Warmtestuwing en hitteberoerte – wie zijn er gevoelig voor?

Het kan gebeuren op een warme dag tijdens het joggen of spitten in de tuin: warmtestuwing met uitputting in het kielzog. Ernstiger is de warmteshock ofwel hitteberoerte, waarbij men bewusteloos kan raken. Heftig transpireren is vaak een van de symptomen. Het lichaam kan de warmte niet meer kwijt en verliest te veel vocht en elektrolyten. De huid wordt rood door de uitgezette haarvaten. Er ontstaat dan het typische beeld van iemand die 'door de hitte bevangen’ is. Het hart klopt snel, de ademhaling is opgejaagd. Kortom, een reeks symptomen is gekoppeld aan warmtestuwing en hitteberoerte. Met name baby’s en ouderen kunnen er het slachtoffer van worden. Maar ook mensen met chronische hart- en longklachten. inspanning bij zeer warm weer is een van de grootste risicofactoren. Zodra het zweet het lichaam niet meer kan koelen, stijgt de lichaamstemperatuur en is er sprake van een gevaarlijke warmteshock of hitteberoerte.

Inhoud

• Warmtestuwing en hitteberoerte zijn gevaarlijk
• Omgevingstemperatuur
• Zweetklieren
• Zo ontstaat warmtestuwing
• Wie is er gevoelig voor?
• Fysiologische temperatuurregeling
• Transpireren, uitputting en spierkrampen
• Symptomen warmtestuwing
• Symptomen hitteberoerte
• Wat te doen bij de eerste symptomen (preventie)
• Behandeling van een hitteberoerte

Warmtestuwing en hitteberoerte zijn gevaarlijk

Warmtestuwing, en uiteindelijk ook de hitteberoerte, ontstaat door blootstelling aan een hoge omgevingstemperatuur, doorgaans gecombineerd met inspanning. Het lichaam verliest daarbij veel vocht en elektrolyten (o.a. natrium en kalium) en kan de warmte niet meer kwijt. In een zeer warme omgeving voert het lichaam warmte af door het bloed naar de huid te laten stromen. De kleinere bloedvaatjes en haarvaten (capillairen) verwijden zich en men gaat meer transpireren. Dit wordt warmtestuwing genoemd en is in principe niet gevaarlijk.

Koele plaats
Wel is het belangrijk dat de betrokkene naar een koele plaats wordt gebracht. Een hitteberoerte kan immers het gevolg zijn wanneer de normale fysiologische afkoelingsmechanismen niet goed meer functioneren. In het laatste geval is acute medische behandeling noodzakelijk.

Omgevingstemperatuur

Afgifte van lichaamswarmte vindt voornamelijk plaats via de huid. Ook de longen spelen daarin een rol. De uitstraling van warmte door de blote huid (via de lucht of een ander medium, zoals water) is het meest effectief. Verdamping door transpiratie betreft ongeveer 25 procent van de totale warmteafgifte.

Zweetklieren

Niettemin zijn de zweetklieren zeer belangrijk voor de regeling van de lichaamstemperatuur, aangezien ze op zeer veranderlijke wijze functioneren. Bedenk ook dat de warmteproductie in het lichaam zelf plaatsvindt en in mindere mate wordt beïnvloed door externe omstandigheden. De warmteafgifte hangt daarentegen sterk af van de wisselende omgevingstemperatuur en de luchtvochtigheid.

Zo ontstaat warmtestuwing

In principe betreft warmtestuwing een gevaarlijk fysiologisch proces indien het progressief verloopt. Het ontstaat vooral bij warm weer, in benauwde ruimten en bij inspanning tijdens bijvoorbeeld een hittegolf, zoals joggen en in de tuin werken. Een hoge luchtvochtigheid vergroot daarbij het risico op warmtestuwing. Daar komt bij dat naargelang de luchtvochtigheid toeneemt, het lichaam minder goed warmte kwijtraakt door transpiratie waardoor de gevaarlijke hitteberoerte ook bij lagere temperaturen kan optreden. De luchtvochtigheid en de omgevingstemperatuur zijn dan zo hoog dat de uitstraling (vaak belemmert door kleding) en het zweet het lichaam niet meer kunnen afkoelen in de met vocht verzadigde, warme lucht.

Wie is er gevoelig voor?

Warmtestuwing en hitteberoerte, ofwel warmteshock, zijn niet aan leeftijd gebonden. De combinatie warm weer, inspanning en een hoge luchtvochtigheid is doorgaans de boosdoener. Men ziet het vaak optreden bij mensen met weinig conditie die zich voor hun doen overmatig inspannen. Maar ook bij personen die vanuit een gematigd klimaat naar de tropen reizen en vervolgens slecht kunnen acclimatiseren. Baby's en ouderen zijn bovengemiddeld vatbaar voor warmtestuwing en hitteberoerte. Adipositas, suikerziekte, alcohol en chronische hartklachten vormen eveneens risicofactoren die de kwaal sneller doen optreden omdat ze de afkoelingsmechanismen van het lichaam frustreren.

Andere factoren
Ook mensen met chronische longklachten (COPD), zoals longemfyseem, zijn gevoelig voor warmtestuwing. Vochttekort door diarree en braken verhoogt het risico, waarbij aangetekend dat dat ook het gevolg kan zijn van warmtestuwing waardoor er een vicieuze cirkel ontstaat. Voor hen is het extra belangrijk dat ze bovenmatige inspanning op het heetst van de dag mijden, zoals joggen, een fikse wandeling maken of in de tuin werken.

Fysiologische temperatuurregeling

De temperatuurregeling in het lichaam is een complex proces waarbij veel factoren een rol spelen. Zodra de lichaamstemperatuur te laag dreigt te worden, vermindert de warmteafgifte door een geringere doorbloeding van de huid (bleek, rillen) en vermindering of stopzetting van de zweetproductie. Dit vindt reflectorisch plaats onder invloed van het warmtecentrum in de hersenstam, waarbij de warmte- en koudezintuigen in de huid deze signalen doorgeven aan de hersenen. Overigens is rillen in feite het tegelijkertijd samentrekken van de buig- en strekspieren. Zodra de lichaamstemperatuur te hoog dreigt te worden, wordt de warmteafgifte reflectorisch verhoogd door een sterkere doorbloeding van de huid (roodhed) en meer zweetproductie.

Transpireren, uitputting en spierkrampen

Bij warmtestuwing treedt met name heftig transpireren op de voorgrond. Dit leidt tot veel verlies van vocht en elektrolyten. Spierkrampen en uitputting kunnen daarvan weer het gevolg zijn. Ook de lichaamstemperatuur zal stijgen. Niet ingrijpen vergroot het risico op flauwvallen. De patiënt heeft een koele omgeving en extra vocht nodig, aangevuld met suiker en wat zout.

Symptomen warmtestuwing

De symptomen van warmtestuwing zijn over het algemeen:

• Overmatig transpieren.
• Dorst.
• Spierkrampen.
• Slapte en vermoeidheid.
• Misselijkheid.
• Braken, waardoor het vochtverlies alleen maar toeneemt.
• Duizeligheid.
• Hoofdpijn.
• Grieperig gevoel.
• Snelle hartslag, weke pols.
• Snelle en oppervlakkige ademhaling.

Symptomen hitteberoerte

Een hitteberoerte is zeer gevaarlijk en vereist onmiddellijk medisch ingrijpen. Binnen enkele minuten kan een hitteberoerte fataal zijn, voorafgegaan door onder andere nierfalen, hartfalen, hersenbeschadiging en coma. De symptomen zijn:

• Versnelde hartslag, ritmestoornissen, zoals atriumfibrilleren of zelfs kamerfibrilleren.
• Snelle ademhaling.
• Sterk verhoogde lichaamstemperatuur, tot wel 40 °C.
• Spierkrampen.
• Verwardheid.
• Droge, warme huid.
• Gedesoriënteerd in tijd, plaats en persoon.
• Toevallen.
• Bewusteloosheid, flauwvallen.
• Overlijden.

Wat te doen bij de eerste symptomen (preventie)

Denk niet te licht over de eerste symptomen van warmtestuwing bij uzelf of anderen, zoals erge dorst, overmatig transpireren en andere bovengenoemde symptomen. De remedie is even effectief als eenvoudig. Ga naar een koele plaats, liefst een met airco. Plaats een ventilator, het waarborgt een verfrissende luchtstroom. Drink water, aangevuld met wat suiker en zout, maar niet te veel in een keer. Neem telkens enkele slokjes, dat is voldoende. Verergeren de symptomen? Er kan dan sprake zijn van een dreigende hitteberoerte. Medische hulp is in dat geval noodzakelijk. Bel 112.

Behandeling van een hitteberoerte

Bij een hitteberoerte wordt in het ziekenhuis bloed (elektrolyten) geprikt. Daarnaast brengt men een infuus in om het vochttekort en de elektrolyten, zoals kalium en natrium, aan te vullen. De lichaamstemperatuur kan bij een hitteberoerte flink oplopen. Mogelijk wordt het lichaam geforceerd gekoeld, maar niet lager dan 38 °C om onderkoeling te voorkomen. Daarbij worden de systeemorganen continu gemonitord, zoals het hart, de longen en de nieren. Warmtestuwing kan snel verholpen zijn bij adequate maatregelen (koele plaats, voldoende drinken). Een hitteberoerte is daarentegen veel ernstiger. Het herstel kan langer duren, doorgaans enkele dagen of zelfs weken.

Lees verder

• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – de huid
• Spijsvertering onder de loep – vochtopname en vochtverlies
• Water – het fysiologisch levenselixer
• Eerste hulp (EHBO) bij flauwvallen
• Shock – acuut en levensbedreigend