Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS): symptomen & behandeling

Het Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS) kan een gevolg zijn van een Q-koortsinfectie. Q-koorts is een infectieziekte die kan worden overgedragen van dieren op mensen. Q-koorts wordt veroorzaakt door de Coxiella burnetii bacterie. Ongeveer 20% van alle mensen die een acute Q-koorts hebben doorgemaakt, ontwikkelen het Q-koorts Vermoedheidssyndroom (QVS). Hierbij staat vermoeidheid voorop. QVS-patiënten kunnen echter ook last krijgen van andere bijkomende klachten, zoals (nacht)zweten, pijn op de borst en kortademigheid (bij inspanning), om enkele te noemen. Het Q-koortsvermoeidheidssyndroom leidt tot forse beperkingen in het maatschappelijk functioneren, zowel privé als in werk.

• Wat is het Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS)?
• Symptomen van Q-koorts?
• Geen klachten
• Griepverschijnselen
• Soms ernstiger verloop
• Aanhoudende klachten
• Hoe ontstaat het Q-koortsvermoeidheidssyndroom?
• Hoeveel mensen ontwikkelen QVS na een acute infectie?
• Waar komt de term Q-koortsvermoeidheidssyndroom vandaan?
• Symptomen van QVS
• Wanneer wordt de diagnose QVS gesteld?
• Behandeling van QVS
• Cognitieve gedragstherapie (CGT)
• Antibiotica

Wat is het Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS)?

Q-koorts is een infectieziekte die kan worden overgedragen van dieren op mensen, een zogeheten zoönose. De boosdoener is de bacterie Coxiella burnetii. De ziekte wordt overgedragen door dieren, vooral geiten maar soms ook schapen. Overdracht vindt voornamelijk plaats als een besmette geit lammetjes krijgt. Na de bevalling komen veel Q-koortsbacteriën in de lucht. Door de wind worden deze verspreid en als iemand de lucht met Q-koortsbacteriën inademt, kan hij na 2 tot 6 weken Q-koorts krijgen. De lammertijd van de geiten duurt van februari tot eind mei. In 2007 deed zich in Nederland de eerste grote uitbraak van Q-koorts voor en sindsdien is het aantal meldingen van Q-koorts in Nederland flink gestegen.

Symptomen van Q-koorts?

Geen klachten

Ongeveer de helft van de mensen die met de boosdoener besmet zijn, wordt niet ziek en krijgt geen klachten. Ze hebben dus nergens last van.

Griepverschijnselen

Mensen die wel ziek worden, hebben veelal last van griepverschijnselen zoals enkele dagen aanhoudende koorts, hoofdpijn en/of een droge hoest, ’s nachts veel transpireren, pijnlijke spieren en gewrichten en algehele malaise.

Soms ernstiger verloop

De ziekte kan ook ernstiger verlopen. Bij een ernstig verloop kunnen mensen een longontsteking ontwikkelen met klachten als pijn op de borst, benauwdheid en droge hoest. Vrij veel mensen krijgen een leverontsteking zonder symptomen. Veel mensen die Q-koorts doorgemaakt hebben, zijn daarna nog gedurende langere tijd moe.

Aanhoudende klachten

Sommige mensen blijven na het doormaken en bacteriologisch klaren van een acute Q-koortsinfectie langdurig last houden van een scala aan gezondheidsklachten die kunnen leiden tot forse beperkingen in het maatschappelijk functioneren, zowel privé als in werk.

Hoe ontstaat het Q-koortsvermoeidheidssyndroom?

Na een acute Q-koortsinfectie die gepaard is gegaan met klachten, zijn er volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) drie mogelijke scenario's:

• Je geneest volledig en in het bloed kan worden aangetoond dat je de infectie hebt doorgemaakt.
• Je ontwikkelt chronische Q-koorts. De kans hierop is 1-5%. Chronische Q-koorts is een ernstige infectie. Het vereist langdurige behandeling met antibiotica. Je kunt nog maanden tot jaren na de besmetting last van klachten hebben.
• Je houdt langdurige klachten van vermoeidheid na de infectie: het Q-koortsvermoeidheidssyndroom (QVS).

Hoeveel mensen ontwikkelen QVS na een acute infectie?

Het blijkt dat ongeveer 20% van alle patiënten met acute Q-koorts het Q-koorts Vermoedheidssyndroom ontwikkelt. Bij QVS staan langdurige en ernstige vermoeidheid voorop. Het gaat bij QVS dus niet om een actieve infectie, maar om de langetermijngevolgen van een eerdere infectie.

Waar komt de term Q-koortsvermoeidheidssyndroom vandaan?

Aanvankelijk werd in de Nederlandse literatuur de term 'langdurige klachten na acute Q-koorts' gebruikt, maar deze is vervangen door 'Q-koortsvermoeidheidssyndroom', vanwege de gelijkenissen tussen de langdurige vermoeidheidsklachten na Q-koorts en het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS). Ook speelde de behoefte aan een herkenbare en eenduidige term voor zowel patiënten als zorgverleners hierin een rol. Bovendien wordt in de internationale (veelal Angelsaksische) literatuur al jaren de term 'Q fever fatigue syndrome' gebruikt ter aanduiding van langdurige klachten na acute Q-koorts. Deze internationale term is inmiddels ingeburgerd en de benaming Q-koortsvermoeidheidssyndroom is de Nederlandse vertaling daarvan.

Symptomen van QVS

Vermoeidheid staat voorop bij het Q-koortsvermoeidheidssyndroom, maar de meeste mensen met QVS hebben ook last van één of meer bijkomende klachten:

• (nacht)zweten;
• pijn op de borst;
• kortademigheid (bij inspanning)
• hoesten;
• terugkerende verkoudheid;
• misselijkheid en/of maag-darmklachten;
• vergrote of pijnlijke lymfeklieren (gezwollen lymfeklieren);
• gewrichtspijn en spierpijn;
• spiertrekkingen;
• geheugenproblemen en concentratieverlies;
• slaapproblemen;
• prikkelbaarheid en agitatie; en
• hoofdpijn.

Deze lijst is niet uitputtend. Er kunnen nog veel meer klachten optreden. Bovendien kan niet worden uitgesloten dat bovenstaande klachten gerelateerd zijn aan andere aandoeningen.

Wanneer wordt de diagnose QVS gesteld?

De diagnose QVS wordt door een arts gesteld als iemand acute Q-koorts heeft gehad, wat ondubbelzinnig blijkt uit bloedonderzoek en er geen sprake is van chronische Q-koorts die uitgesloten wordt door medisch onderzoek.¹ Daarnaast moet de persoon langer dan zes maanden vermoeidheidsklachten hebben en andere oorzaken die vermoeidheid verklaren moeten worden uitgesloten. Voorts moet de persoon door vermoeidheid aanzienlijk worden beperkt in het maatschappelijke functioneren. Een andere vereiste is dat betrokkene vóórdat acute Q-koorts werd vastgesteld, niet of nauwelijks last had van vermoeidheidsklachten of de klachten moeten sindsdien duidelijk in ernst zijn toegenomen. Dit wordt in de literatuur het zogenaamde 'knikmoment' genoemd.

Behandeling van QVS

Vooralsnog is het onduidelijk of er een effectieve behandeling bestaat voor het Q-koortsvermoeidheidssyndroom.

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Onder meer in het Radboudumc wordt aan patiënten cognitieve gedragstherapie (CGT) aangeboden, gericht op het veranderen van gedachten en gedragingen die samenhangen met de klachten en die het herstel in de weg kunnen staan.

Antibiotica

Het effect van behandeling van antibiotica bij QVS wordt onderzocht, maar is nog onvoldoende aangetoond.

Noot:

1. Chronische Q-koorts is een ernstige infectie, waarbij de bacterie zich als het ware 'verstopt' en later weer wakker wordt zodra je een verzwakte conditie hebt. Aan je bloed kan men zien of je daadwerkelijk chronische Q-koorts hebt.

Lees verder

• Q-koorts: symptomen, vaccinatie, gevolgen en behandeling
• Q-koorts vaccinatie of vaccin voor mensen (inenting)