Hoofdschimmel, tinea capitis: symptomen en behandeling

Hoofdschimmel of tinea capitis symptomen zijn afhankelijk van de soort schimmel en de specifieke afweerreactie van de patiënt. Hoofdschimmel, ook wel tinea capitis of ringworm genoemd, wordt veroorzaakt door een schimmelinfectie op het behaarde hoofd, de wenkbrauwen en de wimpers. Hoofdschimmel komt vooral bij kinderen voor. Volwassenen worden zelden geïnfecteerd. De infectie kan zich op verschillende manieren manifesteren, variërend van een oppervlakkige schilfering van de hoofdhuid tot het ontstaan van kale plekken (alopecia) en diepe abcessen (kerion). Tinea capitis moet altijd systemisch worden behandeld met antischimmelpillen. Lokale middelen zoals antischimmel-shampoo kunnen wel toegevoegd worden aan de behandeling. De prognose varieert en is afhankelijk van de ernst van de schimmelinfectie, maar verbetert zodra een kind in de puberteit terechtkomt.

• Wat is hoofdschimmel?
• Epidemiologie
• Ontstaansmechanisme
• Besmetting
• Oorzaak en ontstaan van een schimmelinfectie op het hoofd
• Infectie
• Verschillende schimmelsoorten
• Risicogroepen voor hoofdschimmel (tinea capitis): wie loopt meer kans?
• Risicofactoren voor hoofdschimmel (tinea capitis): wat maakt je kwetsbaar?
• Symptomen van hoofdschimmel
• Verschillende vormen hoofdschimmel
• Onderzoek en diagnose
• Microscopisch - en laboratoriumonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van tinea capitis
• Antischimmelkuur
• Dagelijks wassen met antischimmelshampoo
• Onderzoek en behandeling van familieleden en huisdieren
• Hygiënemaatregelen en preventie van herbesmetting
• Controle na behandeling en herstel van de haargroei
• Praktische tips en zelfzorg bij hoofdschimmel
• Houd de hoofdhuid schoon en droog
• Gebruik een antischimmelshampoo
• Was regelmatig je beddengoed, handdoeken en mutsen
• Vermijd het delen van kammen, borstels en hoeden
• Desinfecteer dagelijks je kammen en borstels
• Vermijd krabben om verspreiding te voorkomen
• Droog je haar goed na het wassen
• Draag je haar los of in een luchtige stijl
• Vermijd vettige haarproducten die de schimmel kunnen voeden
• Vermijd zwembaden en sauna’s zolang de schimmel actief is
• Controleer huisgenoten en huisdieren op mogelijke besmetting
• Raadpleeg tijdig je huisarts voor diagnose en behandeling
• Prognose
• Preventie van ringworm van de hoofdhuid

Wat is hoofdschimmel?

Toen kleine Sam zijn moeder vertelde dat zijn hoofd jeukte, dacht ze eerst dat het gewoon een gevalletje droog winterweer was. Maar toen ze dichterbij keek, zag ze kleine, ronde plekjes op zijn hoofdhuid waar het haar dunner leek. De huid op deze plekken was wat schilferig, en hij krabde er de hele tijd aan. Bezorgd bracht ze hem naar de huisarts, die al snel vaststelde dat het ging om hoofdschimmel, ook wel bekend als tinea capitis. Het bleek een hardnekkige schimmelinfectie die vaak bij jonge kinderen voorkomt, maar met de juiste behandeling zou Sam snel weer een gezonde hoofdhuid hebben.

Er worden verschillende benamingen gebruikt voor het ziektebeeld ‘tinea capitis’, zoals ‘ringworm’ en ‘hoofdschimmel’. Ringworm verwijst naar de cirkelvorm van de aangedane plekken op het hoofd. Schimmelinfecties kunnen op verschillende delen van de huid voorkomen. Tinea capitis is een ziekte die wordt veroorzaakt door een schimmelinfectie op het behaarde hoofd, de wenkbrauwen en de wimpers. Een schimmelinfectie op het hoofd komt vooral bij kinderen voor. Vanaf de puberteit is de kans op besmetting zeer klein. Mogelijk hangt dit samen met opgebouwde immuniteit - ofschoon er geen levenslange immuniteit bestaat - of een veranderde samenstelling van de vetzuren op de huid. Het talg van volwassenen bevat een hogere vetzuurconcentratie bevat, wat een schimmelwerend effect heeft.

Tinea capitis is zeer besmettelijk. De schimmel verspreidt zich via de loslatende huidschilfertjes van mensen of dieren, die last hebben van een schimmelinfectie. De incubatieperiode is 10 dagen tot 3 weken.

Tinea capitis of hoofdschimmel wordt vooral bij kinderen gezien, zowel jongens als meisjes. Vanaf de puberteit is de kans op besmetting klein en dit komt waarschijnlijk als gevolg van een veranderde samenstelling van de vetzuren op de huid. Opgebouwde immuniteit speelt mogelijk ook een rol.

Epidemiologie

Hoofdschimmel, of tinea capitis, is een schimmelinfectie die vooral de hoofdhuid en haarzakjes aantast. Deze aandoening komt wereldwijd voor, maar bepaalde groepen en omstandigheden maken de kans op infectie groter. Factoren zoals leeftijd, geslacht, klimaat, genetica, en hygiëne spelen allemaal een rol. Hier volgt een gedetailleerd overzicht van hoe, waar en bij wie hoofdschimmel het meest voorkomt.

Leeftijds- en geslachtsverschillen: kinderen versus volwassenen
Tinea capitis komt vooral voor bij kinderen, met name in de leeftijd van 3 tot 10 jaar. Het risico neemt af na de puberteit, omdat de talgproductie toeneemt en de hoofdhuid beter beschermd is tegen schimmelinfecties. Volwassenen krijgen minder vaak hoofdschimmel, maar besmetting is niet uitgesloten, vooral bij mensen met een verzwakt immuunsysteem.

• Kinderen: Bij kinderen komt hoofdschimmel veel vaker voor dan bij volwassenen. In Nederland en België wordt geschat dat jaarlijks tussen 1% en 3% van de kinderen last krijgt van tinea capitis. Dit cijfer ligt hoger in gebieden met minder goede hygiënische omstandigheden of waar kinderen vaak nauw contact hebben met elkaar, zoals op scholen en sportclubs.
• Volwassenen: Bij volwassenen is hoofdschimmel zeldzaam, en als het voorkomt, is het vaak het gevolg van een onderliggende aandoening of een verzwakt immuunsysteem. Naar schatting minder dan 0,5% van de volwassen bevolking wordt jaarlijks getroffen door tinea capitis.
• Geslachtsverschillen: Hoofdschimmel treft jongens vaker dan meisjes, vooral omdat jongens doorgaans korter haar hebben en hun hoofdhuid makkelijker in contact komt met besmette oppervlakken en voorwerpen. Bij meisjes komt het iets minder vaak voor, mogelijk doordat langer haar vaak beter bedekt is.

Geografische en klimatologische verschillen
Tinea capitis komt wereldwijd voor, maar de prevalentie varieert sterk afhankelijk van het klimaat en de omgevingsfactoren. Warme en vochtige klimaten vormen een ideale omgeving voor schimmelgroei, terwijl het in koudere en droge klimaten minder vaak voorkomt. De prevalentie verschilt ook sterk per continent en zelfs binnen landen, afhankelijk van hygiënische omstandigheden en levensomstandigheden.

• Nederland en België: In Nederland en België wordt hoofdschimmel jaarlijks gediagnosticeerd bij een klein percentage van de bevolking, voornamelijk bij kinderen. Door de goede hygiënische omstandigheden blijft het aantal gevallen beperkt, met een geschat jaarlijks percentage van ongeveer 0,5% tot 2% van de kinderen. De wintermaanden, wanneer kinderen vaak binnenshuis dicht op elkaar zitten, zien een lichte stijging in het aantal gevallen.
• Nederlandse overzeese gebiedsdelen: In de tropische regio’s, zoals de Nederlandse Antillen, ligt de prevalentie van hoofdschimmel hoger. In deze gebieden komt tinea capitis voor bij naar schatting 5% tot 8% van de kinderen, mede door het warme, vochtige klimaat dat gunstig is voor schimmelgroei. De hoge luchtvochtigheid en temperatuur zorgen voor een omgeving waarin schimmels snel kunnen groeien, vooral bij kinderen die intensief contact hebben.
• Wereldwijde trends: In warmere en vochtige delen van de wereld, zoals Afrika en Zuidoost-Azië, komt hoofdschimmel vaak voor, met een prevalentie van 10% tot 20% bij kinderen in sommige regio’s. In ontwikkelingslanden waar hygiëne en toegang tot medische zorg minder beschikbaar zijn, worden nog hogere aantallen gemeld. In stedelijke gebieden met dichte populaties is de kans op hoofdschimmel vaak groter, omdat schimmelinfecties zich makkelijk verspreiden in drukke omgevingen.

Leefstijl en hygiëne: invloeden op het risico
Leefstijl en hygiëne spelen een belangrijke rol in de kans op besmetting met tinea capitis. Slechte hygiënische gewoonten en nauw contact met besmette personen of objecten, zoals handdoeken, kussens of kammen, kunnen het risico op infectie vergroten.

• Nauw contact en gedeelde voorwerpen: Hoofdschimmel verspreidt zich gemakkelijk via directe of indirecte aanraking. Kinderen die veel tijd doorbrengen in gemeenschappelijke ruimtes, zoals scholen en crèches, lopen een groter risico op besmetting. Spullen zoals kammen, hoeden, handdoeken en beddengoed kunnen de schimmelsporen overdragen.
• Hygiënische gewoonten: Regelmatig handen wassen en het vermijden van het delen van persoonlijke verzorgingsproducten helpen om besmetting te voorkomen. In gebieden of bevolkingsgroepen met beperkte toegang tot hygiënevoorzieningen, zoals in vluchtelingenkampen, is de kans op hoofdschimmel vaak aanzienlijk hoger.

Genetische factoren: vatbaarheid voor schimmelinfecties
Hoewel omgevingsfactoren de grootste rol spelen bij het risico op hoofdschimmel, kunnen genetische aanleg en immunologische kenmerken van invloed zijn op de vatbaarheid. Sommige mensen zijn van nature gevoeliger voor schimmelinfecties door een verzwakt immuunsysteem of genetische factoren die de natuurlijke afweermechanismen van de huid verminderen.

• Erfelijke vatbaarheid: In bepaalde families komt hoofdschimmel vaker voor, mogelijk door een genetische aanleg voor huidproblemen of een zwakkere huidbarrière. Mensen met een erfelijke neiging voor huidaandoeningen of eczeem zijn vaak gevoeliger voor schimmelinfecties.
• Immunologische factoren: Mensen met een verminderde afweer, zoals patiënten met hiv/aids of andere immuunonderdrukkende aandoeningen, lopen een verhoogd risico op tinea capitis. Hun lichaam kan de infectie minder goed bestrijden, waardoor de schimmel zich sneller verspreidt.

Samenvattend: een infectie met vele gezichten
Hoofdschimmel of tinea capitis komt wereldwijd voor, maar is het meest voorkomend bij kinderen en in warme, vochtige klimaten. Factoren zoals leeftijd, geslacht, klimaat, hygiënische omstandigheden en genetische aanleg spelen allemaal een rol in de kans op infectie. De verspreiding van de schimmel wordt bevorderd door direct contact en gedeelde voorwerpen, vooral in omgevingen waar kinderen dicht op elkaar leven. Goede hygiëne en bewustzijn zijn de belangrijkste preventieve maatregelen om deze veelvoorkomende, maar behandelbare aandoening te voorkomen.

Ontstaansmechanisme

Hoofdschimmel, of tinea capitis, is een schimmelinfectie die voornamelijk de hoofdhuid en haarzakjes aantast. Deze aandoening ontstaat wanneer dermatofyten – schimmels die op keratine in de huid, haren en nagels gedijen – de bovenste laag van de huid en haarzakjes binnendringen en daar een infectie veroorzaken. Hier volgt een stap-voor-stap overzicht van hoe deze infectie zich ontwikkelt en wat er precies gebeurt tijdens het proces.

Stap 1: Contact met de schimmel
Het ontstaansproces begint wanneer de hoofdhuid in contact komt met schimmelsporen. Dermatofyten, de schimmels die tinea capitis veroorzaken, kunnen via direct contact of via besmette objecten worden overgedragen. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van besmette kammen, hoeden, handdoeken of zelfs beddengoed. Ook kan de schimmel zich verspreiden via aanraking van de huid met besmette dieren, zoals katten of honden, die deze schimmelsporen kunnen dragen.

• Overdracht via besmette voorwerpen: Schimmelsporen kunnen lange tijd overleven op oppervlakken en voorwerpen, waardoor een eenvoudige aanraking met een besmette kam of hoed genoeg kan zijn om de infectie te verspreiden.
• Direct huidcontact: Kinderen die nauw contact hebben, zoals tijdens spel of in gemeenschappelijke ruimtes, lopen meer risico doordat de schimmel direct van huid op huid kan worden overgedragen.

Stap 2: Invasie van de buitenste huidlaag en haarzakjes
Eenmaal op de hoofdhuid, kunnen de schimmelsporen zich hechten aan de buitenste laag van de huid en beginnen met het binnendringen van de epidermis (opperhuid) en haarzakjes. Dermatofyten hebben een voorkeur voor keratine, het eiwit dat de huid, haren en nagels opbouwt. De schimmel breekt de keratine af en gebruikt het als voedingsbron, wat zorgt voor groei en verdere verspreiding op de hoofdhuid.

• Kolonisatie van de huid: De schimmel begint zich te vermenigvuldigen op de hoofdhuid en tast het keratine in de huid en haren aan. De infectie concentreert zich vaak rondom de haarzakjes, wat kan leiden tot haaruitval op de aangetaste plekken.
• Vorming van schilfers en kale plekken: Naarmate de schimmel zich verspreidt, veroorzaakt het ontsteking en afbraak van huidcellen, wat leidt tot schilfering en kaalheid op de besmette plekken. Dit zijn de karakteristieke ronde, schilferige plekken die vaak met tinea capitis worden geassocieerd.

Stap 3: Ontsteking en immuunreactie van de huid
De aanwezigheid van de schimmel activeert het immuunsysteem, dat reageert op de infectie om de schimmel te bestrijden. Deze immuunreactie kan leiden tot ontsteking, roodheid en zwelling op de hoofdhuid. Bij ernstige infecties kan dit leiden tot een pusachtige ontsteking, waarbij het gebied gevoelig wordt en er gele korsten ontstaan.

• Ontstekingsreactie: Het lichaam stuurt witte bloedcellen naar de geïnfecteerde plekken om de schimmel aan te vallen. Hierdoor ontstaan ontstekingsverschijnselen zoals roodheid, jeuk en soms pijnlijke plekken op de hoofdhuid.
• Kerionvorming: Bij ernstigere gevallen ontstaat er een kerion – een ontstoken, etterende zwelling op de hoofdhuid die kan leiden tot littekenvorming en blijvende kaalheid. Kerions komen vaker voor bij mensen met een sterk immuunsysteem dat intens reageert op de infectie, maar het kan ook leiden tot pijn en gevoeligheid in het gebied.

Stap 4: Verspreiding en mogelijke complicaties
Als de infectie onbehandeld blijft, kan de schimmel zich verder verspreiden op de hoofdhuid en naar omliggende delen van de huid. Dit kan leiden tot verdere haaruitval, uitgebreide schilfering, en een toename van ontstekingssymptomen. In sommige gevallen kan de schimmel zich verspreiden naar andere delen van het lichaam, zoals de baardstreek bij volwassenen, of naar andere gezinsleden of klasgenoten, doordat de sporen besmettelijk zijn.

• Verspreiding op het lichaam en bij anderen: Zonder behandeling kan de infectie zich uitbreiden, en de schimmelsporen kunnen overgedragen worden naar andere mensen in de omgeving. Ook andere huidgebieden met keratine kunnen worden aangetast.
• Chronische infectie: Bij verzwakte immuunsystemen kan een chronische schimmelinfectie ontstaan, die hardnekkig en moeilijk te behandelen is.

Besmetting

Tinea capitis, of hoofdschimmel, is een zeer besmettelijke schimmelinfectie die zich snel kan verspreiden, vooral onder kinderen. Deze besmettelijkheid komt doordat de schimmelsporen die de infectie veroorzaken, zich gemakkelijk hechten aan oppervlakken en worden verspreid via kleine huidschilfers die van de hoofdhuid loslaten. De schimmel kan via direct contact met een besmette persoon of dier worden overgedragen, maar indirect contact met besmette objecten speelt ook een grote rol.

Besmetting via huidschilfers en schimmelsporen
Hoofdschimmel wordt voornamelijk verspreid via kleine huidschilfers en schimmelsporen die afkomstig zijn van de hoofdhuid van een besmet persoon of dier. Deze schilfertjes laten gemakkelijk los en kunnen op allerlei oppervlakken terechtkomen, zoals kussens, beddengoed, kleding en meubels. De schimmelsporen zijn robuust en kunnen in sommige gevallen tot enkele maanden overleven op deze oppervlakken.

Direct huid-op-huidcontact: Besmetting kan plaatsvinden door direct contact met de huid van een geïnfecteerd persoon. Dit gebeurt vaak bij kinderen die tijdens het spelen of sporten nauw contact hebben. Een aanraking kan voldoende zijn om de schimmelsporen over te dragen en een infectie te veroorzaken.

Dieren als bron van besmetting: Tinea capitis kan ook van dieren op mensen worden overgedragen. Huisdieren zoals katten, honden, en cavia’s, maar ook boerderijdieren zoals koeien en paarden, kunnen dragers zijn van schimmelsporen zonder zelf duidelijke symptomen te vertonen. Een eenvoudige aanraking van een besmet dier kan genoeg zijn om de schimmelsporen naar de hoofdhuid over te brengen, wat vooral bij kinderen vaak voorkomt.

Indirecte besmetting via objecten en oppervlakken
De schimmel kan zich ook via indirect contact verspreiden. Besmette objecten kunnen schimmelsporen bevatten die zich vervolgens hechten aan de huid van een andere persoon. Veelgebruikte items die een risico vormen, zijn:

• Kammen, borstels en haarelastiekjes: Schimmels kunnen zich hechten aan haren die achterblijven in kammen en borstels. Het delen van deze persoonlijke verzorgingsartikelen is een veelvoorkomende bron van besmetting.
• Hoeden, petten en hoofdbanden: Hoofddeksels die nauw aansluiten op het hoofd, zoals petten en hoofdbanden, kunnen schimmelsporen vasthouden. Wanneer een besmet kind of volwassene een hoed of pet draagt, kunnen de sporen achterblijven en worden overgedragen op de volgende persoon die het voorwerp gebruikt.
• Handdoeken, kussens en beddengoed: Huidschilfers die loslaten tijdens het slapen, afdrogen, of rusten, kunnen schimmelsporen op handdoeken, kussens en beddengoed achterlaten. Dit maakt gedeelde slaap- en badkameromgevingen bijzonder vatbaar voor verspreiding.

Langdurige overleving van schimmelsporen
De schimmelsporen die tinea capitis veroorzaken zijn zeer robuust en kunnen lange tijd overleven buiten het lichaam, soms zelfs weken tot maanden. Deze lange overlevingsperiode maakt het mogelijk dat mensen geïnfecteerd raken door objecten die al langere tijd besmet zijn. De sporen kunnen wachten op een geschikte gastheer en dan via huidschilfers, haren, of direct contact een nieuwe infectie veroorzaken.

• Incubatieperiode: Nadat iemand in contact is gekomen met schimmelsporen, kan het tot 10 dagen tot 3 weken duren voordat de eerste symptomen van hoofdschimmel verschijnen. Tijdens deze incubatieperiode kan de infectie zich al verder verspreiden, zelfs zonder zichtbare symptomen. Dit maakt het risico op besmetting hoog, vooral bij kinderen die in nauw contact staan met elkaar, zoals in klaslokalen en kinderopvangcentra.

Risicogroepen en omgevingen voor besmetting
Omdat tinea capitis zich gemakkelijk verspreidt in drukke en gemeenschappelijke omgevingen, lopen bepaalde groepen en omgevingen een verhoogd risico op besmetting. Dit geldt vooral voor:

• Kinderen in scholen en crèches: Kinderen spelen vaak intensief en hebben direct contact met elkaar, wat besmetting bevordert. Scholen en crèches zijn daarom vaak een belangrijke bron van verspreiding.
• Gezinnen en huishoudens: In huishoudens waar een gezinslid besmet is, is de kans op verspreiding naar andere leden groot door gedeelde ruimtes en persoonlijke items zoals beddengoed en handdoeken.
• Sportclubs en sportscholen: Mensen die intensieve sporten beoefenen waarbij het hoofd bedekt wordt of nauw contact voorkomt, zoals worstelen, lopen een hoger risico.

Voorkomen van besmetting: hygiënische maatregelen
Door bewust om te gaan met hygiëne kunnen besmettingen en verdere verspreiding van hoofdschimmel worden beperkt. Enkele belangrijke voorzorgsmaatregelen zijn:

• Regelmatig reinigen van persoonlijke verzorgingsartikelen: Reinig kammen, borstels en haaraccessoires regelmatig en deel ze niet met anderen.
• Wassen van beddengoed en handdoeken: Was beddengoed, kussenslopen en handdoeken regelmatig op hoge temperatuur om eventuele schimmelsporen te verwijderen.
• Voorkomen van direct contact bij besmetting: Bij iemand met een actieve infectie is het belangrijk direct contact te beperken en besmette items apart te houden om verspreiding te voorkomen.

Oorzaak en ontstaan van een schimmelinfectie op het hoofd

Infectie

Iedereen komt in aanraking met huidschimmels, aangezien ze overal aanwezig zijn. Wanneer de schimmel de huid en haarzakjes binnendringt en zich uitbreidt, is er sprake van een infectie. Meestentijds beschermt de huid tegen infecties, maar wanneer de huid geïrriteerd is door veel wassen met zeep of shampoo kunnen beschermende vetzuren verdwijnen waardoor de kans op een schimmelinfectie toeneemt. Ouderen, patiënten met diabetes mellitus (suikerziekte) en mensen met verminderde weerstand zijn gevoeliger voor een schimmelinfectie.

Verschillende schimmelsoorten

Er worden verschillende soorten schimmelsoorten die klachten op het behaarde hoofd kunnen veroorzaken onderscheiden. Deze kunnen worden ingedeeld in twee groepen:

• Ectothrix-infecties: schimmels die aan de buitenkant van de haarschacht blijven en in het haarzakje; de sporen bevinden zich op het haar. Dit leidt na verloop van tijd tot vernietiging van het haarzakje, waardoor de haren brozer worden en afbreken.
• Endothrix-infecties: schimmels die de haarschacht ingroeien; de schimmels bevinden zich binnen in de haar.

Hoofdschimmel wordt veroorzaakt door de schimmelsoorten die behoren tot de geslachten Microsporum en Trichophyton, afkomstig van mens (antropofiel), dieren (zoöfiel) of grond (geofiel). Antropofiele schimmelinfectie zijn besmettelijker dan zoöfiele schimmelinfectie. Zoöfiele schimmelinfecties hebben op hun beurt vaker de neiging te gaan ontsteken.

Risicogroepen voor hoofdschimmel (tinea capitis): wie loopt meer kans?

Hoofdschimmel klinkt misschien als iets uit een griezelfilm, maar het is verrassend gewoon én vaak goed te behandelen. Tinea capitis, zoals het officieel heet, houdt vooral van bepaalde doelgroepen. Kinderen, mensen met huisdieren of iedereen met een wat chaotische hygiëne kan zomaar in de gevarenzone zitten. Wil je weten of jij of je gezin risico loopt? Hier is een handige tabel met de belangrijkste risicogroepen.

Risicofactoren voor hoofdschimmel (tinea capitis): wat maakt je kwetsbaar?

Tinea capitis gaat niet zomaar aan de slag – het zoekt naar de perfecte omstandigheden. Misschien heb je een huisdier met een verdacht plekje, misschien draag je vaak een pet, of misschien was je je haar niet zo vaak. Geen oordeel, maar let hier even op, want onderstaande risicofactoren maken de kans op hoofdschimmel groter.

Symptomen van hoofdschimmel

De symptomen zijn afhankelijk van de soort schimmel en de specifieke afweerreactie van de patiënt. Er zijn inflammatoire en niet-inflammatoire en diepe en oppervlakkige vormen van hoofdschimmel. Bij een bepaalde inflammatoire vorm kunnen er zelfs kleine, gele, schotelvormige, samenvloeiende korsten ontstaan. Hoofdschimmel gaat vaak gepaard met jeuk en soms met kaalheid (alopecia), doordat de haren boven de huid afbreken. Er kan op de behaarde hoofdhuid droge schilfering optreden, wat een op roos gelijkend beeld geeft (zie foto bovenaan het artikel). Hoofdschimmel kan tevens gladde, kale plekken veroorzaken. Soms zijn puistjes zichtbaar. In het overgrote deel van de gevallen gaat het om een oppervlakkige infectie.

Verschillende vormen hoofdschimmel

De infectie kan zich op verschillende manieren manifesteren, variërend van een oppervlakkige schilfering van de hoofdhuid tot het ontstaan van kale plekken (alopecia) en diepe abcessen (kerion). De zes belangrijkste vormen zijn:

Onderzoek en diagnose

Microscopisch - en laboratoriumonderzoek

Diagnostiek vindt plaats op klinisch beeld, microscopisch onderzoek, aangevuld met laboratoriumonderzoek. Er wordt bij vermoeden van hoofdschimmel altijd een Wood's lamp onderzoek uitgevoerd. De schimmels zullen in verschillende kleuren oplichten (fluorescentie); een negatieve uitslag sluit echter een schimmelinfectie niet uit. Voorts zal bij patiënten een kweek van de schimmel worden verricht om de diagnose te bevestigen en vast te stellen om welke schimmel het gaat. Om dit onderzoek uit te kunnen voeren zal de huisarts of de dermatoloog enkele haren en huidschilfers afnemen. Het wegnemen van een stukje weefsel voor microscopisch onderzoek (biopsie) is zelden nodig.

Differentiële diagnose

Er zijn een aantal aandoeningen die veel gelijkenis kunnen vertonen met tinea capitis, waaronder:

• alopecia areata;
• atopisch eczeem;
• bijwerkingen van medicijnen;
• id-reactie (auto-eczeem, een eczeemachtige uitslag van de huid als reactie op een andere ontsteking elders op de huid);
• impetigo of krentenbaard;
• pediatrische syfilis;
• plaque psoriasis;
• pustuleuze psoriasis;
• subacute cutane lupus erythematosus (SCLE)
• trichotillomanie (dwangmatig haren trekken).

Behandeling van tinea capitis

De behandeling van tinea capitis, oftewel hoofdschimmel, vereist een intensieve en grondige aanpak om de schimmel effectief te bestrijden en verdere verspreiding te voorkomen. Omdat hoofdschimmel zeer besmettelijk is en blijvende haarverlies kan veroorzaken, is het belangrijk om de behandeling direct te starten en hierbij niet alleen de patiënt maar ook de omgeving in acht te nemen.

Antischimmelkuur

Een schimmelinfectie op het behaarde hoofd vraagt altijd om een systemische behandeling, omdat oppervlakkige middelen niet diep genoeg doordringen om de schimmel in de haarzakjes en hoofdhuid volledig te elimineren. Een antischimmelkuur wordt voorgeschreven in de vorm van tabletten of een vloeistof en moet vaak enkele weken tot maanden worden gebruikt.

• Orale antischimmelmiddelen: De meest voorgeschreven antischimmelmiddelen voor tinea capitis zijn griseofulvine en terbinafine. Beide middelen werken van binnenuit door de schimmelgroei te remmen en de schimmel uiteindelijk te doden. Griseofulvine is vaak de eerste keuze voor kinderen, terwijl terbinafine soms wordt aanbevolen voor volwassenen. De kuur duurt meestal 4 tot 12 weken, afhankelijk van de ernst van de infectie en de reactie van de huid op de behandeling.
• Afhankelijkheid van het type schimmel: De keuze van het antischimmelmiddel hangt af van het specifieke type schimmel dat de infectie veroorzaakt. Bij een infectie door de schimmel Trichophyton wordt vaak terbinafine voorgeschreven, terwijl een infectie door Microsporum beter reageert op griseofulvine. Een dermatoloog kan een kweek maken om de schimmelsoort vast te stellen en de behandeling hierop af te stemmen.
• Duur van de behandeling: Het duurt meestal enkele weken voordat de antischimmelmiddelen effectief zijn. Gedurende de behandeling kan het haarverlies tijdelijk blijven bestaan, maar na verloop van tijd herstelt de haargroei zich meestal. Voor volledige hergroei kan het soms enkele maanden duren.

Dagelijks wassen met antischimmelshampoo

Naast de orale antischimmelmedicatie is het aan te raden om de hoofdhuid dagelijks te wassen met een antischimmelshampoo, zoals ketoconazol- of seleniumsulfide-shampoo. Deze shampoos verminderen de hoeveelheid schimmelsporen op de hoofdhuid en helpen zo verdere verspreiding te voorkomen.

• Beperking van verspreiding: Door dagelijks met antischimmelshampoo te wassen, wordt de kans op verdere verspreiding van schimmelsporen naar anderen verminderd. Dit is vooral belangrijk wanneer de patiënt in nauw contact staat met anderen, zoals gezinsleden of klasgenoten.
• Vermindering van symptomen: Antischimmelshampoos helpen ook om de jeuk en irritatie van de hoofdhuid te verminderen, wat kan bijdragen aan het comfort tijdens de behandeling.

Onderzoek en behandeling van familieleden en huisdieren

Hoofdschimmel is zeer besmettelijk en kan zich gemakkelijk verspreiden binnen een huishouden. Daarom is het belangrijk om ook andere gezinsleden en huisdieren te controleren op tekenen van besmetting. Als zij symptomen vertonen, moeten ze zo nodig ook worden behandeld om herbesmetting van de patiënt te voorkomen.

• Gezinsleden en nauw contact: Kinderen en volwassenen die nauw contact hebben gehad met de besmette persoon, zoals ouders en broers/zussen, lopen een verhoogd risico op infectie. Preventieve behandeling of controle door een arts kan nuttig zijn om verdere verspreiding te beperken.
• Huisdieren als besmettingsbron: Bepaalde schimmelsoorten die hoofdschimmel veroorzaken, zoals Microsporum canis, kunnen worden overgedragen door huisdieren, vooral katten en honden. Een dierenarts kan huisdieren controleren op schimmel en hen zo nodig behandelen.

Hygiënemaatregelen en preventie van herbesmetting

Hygiëne speelt een cruciale rol bij de behandeling van tinea capitis en het voorkomen van herbesmetting. Door strikte hygiënische maatregelen te volgen, kun je de verspreiding van schimmelsporen naar andere familieleden en objecten in huis verminderen.

• Niet delen van persoonlijke items: Het delen van handdoeken, kammen, hoeden, kussenslopen en andere persoonlijke items is sterk af te raden. Door ieder gezinslid zijn eigen spullen te laten gebruiken, wordt de kans op verspreiding van schimmelsporen verkleind.
• Steriliseren van kammen en borstels: Kammen, borstels en haaraccessoires van de besmette persoon kunnen schimmelsporen bevatten en moeten grondig worden schoongemaakt. Een effectieve methode is om de items gedurende 10-15 minuten in een oplossing van bleekwater en water te laten weken. Na sterilisatie kunnen ze veilig opnieuw worden gebruikt.
• Wekelijks wassen van beddengoed en kussenslopen: Bedden, kussens en kleding kunnen schimmelsporen bevatten die zich verspreiden door het hele huishouden. Het is aanbevolen om beddengoed, kussenslopen, en handdoeken wekelijks op hoge temperatuur te wassen (60 graden of hoger) om schimmelsporen te doden.

Controle na behandeling en herstel van de haargroei

Na afloop van de antischimmelkuur is het belangrijk om een controleafspraak te maken bij de arts om te bevestigen dat de infectie volledig genezen is. Dit helpt om te voorkomen dat de schimmel terugkomt of zich verder verspreidt.

• Herstel van haargroei: Het kan enkele maanden duren voordat de haargroei op de geïnfecteerde plekken volledig hersteld is. Meestal groeit het haar geleidelijk terug, maar in sommige gevallen kan littekenweefsel ontstaan, wat leidt tot blijvende kale plekken.

Praktische tips en zelfzorg bij hoofdschimmel

Hoofdschimmel – het klinkt misschien als iets uit een horrorverhaal, maar in werkelijkheid is het een veelvoorkomende kwaal waar je behoorlijk last van kunt hebben. Jeuk, schilfers, haaruitval… niet bepaald de schoonheidsbehandeling waar je op zat te wachten. Gelukkig zijn er genoeg manieren om dit vervelende probleem aan te pakken. Het draait allemaal om een combinatie van goede hygiëne, slimme gewoontes en, als het nodig is, medische hulp.

Voorkomen is beter dan genezen, maar als je al last hebt van hoofdschimmel, dan is het cruciaal om verspreiding te minimaliseren en de schimmel de kop in te drukken. Dat betekent niet alleen je hoofdhuid behandelen, maar ook zorgen dat je omgeving geen broeinest wordt van hardnekkige schimmelsporen. Denk aan je kammen, handdoeken en zelfs je beddengoed. Eén slordigheidje en je begint weer van voren af aan.

Gelukkig hoef je geen extreme maatregelen te nemen om hoofdschimmel de baas te worden. Met een paar praktische aanpassingen in je dagelijkse routine kun je veel ellende voorkomen en versneld herstellen. zelfzorg speelt hier een sleutelrol: hoe beter je je hoofdhuid verzorgt en beschermt, hoe sneller je weer verlost bent van dat ellendige gejeuk. En nee, dit betekent niet dat je ineens een kast vol dure producten moet inslaan. Het draait vooral om consequent en slim handelen.

Nochtans is het belangrijk om te weten wanneer je de huisarts erbij moet halen. Niet elke schimmel verdwijnt vanzelf en sommige varianten kunnen behoorlijk hardnekkig zijn. Merk je dat de klachten niet verminderen of juist verergeren? Dan is het tijd om medische hulp in te schakelen. Met de juiste aanpak – en een beetje geduld – kun je je haar en hoofdhuid weer in topconditie krijgen.

Houd de hoofdhuid schoon en droog

Als je ooit hoofdhuidproblemen hebt gehad, weet je hoe snel het een ramp kan worden. Neem bijvoorbeeld Mike, een 34-jarige sportschoolfanaticus die zwoer bij zijn after-workout haarband. Leuk voor de stijl, maar minder handig als je een broedplaats creëert voor schimmel. Hoofdschimmel floreert in een vochtige en warme omgeving. Dat betekent dat een bezwete haardos of natte handdoek op je kussen een VIP-uitnodiging is voor een hardnekkige schimmelinfectie.

Daarom is het cruciaal om je hoofdhuid goed schoon en droog te houden. Was je haar regelmatig met een milde shampoo en droog het grondig af – vooral bij de haarwortels. Geen zin om elke dag je haar te wassen? Geen probleem, maar zorg dan op z’n minst dat je hoofdhuid fris blijft. Gebruik een schone handdoek en föhn je haar op een lage temperatuur als het niet vanzelf wil drogen. Ook een katoenen kussensloop kan helpen om vocht sneller te absorberen en zo het risico op schimmel te verkleinen.

Gebruik een antischimmelshampoo

Soms is gewone shampoo niet genoeg en moet je het zwaardere geschut erbij halen. Een antischimmelshampoo met ketoconazol of seleniumsulfide is een gamechanger. Deze ingrediënten pakken de schimmel direct aan en helpen om verdere verspreiding te voorkomen. En ja, het ruikt misschien niet altijd naar lavendel of kokos, maar geloof me, dat is een klein offer als je bedenkt hoe snel zo’n infectie uit de hand kan lopen.

Laten we even teruggaan naar Mike. Nadat hij eindelijk doorhad dat zijn haarband de boosdoener was, probeerde hij wekenlang gewone shampoo en een strikte droogroutine. Het hielp een beetje, maar de jeuk bleef terugkomen. Pas toen hij overstapte op een antischimmelshampoo, merkte hij echt verschil. Zijn hoofdhuid werd rustiger, de schilfers verdwenen en na een paar weken had hij zijn haarlijn weer terug. Moraal van het verhaal? Wacht niet te lang en geef die schimmel geen kans om zich diep in je haarwortels te nestelen.

Was regelmatig je beddengoed, handdoeken en mutsen

Je hoofdhuid kan nog zo schoon zijn, maar als je elke nacht op een met schimmelsporen bezaaid kussen ligt, blijf je in een vicieuze cirkel hangen. Een vuile handdoek of muts werkt net zo goed als een boemerang: je denkt dat je het probleem oplost, maar in werkelijkheid komt het steeds terug.

Was je beddengoed minstens één keer per week op 60°C, liefst nog heter. Handdoeken? Elke paar dagen een schone. En als je regelmatig een pet of muts draagt, zorg dan dat deze ook wekelijks een wasbeurt krijgt. Fun fact: Mike's favoriete beanie bleek de hoofdverdachte in zijn schimmelzaak. Nadat hij overstapte op een schone muts en wekelijks wassen, was zijn probleem binnen no-time verleden tijd.

Vermijd het delen van kammen, borstels en hoeden

Deze regel klinkt misschien als iets uit de basisschool, maar hij blijft onverminderd belangrijk: deel geen haarborstels, kammen of hoofddeksels. Hoofdschimmel wordt overgedragen via contact met besmette voorwerpen, en voor je het weet, verspreidt het zich als een lopend vuurtje.

Stel je voor: je bent bij een vriend en besluit even snel zijn borstel te gebruiken omdat je haar alle kanten op staat. Niks aan de hand, toch? Fout. Als hij (of iemand anders die zijn borstel heeft gebruikt) last heeft van een schimmelinfectie, heb je zojuist een gratis souvenir meegenomen. Zorg er daarom voor dat je altijd je eigen spullen gebruikt en deze regelmatig schoonmaakt. Even onder heet water met een beetje ontsmettingsmiddel en je bent weer safe.

Desinfecteer dagelijks je kammen en borstels

Ken je dat? Je wast braaf je haar met een antischimmelshampoo, droogt het netjes af, maar toch blijft die hoofdschimmel je lastigvallen. Frustrerend! Dat overkwam ook Lisa, een 29-jarige kapster die wanhopig werd van de aanhoudende schilfers en jeuk. Pas toen ze doorkreeg dat haar favoriete borstel – die ze al járen gebruikte – een ware schimmelnest was, viel het kwartje.

Je kammen en borstels zijn de ideale plek voor schimmelsporen om zich te verstoppen en weer vrolijk terug te keren naar je hoofdhuid. Daarom is het cruciaal om ze elke dag te desinfecteren. Dit kan simpelweg met heet water en een beetje antibacteriële zeep, of nog beter: een oplossing van water en tea tree-olie, want dat spul staat bekend om zijn schimmelwerende eigenschappen. En wees eerlijk, als je je haar elke dag netjes kamt, waarom zou je dat dan doen met een borstel vol oude huidschilfers en schimmelresten? Precies.

Vermijd krabben om verspreiding te voorkomen

Ah, krabben… Het is zo verleidelijk. Die jeuk is soms ondraaglijk en voor je het weet, zit je met je nagels in je haar alsof je een loterijticket openkrabt. Maar hoe lekker het ook voelt op dat moment, krabben is de snelste manier om de schimmel te helpen verhuizen naar andere delen van je hoofdhuid – en erger nog, naar je kussen, je telefoon of zelfs je wenkbrauwen.

Neem Bart, een 42-jarige accountant die ’s avonds op de bank lag met één hand in zijn haar en de andere op zijn smartphone. Zonder het door te hebben, bracht hij de schimmel van zijn hoofdhuid naar zijn baard, en voilà: een nieuwe infectieplek was geboren. Zijn oplossing? Krabben vermijden en in plaats daarvan een kalmerende lotion gebruiken met zelfzorg in gedachten. Denk aan een verkoelende gel met aloë vera of een druppeltje tea tree-olie. Niet alleen kalmeert dat de jeuk, maar het voorkomt ook verdere verspreiding.

Droog je haar goed na het wassen

Denk aan een vochtige kelder vol schimmelplekken. Niet echt een fijne gedachte, toch? Maar dat is precies wat er met je hoofdhuid gebeurt als je nat haar te lang laat zitten. Hoofdschimmel houdt van een warme, vochtige omgeving, dus als jij met nat haar in bed duikt of je haar in een strakke knot draait voordat het helemaal droog is, dan doe je precies wat de schimmel wil.

Sophie, een 26-jarige fitnessinstructrice, maakte deze fout keer op keer. Na haar workouts sprong ze snel onder de douche en bond haar natte haar direct vast. De schimmel had vrij spel, en binnen een paar weken had ze flinke jeuk en schilfers. Haar redding? Na het wassen haar haar volledig laten drogen met een föhn op een lage temperatuur, en als ze haast had, gebruikte ze een zachte handdoek om extra vocht op te nemen. Een kleine aanpassing met een groot effect!

Draag je haar los of in een luchtige stijl

We snappen het: een strakke paardenstaart of een knot is lekker praktisch, vooral als je druk in de weer bent. Maar als je hoofdschimmel hebt, dan is zo’n opgesloten kapsel je grootste vijand. Het zorgt ervoor dat je hoofdhuid minder lucht krijgt en dat vocht (zoals zweet) vast blijft zitten, waardoor de schimmel zijn feestje gewoon kan voortzetten.

Kijk maar naar Yasmin, een 33-jarige moeder van twee, die haar haar altijd strak in een knot droeg om haar kids bij te houden. Ze merkte pas dat haar hoofdschimmel erger werd toen ze kale plekjes kreeg. Pas toen ze haar haar vaker los droeg en koos voor een luchtige vlecht in plaats van een strakke knot, ging het beter. En eerlijk is eerlijk: een beetje frisse lucht langs je hoofdhuid voelt ook nog eens heerlijk verfrissend!

Vermijd vettige haarproducten die de schimmel kunnen voeden

Ken je dat gevoel? Je koopt een duur haarserum omdat het je haar ‘glanzend en gezond’ belooft te maken, en binnen een paar weken zit je met een jeukende, schilferige hoofdhuid. Dat overkwam Emma, een 31-jarige beautyblogger die dacht dat haar nieuwe haarolie de sleutel was tot zijdezacht haar. Wat ze niet wist, was dat de rijke oliën en siliconen in het product een ware buffetmaaltijd vormden voor de schimmel die haar hoofdhuid al had gekoloniseerd.

Hoofdschimmel leeft van vet en vocht, en sommige haarproducten geven precies dat. Vooral zware oliën, gels en waxen kunnen de poriën van je hoofdhuid afsluiten, waardoor het een broeierige plek wordt waarin schimmel vrij spel heeft. Dat betekent niet dat je álle haarproducten moet vermijden, maar kies voor lichte, niet-vette formules. Een paar druppels arganolie in je punten kan geen kwaad, maar je hoofdhuid moet kunnen ademen. Emma merkte pas verbetering toen ze overstapte op een luchtige leave-in conditioner en haar haarproducten kritisch onder de loep nam.

Vermijd zwembaden en sauna’s zolang de schimmel actief is

Ah, een warme sauna of een verfrissende duik in het zwembad… heerlijk ontspannend, toch? Niet als je hoofdschimmel hebt. Zwembaden en sauna’s zijn namelijk de perfecte hotspots voor schimmels om zich te verspreiden. Denk aan de vochtige lucht, gedeelde handdoeken en zelfs de stoombanken waar je met je blote hoofd tegenaan leunt. Precies de omgeving waar hoofdschimmel zich als een vis in het water voelt.

Neem het verhaal van Ruben, een fanatieke sporter die na elke workout een duik nam in het zwembad van zijn sportschool. Toen hij last kreeg van jeuk en schilfers, dacht hij dat het aan het chloor lag. Pas na wekenlang ‘doorzwemmen’ met zijn klachten, ontdekte hij dat hij zichzelf keer op keer opnieuw besmette. Zijn oplossing? Even een pauze nemen van het zwembad, zijn handdoeken na elk gebruik wassen op 60°C en zijn haren grondig drogen na elke training. Simpel, maar doeltreffend.

Controleer huisgenoten en huisdieren op mogelijke besmetting

Je kunt nog zo je best doen om van je hoofdschimmel af te komen, maar als iemand in huis (mens of dier) de schimmel bij zich draagt, blijf je in een eindeloze vicieuze cirkel zitten. Katten, honden en zelfs cavia’s kunnen dragers zijn van schimmels zoals ringworm, en hoewel ze er zelf niet altijd last van hebben, kunnen ze jou wél besmetten.

Zo kwam Tim erachter dat zijn kat Milo de boosdoener was. Tim bleef maar last houden van rode, jeukende plekken op zijn hoofdhuid, ondanks dat hij alle maatregelen nam. Pas toen hij zijn kat een beetje verdacht begon te vinden en een dierenarts bezocht, bleek Milo schimmelsporen in zijn vacht te hebben. Een antischimmelbehandeling voor de kat én grondige reiniging van zijn huis loste het probleem uiteindelijk op. Dus, heb je een harige vriend in huis? Check die pluizenbol even goed.

Raadpleeg tijdig je huisarts voor diagnose en behandeling

Soms kun je nog zo je best doen, maar blijft de schimmel terugkomen. Of erger nog, het wordt alleen maar erger. In dat geval is het tijd om de huisarts in te schakelen. Hoofdschimmel kan diep in de haarzakjes zitten, en als het niet op tijd wordt behandeld, kan het zelfs leiden tot littekens en blijvende haaruitval. En dat wil je niet.

Neem bijvoorbeeld Ilse, een 38-jarige docent die aanvankelijk dacht dat ze gewoon een droge hoofdhuid had. Ze probeerde verschillende shampoos, veranderde haar kussenslopen en stopte met het delen van borstels. Toch bleef ze last houden van schilfers en haarverlies. Pas toen ze naar de huisarts ging, kreeg ze een schimmelremmend medicijn voorgeschreven dat haar eindelijk van het probleem afhielp. Haar les? Wacht niet te lang. Als je na een paar weken geen verbetering ziet, is het tijd voor een deskundige blik.

Prognose

Ringworm geneest heel langzaam. Het kan meer dan een maand duren voordat er enige verbetering zichtbaar is. Wees geduldig en blijf trouw alle medicijnen nemen zoals voorgeschreven. Mogelijk zal de arts na vier tot zes weken de hoofdhuid willen controleren om te zorgen dat de infectie geneest.

Hoofdschimmel is hardnekkig. Het is moeilijk om er van te genezen. Het is ook mogelijk dat het weer terugkomt. Recidieven stoppen echter vaak in de puberteit. Langetermijngevolgen zijn mogelijk kale plekken of littekens.

Preventie van ringworm van de hoofdhuid

Aangezien vooral kinderen vatbaar zijn voor hoofdschimmel, is het belangrijk om kinderen in te lichten over de risico's van het delen van haarborstels en andere persoonlijke items, zoals handdoeken. Regelmatig wassen, handen wassen, en andere normale hygiënische maatregelen kunnen helpen bij het voorkomen van de verspreiding van de infectie.

Lees verder

• Voetschimmel (tinea pedis): symptomen, oorzaak & behandeling
• Schimmelnagels behandelen: wat te doen aan kalknagels?
• Hoofdroos: behandeling (anti-roosshampoo) en symptomen
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Korstjes op hoofdhuid met schilfers en jeuk: oorzaken