Arts-syndroom: Neurologische aandoening

Het Arts-syndroom is een uiterst zeldzame aandoening die ernstige neurologische problemen veroorzaakt, voornamelijk bij mannen. Vrouwen vertonen doorgaans veel mildere symptomen. Aangeboren diep perceptief gehoorverlies, visusverlies, hypotonie, verminderde spiercoördinatie, een ontwikkelingsachterstand en een verstandelijke handicap zijn slechts enkele symptomen van deze aandoening. De meeste patiënten overlijden reeds op jonge leeftijd door terugkerende infecties en complicaties.

• Epidemiologie Arts-syndroom
• Oorzaken van de ziekte
• Erfelijkheid van de afwijking
• Symptomen: Oren, spieren, gezicht, ontwikkeling
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie Arts-syndroom

Het Arts-syndroom komt voornamelijk voor bij mannen. Vrouwen hebben meestal veel mildere symptomen, zoals slechthorendheid of doofheid, die meestal begint op volwassen leeftijd (> 20 jaar). Het National Institute of Health (NIH) in de Verenigde Staten bestempelt het Arts-syndroom als uiterst zeldzaam. Dit betekent dat het Arts-syndroom, of een subtype ervan, voorkomt bij minder dan 200.000 mensen in de Amerikaanse bevolking. Slechts een paar families met deze aandoening zijn beschreven in de medische literatuur.

Oorzaken van de ziekte

Mutaties in het PRPS1-gen vormen de oorzaak van het Arts-syndroom. Het PRPS1-gen bevat instructies voor het maken van een enzym genaamd fosforibosyl pyrofosfaat synthetase 1 (PRPP synthetase 1). Dit enzym is betrokken bij de productie van purines en pyrimidines (bouwstenen van DNA), RNA (ribosenucleïnezuur), en moleculen zoals ATP (adenosinetrifosfaat) en GTP (guanosinetrifosfaat), die energiebronnen zijn voor lichaamscellen.

De PRPS1-genmutaties die het Arts-syndroom veroorzaken, vervangen vrije eiwitbouwstenen (aminozuren) in het PRPP synthetase 1-enzym. Het resultaat is een waarschijnlijk instabiel enzym, waardoor het zijn taak niet of niet meer goed uitvoert. De verstoring van de purine- en pyrimidineproductie beïnvloedt de energieopslag en -transport in de cellen, wat leidt tot ernstige problemen in weefsels die een grote hoeveelheid energie vereisen, zoals het zenuwstelsel. Dit resulteert in de neurologische problemen die kenmerkend zijn voor het Arts-syndroom. Vooralsnog is de oorzaak van het verhoogde risico op respiratoire infecties bij het Arts-syndroom onduidelijk.

Erfelijkheid van de afwijking

De overerving van deze aandoening gebeurt in een X-gebonden patroon. Het geassocieerde gen van deze aandoening bevindt zich op het X-chromosoom, één van de twee geslachtschromosomen.

Bij mannen, die slechts één X-chromosoom hebben, veroorzaakt een mutatie in de enige kopie van het gen in de cel de aandoening. Bij vrouwen, die twee X-chromosomen hebben, veroorzaakt een mutatie in één van de twee kopieën van het gen in elke cel soms symptomen van de aandoening. In andere gevallen hebben deze vrouwen geen symptomen.

In het kleine aantal geïdentificeerde gevallen van het Arts-syndroom hebben getroffen patiënten de mutatie geërfd van een moeder die een gewijzigde kopie draagt van het erfelijke PRPS1-gen.

Symptomen: Oren, spieren, gezicht, ontwikkeling

Het Arts-syndroom kenmerkt zich door veel symptomen die niet altijd tegelijkertijd aanwezig hoeven te zijn:

• afwezigheid van reflexen
• ataxie (medische term voor "gestoord evenwicht / verminderde spiercoördinatie")
• diepgaande aangeboren perceptief gehoorverlies: volledig of vrijwel volledig gehoorverlies veroorzaakt door afwijkingen in het binnenoor
• oogzenuwatrofie: ernstig verlies van het gezichtsvermogen, meestal komt dit tot uiting tijdens de puberteit. Meestal is dit progressief.
• hypotonie (verlaagde spierspanning) (spasticiteit)
• perifere neuropathie: schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen, vooral in de handen en voeten. Dit ontwikkelt zich in de vroege kinderjaren.
• terugkerende infecties, in het bijzonder van de bovenste luchtwegen (het ademhalingsstelsel)
• verstandelijke handicap / ontwikkelingsachterstand: dit is meestal niet progressief
• vertraagde motorische ontwikkeling

Alarmsymptomen

Bij het Arts-syndroom zijn er verschillende alarmsymptomen die een onmiddellijke medische evaluatie vereisen:

• Snelle achteruitgang van het gezichtsvermogen
• Ernstige of terugkerende luchtweginfecties
• Plotseling verlies van motorische vaardigheden of evenwicht
• Verergering van gehoorverlies

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van het Arts-syndroom gebeurt via een genetisch onderzoek van het PRPS1-gen. Verder wijzen de volgende bevindingen op het Arts-syndroom:

• Afwezigheid / verlaagd hypoxanthine bij de analyse van purines in de urine
• Afwezigheid van PRS-enzymactiviteit in erytrocyten (rode bloedcellen)
• Identificatie van een ziekteverwekkende mutatie op de sequentie-analyse van PRPS1
• Serumurinezuurconcentratie lager dan gemiddeld

Onderzoeken na de eerste diagnose:

• Analyse van de familiestamboom voor andere mogelijke getroffen personen en vrouwen die drager zijn
• Audiometrie (gehooronderzoek): onderzoek naar gehoorverlies
• Beoordeling van de intellectuele capaciteiten: Herhaalde neuropsychologische onderzoeken zijn aanbevolen om bijvoorbeeld een onderwijsprogramma op te stellen.
• Neurologisch onderzoek: symptomen van hypotonie, ataxie, aanwezigheid/afwezigheid van peesreflexen
• Oogonderzoek: Bewijs van optische atrofie

Gezien de zeldzaamheid van het Arts-syndroom kan de diagnose een uitdaging vormen. Veel artsen zijn niet bekend met de aandoening, waardoor de diagnose vaak vertraagd wordt gesteld. Dit benadrukt het belang van specialistische genetische expertise en de noodzaak van vroegtijdige screening bij families met een voorgeschiedenis van vergelijkbare symptomen.

Behandeling

Voor optische atrofie is er geen behandeling beschikbaar. Cochleaire implantaten helpen bij het verbeteren van communicatievaardigheden. Een aangepast onderwijsprogramma, afgestemd op de behoeften en de cognitieve vaardigheden van de patiënt, helpt bij een verstandelijke handicap.
Symptoomgerichte behandeling:

• Fysiotherapie kan nuttig zijn bij het verbeteren van de motorische functies.
• Logopedie kan helpen bij spraak- en taalproblemen.
• Regelmatige monitoring van de gehoor- en visusfuncties is essentieel om tijdig in te grijpen bij achteruitgang.

Prognose

Over het algemeen hebben patiënten met het Arts-syndroom een slechte prognose. Ze hebben een verhoogde morbiditeit en mortaliteit door infecties en complicaties. Mannen overlijden meestal al op jonge leeftijd (tijdens hun kinderjaren). Daar het Arts-syndroom uiterst zeldzaam is, is wetenschappelijk onderbouwde informatie beperkt en gebaseerd op kleine studies en case reports.

Complicaties

Complicaties die vaak voorkomen bij het Arts-syndroom zijn onder meer:

• Chronische luchtweginfecties, die kunnen leiden tot longschade.
• Progressieve achteruitgang van het gezichtsvermogen, wat kan leiden tot blindheid.
• Ernstige gehoorproblemen, die leiden tot volledige doofheid.
• Motorische beperkingen door aanhoudende spasticiteit en ataxie.

Preventie

Preventief behoudt een patiënt met het Arts-syndroom best een goede gezondheid. Het voorkomen van infecties is essentieel:

• Draag beschermende kleding.
• Was de handen grondig.
• Vermijd contact met mensen die (recent) verkouden (milde infectie met symptomen aan neus en keel) zijn geweest of de griep hebben gehad.
• Een jaarlijkse griepprik en andere routinevaccinaties zijn verder aanbevolen.

Lees verder

• Duane-syndroom: Oogbewegingsstoornis
• Syndroom van Adie: Aandoening aan ogen en reflexen
• Syndroom van Ascher: Afwijkingen gezicht, ogen & schildklier
• Syndroom van Felty: Afwijkingen aan bloed, gewrichten, milt
• Syndroom van Von Hippel-Lindau (VHL)