Prurigo nodularis: symptomen, klachten, oorzaak, behandeling

Prurigo nodularis (nodulaire prurigo) is een chronische huidaandoening, die wordt gekenmerkt door intens jeukende knobbeltjes en bultjes op armen en benen. De oorzaak van prurigo nodularis of nodulaire prurigo is anno 2024 onbekend. Er ontstaan bij prurigo nodularis stevige multipele noduli (meerdere knobbeltjes) van 0,5 tot 3 cm groot, die intens jeuken. Krabben kan leiden tot een jeuk-krab cyclus, die doorbroken moet worden middels therapie met meestal een vrij sterke corticosteroïdzalf. De klachten duren niet je leven lang. Er komt een moment dat de klachten verdwijnen. De artsen Hyde en Montgomery beschreven voor hardnekkige, chronische huidziekte voor het eerst in 1909.

• Wat is prurigo nodularis?
• Synoniemen
• Wie krijgt prurigo nodularis?
• Prurigo nodularis oorzaak
• Risicofactoren
• Symptomen van prurigo nodularis
• Verschijnselen
• Hardnekkige aandoening
• Onderzoek en diagnose
• Diagnose op het blote oog
• Differentiële diagnose
• Behandeling van prurigo nodularis
• Corticosteroïd bevattende crème of zalf
• Lichttherapie, medicatie en verwijdering
• Zelfzorg
• Stoppen met krabben
• Verkoelen
• Koele slaapkamer
• Vochtinbrengende middelen
• Complicaties
• Prognose
• Preventie

Wat is prurigo nodularis?

Prurigo nodularis is een chronische huidaandoening, die wordt gekenmerkt door intens jeukende knobbeltjes en bultjes op armen en benen. Door langdurig krabben aan de huid, treedt verharding en verdikking van deze plekken op. De huidafwijkingen worden vaak gezien bij volwassenen tussen de 20 en 60 jaar en kunnen langdurig blijven bestaan. Deze huidziekte komt bij mannen en vrouwen even veel voor. De aandoening staat ook wel bekend als 'prurigo nodularis van Hyde'.

Synoniemen

Prurigo nodularis is ook bekend onder de volgende benamingen:

• nodulaire prurigo
• prurigo nodularis
• prurigo nodularis van Hyde
• prurigo van Besnier
• prurigo van Hyde

Wie krijgt prurigo nodularis?

Prurigo nodularis wordt meestal waargenomen bij jongvolwassenen en volwassenen van middelbare leeftijd. Iets meer vrouwen dan mannen worden door deze huidaandoening getroffen.

Prurigo nodularis oorzaak

De oorzaak van prurigo nodularis is anno 2024 onbekend. Wel blijkt het vaak samen te gaan met een atopische aanleg. Ook lijken psychische factoren als emotionele stress een rol te spelen, ofschoon het niet duidelijk is of deze factoren de oorzaak of juist een gevolg zijn van de kwaal. Insectensteken kunnen de aandoening uitlokken. Voorts wordt prurigo nodularis geassocieerd met bloedarmoede door ijzertekort, hiv, chronisch nierfalen en coeliakie, ook wel aangeduid met glutenenteropathie of inheemse spruw.

Risicofactoren

De risicofactoren voor prurigo nodularis zijn:

• Emotionele stress (angst en depressie)
• Huidaandoeningen waaronder:
• atopisch eczeem
• irriterend contacteczeem
• psoriasis
• naevus van Becker
• Leveraandoeningen
• Lineaire IgA dermatose (een zogenaamde auto-immuunziekte)
• Schildklieraandoening
• Nierfalen
• Insectenbeten bij kinderen

Symptomen van prurigo nodularis

Verschijnselen

Er ontstaan bij prurigo nodularis stevige multipele noduli van 0,5 tot 3 cm groot. De grijsbruine knobbels of bulten hebben een geschubd of wrattig aspect, kunnen extreem jeuken en verschijnen meestal op de strekzijden van de extremiteiten. Het begint vaak als een rode, jeukende bult. De jeuk is vaak zo intens en ondraaglijk, dat het de nachtrust flink kan verstoren en de patiënt de grootste moeite moet doen om niet te krabben. Het openkrabben van de bulten brengt het gevaar met zich mee dat er een bacteriële infectie kan ontstaan, die de jeuk verergert. Meestal zijn de onderarmen en benen aangedaan, maar soms kunnen de huidafwijkingen ook op de romp, de billen en het gezicht verschijnen.

Hardnekkige aandoening

Langer bestaande bulten kunnen soms spontaan verdwijnen, met achterlating van een litteken. Prurigo nodularis is een zeer hardnekkige aandoening die vele jaren kan blijven bestaan, waarbij van tijd tot tijd nieuwe bulten ontstaan. De plekken zijn zeer therapieresistent.

Onderzoek en diagnose

Diagnose op het blote oog

Op grond van de kenmerkende huidverschijnselen wordt doorgaans de diagnose gesteld. Ter bevestiging van de diagnose kan het nodig zijn om een stukje huid te verwijderen (biopsie) voor microscopisch onderzoek.

Differentiële diagnose

Prurigo nodularis kan sterke gelijkenis vertonen met andere huidaandoeningen:

• Actinische keratose;
  Chondrodermatitis nodularis helicis: korstje op het oor / Bron: Klaus D. Peter, Wikimedia Commons (CC BY-3.0)
• Atypische fibroxanthoom;
• Chondrodermatitis nodularis helicis (een pijnlijke plek in de rand van de oorschelp, veroorzaakt door druk);
• Cornu cutaneum (huidhoorn);
• Dermatofibroom;
• Dermatologische manifestaties van gastro-intestinale aandoeningen;
• Dermatologische manifestaties van hematologische ziekten;
• Dermatologische manifestaties van nierziekten;
• Huidlymfoom van het T-cel type;
• Hyperkeratosis lenticularis perstans (ziekte van Flegel);
• Insectenbeten;
• Keratoacanthoom;
• Knuckle pads;
• Lichen simplex chronicus;
• Lymphocytoma cutis;
• Lymfomatoide papulose / Lymphomatoid papulosis (een laag-gradig T-cel lymfoom met een goedaardig verloop);
• Melkers knobbeltjes;
• Nodulaire cutane amyloidosis;
• Molluscum contagiosum (waterwratjes);
• Multicentrische reticulohistiocytose;
  Waterwratjes / Bron: E van Herk, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
• Mycobacterium marinum (aquariumgranuloom);
• Papulonecrotic tuberculide;
• Pilomatrixoma;
• Pretibiaal myxoedeem;
• Sarcoïdose;
• Plaveiselcelcarcinoom;
• Urticaria pigmentosa (cutane mastocytose);
• Xanthomen.

Behandeling van prurigo nodularis

Corticosteroïd bevattende crème of zalf

Bij deze aandoening ligt een groot deel van het probleem in het krabben aan de huid, die de jeuk slechts tijdelijk verlicht waarna het heviger terugkomt. Dit leidt vervolgens weer tot krabben, waardoor er een vicieuze cirkel ontstaat. Deze cyclus doorbreken is het primaire doel van de behandeling. Vaak zal een vrij sterke corticosteroïd bevattende crème of zalf worden voorgeschreven en over de zalflaag kan een foliepleister worden aangebracht. Hierdoor kan de zalf beter intrekken en het voorkomt beschadigingen als gevolg van krabben. Dit kan gecombineerd worden met antihistaminica in tabletvorm.

Lichttherapie, medicatie en verwijdering

Voorts kan het herhaaldelijk inspuiten van de bulten met een corticosteroïdoplossing, een gunstig effect hebben. Ook lichttherapie (PUVA of UVB) kan bij hardnekkige vormen van prurigo helpen om de jeuk te onderdrukken. Bij grote noduli kan cryotherapie (bevriezing), coagulatie (wegbranden) of excisie (wegsnijden) uitkomst bieden. In sommige gevallen worden medicijnen voorgeschreven, zoals thalidomide, ciclosporine of azathioprine. Deze medicijnen kunnen ernstige bijwerkingen veroorzaken. In bepaalde gevallen kan het gebruik van antidepressiva en tranquillizers een gunstig effect hebben.

Zelfzorg

Stoppen met krabben

Het belangrijkste, maar moeilijkste om te doen is stoppen met krabben. Alles wat je kunt doen om je af te leiden van de jeuk, zal helpen om het krabben te verminderen of te stoppen. Vraag je partner, familie en vrienden om je erop te attenderen als ze merken dat je aan het krabben bent. Vaak doe je het onbewust en daarom kan het helpen als een ander je eraan herinnert.

Verkoelen

Methoden om intense jeuk te stillen door verkoelen kunnen zijn:

• een jeukende plek inwrijven met een ijsklontje
• de huid deppen met water met een scheutje (appel)azijn
• een koude, iets vochtige washand of handdoek die je eerst een tijdje in de koelkast legt, op de plek aanbrengen
• smeren met jeukstillende middelen

Koele slaapkamer

Houd je slaapkamer koel en slaap niet onder een zwaar of warmtevasthoudend beddengoed. Linnen beddengoed is aan te bevelen. Dit is ademend en goed voor de huid. Als je het warm hebt en overdag last van jeuk krijgt, kan een ventilator of airco helpen de huid te laten afkoelen.

Vochtinbrengende middelen

Je kunt baat hebben bij verzachtende middelen met vochtinbrengende bestanddelen. Mensen met prurigo nodularis hebben meestal een droge huid en daarom kunnen verzachtende middelen helpen de droge huid te hydrateren. Dit vermindert jeuk en schilfers, verzacht gebarsten plekken en werkt ondersteunend voor andere middelen. .

Complicaties

Prurigo nodularis is een goedaardige aandoening. Het is te genezen, maar dan moet je proberen niet meer te krabben. Door te blijven krabben, kun je soms jarenlang last houden van prurigo nodularis. Bepaalde laesies kunnen permanent gepigmenteerd worden of er kunnen littekens achterblijven. Het is een chronische aandoening wat emotioneel erg moeilijk kan zijn. Soms uit zich dit in een depressie of stress

Prognose

Het is ongebruikelijk dat de knobbeltjes spontaan verdwijnen. Door behandeling met de voorgeschreven crème of zalf
vermindert de jeuk en als je niet krabt, verdwijnen de bulten. De jeuk/krabcyclus is een bekend verschijnsel bij deze huidaandoening. Wanneer dit volledig kan worden doorbroken, is er een goede kans op genezing.

Preventie

Het is waarschijnlijk niet mogelijk om prurigo nodularis te voorkomen. De volgende factoren kunnen echter helpen de ernst van de symptomen te beheersen en verslechtering van de huidtextuur te voorkomen:

• Een goede hygiëne handhaven;
• De huid gehydrateerd houden;
• Krabben vermijden;
• Bij kinderen kan het heel nuttig zijn om de nagels kort te knippen (zodat ze de huid niet kapot kunnen krabben).

Lees verder

• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Jeukende huid of jeuk: oorzaken van jeuk en soorten jeuk