, kunnen erythema nodosum veroorzaken als bijwerking. Dit komt doordat deze medicijnen een immuunrespons kunnen uitlokken die resulteert in een ontsteking van het onderhuidse vetweefsel.
Auto-immuunziekten en ontstekingsaandoeningen
Patiënten met auto-immuunziekten zoals de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa of lupus erythematosus lopen een verhoogd risico op erythema nodosum. In dit geval is de verhoogde immuunactiviteit een onderliggende oorzaak van de ontstekingsreactie in de huid.
Zwangerschap
Zwangerschap wordt beschouwd als een risicofactor voor erythema nodosum, hoewel de precieze redenen hiervoor niet volledig begrepen worden. Het wordt vaak geassocieerd met verhoogde hormonale niveaus, die het immuunsysteem kunnen beïnvloeden en bijdragen aan ontstekingsreacties zoals erythema nodosum.
Risicogroepen
Er zijn specifieke risicogroepen die meer kans hebben om erythema nodosum te ontwikkelen. Deze groepen vertonen vaak een hogere prevalentie van onderliggende aandoeningen of risicofactoren die de kans op het ontstaan van de aandoening vergroten.
Vrouwen in de vruchtbare leeftijd
Vrouwen, vooral die in de vruchtbare leeftijd (tussen 20 en 40 jaar), hebben een hogere prevalentie van erythema nodosum. Dit wordt vaak toegeschreven aan hormonale invloeden die de immuunrespons kunnen beïnvloeden. Vrouwen die zwangerschap doorgaan, kunnen ook meer kans hebben om deze aandoening te ontwikkelen, hoewel de redenen hiervoor niet volledig begrepen worden.
Patiënten met infecties
Patiënten die recentelijk een infectie hebben doorgemaakt, vooral streptokokkeninfecties, lopen een groter risico op het ontwikkelen van erythema nodosum. Infecties zoals tuberculose, schimmelinfecties en virale infecties kunnen ook een verhoogd risico vormen, vooral wanneer het immuunsysteem al verzwakt is.
Patiënten met auto-immuunziekten
Patiënten met auto-immuunziekten zoals de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, en systemische lupus erythematosus (SLE) hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van erythema nodosum. De auto-immuunreacties die deze aandoeningen kenmerken, kunnen de ontstekingsreactie in het lichaam versterken en leiden tot huidontstekingen.
Symptomen: Pijnlijke knobbeltjes in de huid aan knieën
Huidknobbels
Erythema nodosum kenmerkt zich door enkele tot tientallen blauwrode, pijnlijke, gevoelige en symmetrische knobbeltjes in de huid (
huidknobbels), die zich voornamelijk op de onderbenen bevinden, vooral op de voorkant van de benen onder de knieën en aan de zijkanten van de knieën. Af en toe ontstaan de huidletsels op de schenen, en minder vaak op de dijen, onderarmen, het
gezicht en de hals. In deze gevallen zijn de huidletsels vaak kleiner en oppervlakkiger. De knobbeltjes van erythema nodosum variëren in grootte van één tot tien centimeter. Ze voelen warm aan, zijn aanvankelijk helderrood, maar veranderen later naar een paarse kleur. Uiteindelijk vervagen ze en ondergaan ze kleurveranderingen vergelijkbaar met die van een
blauwe plek. Na ongeveer twee weken krimpen de knobbeltjes en worden ze plat, wat een gekneusd uiterlijk kan geven.

Rode ogen bij conjunctivitis, een symptoom dat af en toe voorkomt /
Bron: Marco Mayer, Wikimedia Commons (CC BY-SA-4.0) Andere symptomen
Bij patiënten met een onderliggende aandoening kunnen ook de symptomen van deze aandoening optreden, zoals
keelpijn bij een keelontsteking. Daarnaast kunnen (lichte)
koorts, gewichtsverlies,
hoesten, algemene pijn en een algemeen ziek gevoel (malaise) optreden, meestal één tot drie weken voordat de knobbeltjes zichtbaar worden. Meer dan de helft van de patiënten met erythema nodosum ervaart
gewrichtspijn, ongeacht de oorzaak.
Conjunctivitis (oogbindvliesontsteking) is een minder vaak voorkomend symptoom.
Alarmsymptomen
Erythema nodosum kan gepaard gaan met verschillende symptomen die een arts of zorgverlener kunnen waarschuwen voor de ernst van de aandoening en de mogelijke onderliggende oorzaken. Alarmsymptomen zijn essentieel voor een tijdige diagnose en het starten van de juiste behandeling.
Pijnlijke knobbels
Het belangrijkste symptoom van erythema nodosum is de aanwezigheid van pijnlijke, rode knobbels op de huid, meestal op de onderbenen. Deze knobbels kunnen variëren in grootte en kunnen gepaard gaan met zwelling en warmte. De pijn is vaak intens, vooral tijdens het lopen of bij druk op de aangetaste huid.
Koorts en algemene malaise
Veel patiënten met erythema nodosum ervaren koorts, wat wijst op een systemische ontsteking. Koorts wordt vaak gepaard met algemene malaise, wat kan leiden tot vermoeidheid, spierpijn en een algemeen gevoel van onwelzijn.
Andere huidaandoeningen
Soms kunnen andere huidaandoeningen, zoals blaren, zweren of jeuk, samenhangen met erythema nodosum. Hoewel dit niet altijd het geval is, kunnen aanvullende huidproblemen wijzen op een ernstigere reactie die verder onderzoek vereist.
Diagnose en onderzoeken
Diagnostisch onderzoek
De arts inspecteert eerst de
huiduitslag. Om de diagnose van erythema nodosum te bevestigen, is vaak een
huidbiopsie nodig. Hierbij neemt de arts een klein stukje van de beschadigde huid af voor microscopisch onderzoek.
Differentiële diagnose
De knobbeltjes van erythema nodosum kunnen verwarrend zijn en lijken soms op andere aandoeningen zoals
insectenbeten. In sommige gevallen kan de ontsteking van erythema nodosum lijken op de huidinfectie
cellulitis (pijnlijke, rode en gezwollen huid). Andere differentiële diagnoses zijn:
Behandeling van erythema nodosum
De behandeling van erythema nodosum begint met het identificeren en behandelen van de onderliggende oorzaak. Voor de behandeling van de huidknobbels kan de arts ontstekingsremmers (anti-inflammatoire geneesmiddelen) en
corticosteroïden voorschrijven. Deze kunnen oraal worden ingenomen of worden geïnjecteerd. Bij ernstige pijn of zwelling kan bedrust aanbevolen worden, en lichte
steunkousen of andere steunverbanden kunnen helpen bij het verlichten van de pijn.
Prognose van erythema nodosum
De prognose van erythema nodosum is over het algemeen goed, vooral als de aandoening wordt behandeld en de onderliggende oorzaak wordt aangepakt. De aandoening heeft de neiging om vanzelf te verdwijnen, maar dit kan enkele weken tot maanden duren. Het herstel kan variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening en de aanwezigheid van onderliggende ziekten.
Herstel en complicaties
De meeste patiënten herstellen volledig van erythema nodosum, maar het kan enige tijd duren voordat de huid volledig geneest. Er kunnen littekens achterblijven, vooral bij ernstige gevallen. Bij sommige patiënten kunnen terugkerende episodes optreden, vooral als de onderliggende oorzaak niet adequaat wordt behandeld.
Langdurige gevolgen
Hoewel erythema nodosum zelf geen blijvende schade veroorzaakt, kunnen de onderliggende aandoeningen die de aandoening uitlokken, zoals auto-immuunziekten, langdurige gevolgen hebben. Het beheersen van deze aandoeningen is essentieel voor het voorkomen van terugkerende episodes van erythema nodosum.
Complicaties van erythema nodosum
Erythema nodosum kan in sommige gevallen leiden tot de volgende complicaties:
- Chronische huidveranderingen: In zeldzame gevallen kunnen de huidknobbels van erythema nodosum na genezing een langdurige gekneusde uitstraling of een chronische inkeping in de huid achterlaten. Deze veranderingen kunnen esthetisch storend zijn en psychologisch ongemak veroorzaken.
- Secundaire infecties: De openstaande of beschadigde huid door erythema nodosum kan vatbaar zijn voor secundaire bacteriële infecties. Dit kan leiden tot verdere complicaties zoals cellulitis of abcessen.
- Pijn en functionele beperkingen: De pijn veroorzaakt door de knobbeltjes kan soms intens zijn en de dagelijkse activiteiten van een patiënt beperken. Dit kan vooral problematisch zijn als de knobbeltjes zich in de buurt van gewrichten bevinden, wat beweging kan belemmeren.
- Bijwerkingen van medicatie: Behandelingen met corticosteroïden of andere ontstekingsremmers kunnen bijwerkingen met zich meebrengen, zoals gewichtstoename, verhoogde bloeddruk, en een verhoogd risico op infecties. Langdurig gebruik kan ook leiden tot andere complicaties zoals osteoporose of diabetes.
Preventie van erythema nodosum
Hoewel het niet altijd mogelijk is om erythema nodosum te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen het risico te verminderen:
- Behandelen van onderliggende aandoeningen: Het effectief behandelen en beheren van chronische aandoeningen zoals inflammatoire darmziekten, sarcoïdose en tuberculose kan helpen om het risico op het ontwikkelen van erythema nodosum te verminderen.
- Vermijden van bekende triggers: Voor patiënten die weten dat bepaalde medicijnen of blootstelling aan specifieke stoffen erythema nodosum kunnen uitlokken, is het belangrijk om deze triggers te vermijden indien mogelijk. Dit kan het risico op een uitbraak helpen minimaliseren.
- Gezonde levensstijl: Een gezonde levensstijl met een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap kan bijdragen aan een algemeen goede gezondheid en kan helpen bij het verminderen van het risico op aandoeningen die met erythema nodosum geassocieerd kunnen worden.
- Vroege diagnose en behandeling: Het vroegtijdig opsporen en behandelen van symptomen van erythema nodosum kan helpen bij het verminderen van de ernst van de aandoening en het voorkomen van langdurige complicaties.
Praktische tips voor het leven met / omgaan met erythema nodosum
Erythema nodosum is een huidaandoening die zich uit in rode, pijnlijke knobbels die vaak op de benen verschijnen. Het kan het gevolg zijn van een infectie, allergieën, of andere onderliggende aandoeningen. Het is belangrijk om enkele praktische tips te volgen om de symptomen van erythema nodosum te verlichten en de genezing te bevorderen.
Zorg voor een goede rust en ondersteuning
Omdat erythema nodosum pijnlijke plekken op de huid veroorzaakt, is het belangrijk om voldoende rust te nemen om het herstel te bevorderen. Leg regelmatig je benen omhoog om de zwelling te verminderen. Gebruik een zacht kussen of rol voor extra ondersteuning en comfort wanneer je zit of ligt. Vermijd langdurig staan of lopen, wat de pijn kan verergeren. Als de knobbels ernstig zijn, kan het raadzaam zijn om te overleggen met je arts over mogelijke pijnstilling of andere behandelingsopties.
Bescherm je huid en vermijd irriterende stoffen
Het is belangrijk om je huid goed te verzorgen om verdere irritatie of infectie van de knobbels te voorkomen. Draag losse, ademende kleding om wrijving te voorkomen. Vermijd het gebruik van agressieve huidproducten of scrubs die de gevoelige huid verder kunnen irriteren. Hydrateer je huid dagelijks met een zachte, niet-irriterende crème om de huidbarrière te ondersteunen. Als de plekken gevoelig zijn, overleg dan met je arts over het gebruik van kalmerende zalven of crèmes.
Raadpleeg een arts voor behandeling van de onderliggende oorzaak
Erythema nodosum kan vaak een symptoom zijn van een andere onderliggende aandoening, zoals een infectie of
allergieën. Het is belangrijk om samen met je arts te onderzoeken wat de oorzaak van de aandoening is en of er specifieke behandelingen nodig zijn. Als een infectie de oorzaak is, kunnen antibiotica of antivirale middelen nodig zijn. Als allergieën een rol spelen, kan het nodig zijn om je blootstelling aan bepaalde allergenen te vermijden of een medicijn voor allergieën te gebruiken.
Beheer je dieet en levensstijl
Een
evenwichtig voedingspatroon speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van je algehele gezondheid en het bevorderen van een snel herstel. Zorg ervoor dat je voldoende vitamines en mineralen binnenkrijgt, vooral vitamine C en E, die kunnen bijdragen aan de gezondheid van je huid. Daarnaast kan een gezonde levensstijl, zoals het vermijden van roken en het beperken van alcoholgebruik, bijdragen aan het verbeteren van je huidgezondheid en het voorkomen van verdere complicaties.
Let op bij het gebruik van medicijnen
In sommige gevallen kan
medicatie noodzakelijk zijn om de symptomen van erythema nodosum te verlichten. Dit kan onder meer ontstekingsremmende medicijnen zoals steroïden of pijnstillers omvatten. Het is belangrijk om deze medicijnen alleen te gebruiken zoals voorgeschreven door je arts. Overleg altijd met je arts over de mogelijke bijwerkingen van de medicijnen en of er alternatieven beschikbaar zijn die beter bij je gezondheidssituatie passen.
Misvattingen rond erythema nodosum
Erythema nodosum is een inflammatoire huidaandoening die vaak onterecht wordt begrepen. De symptomen en oorzaken kunnen variëren, en er bestaan verschillende misvattingen over hoe het wordt veroorzaakt, wie er vatbaar voor is en hoe het behandeld kan worden. Hieronder worden enkele van de meest voorkomende misverstanden besproken.
Erythema nodosum wordt altijd veroorzaakt door een infectie
Hoewel infecties inderdaad een trigger kunnen zijn voor erythema nodosum, zoals bacteriële infecties of virale infecties, is dit niet de enige oorzaak. De aandoening kan ook veroorzaakt worden door andere factoren zoals
allergieën, medicijnen, inflammatoire aandoeningen of zelfs zwangerschap. Het is dus niet altijd te wijten aan een infectie, hoewel dat vaak het geval is.
Erythema nodosum komt alleen voor bij volwassenen
Hoewel erythema nodosum vaker voorkomt bij volwassenen, kan het ook bij kinderen voorkomen. De aandoening wordt vaak gezien in de adolescentie en kan in sommige gevallen zelfs vaker voorkomen bij jonge vrouwen dan bij mannen. Kinderen kunnen dus zeker ook getroffen worden door deze aandoening, vooral als er onderliggende oorzaken zoals infecties of inflammatoire aandoeningen zijn.
De symptomen van erythema nodosum zijn altijd pijnlijk
Erythema nodosum wordt vaak gekarakteriseerd door pijnlijke, rode of paarse knobbels op de benen, maar niet alle gevallen zijn even pijnlijk. In sommige gevallen kunnen de symptomen mild zijn en kunnen patiënten alleen lichte gevoeligheid ervaren zonder aanzienlijke pijn. De ernst van de pijn kan sterk variëren, afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de reactie van het lichaam.
Erythema nodosum is altijd het gevolg van een auto-immuunziekte
Hoewel sommige auto-immuunziekten, zoals
psychische stoornissen en ontstekingsziekten, erythema nodosum kunnen veroorzaken, is het niet altijd het gevolg van deze aandoeningen. Het kan ook optreden door andere oorzaken, zoals infecties, geneesmiddelen of zelfs zwangerschap. Het is dus belangrijk om niet automatisch te veronderstellen dat erythema nodosum te maken heeft met een auto-immuunziekte.
Erythema nodosum is eenvoudig te behandelen en vereist geen medische zorg
In veel gevallen is de behandeling van erythema nodosum gericht op het verlichten van de symptomen, zoals pijnbestrijding en het behandelen van de onderliggende oorzaak. Dit kan onder meer het gebruik van
geneesmiddelen of ontstekingsremmers omvatten. In ernstige gevallen kan ziekenhuisopname noodzakelijk zijn, maar het wordt vaak behandeld met een combinatie van medicatie en rust. Het is dus belangrijk om altijd medisch advies in te winnen, aangezien het niet altijd vanzelf overgaat.
Erythema nodosum komt alleen voor bij mensen met een verzwakt immuunsysteem
Hoewel mensen met een verzwakt immuunsysteem, zoals mensen met
diabetes mellitus of mensen die chemotherapie ondergaan, een verhoogd risico lopen, kan erythema nodosum ook voorkomen bij gezonde mensen. Het kan zich ontwikkelen als reactie op verschillende triggers, waaronder infecties, medicijnen en andere ziekten. Het is dus niet exclusief voor mensen met een verzwakt immuunsysteem.
Erythema nodosum heeft altijd een lange herstelperiode
De herstelperiode van erythema nodosum kan variëren, afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de aandoening. In veel gevallen verdwijnen de symptomen na enkele weken zonder langdurige gevolgen. De knobbels zullen vaak vanzelf verdwijnen, hoewel het mogelijk is dat er littekens achterblijven. Het herstel is meestal volledig, vooral als de onderliggende oorzaak effectief wordt behandeld.
Lees verder