Reukvermogen kwijt of minder reukvermogen: oorzaken

Anosmie is de benaming van een aandoening, waarbij er een volledig verlies van het reukvermogen optreedt. Je bent dan je reukvermogen totaal kwijt. Anosmie kan zowel aangeboren als verworven zijn en binnen beide groepen komen verschillende oorzaken voor. Reukverlies kan ook gedeeltelijk optreden. Dit wordt 'hyposmie' genoemd. Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van reukverlies. Het verlies van reuk kan een onschuldige oorzaak hebben, zoals een verkoudheid of griep, maar het kan ook een symptoom zijn van een ernstige aandoening. Het herstel van een reukstoornis is geheel afhankelijk van de oorzaak. Na een verkoudheid of griep herstelt het reukvermogen zich vaak weer na enkele dagen. Soms is een operatie nodig, bijvoorbeeld bij neuspoliepen. Voor reukstoornissen als gevolg van beschadiging van het reukepitheel, zenuwbaan of hersenen, bestaat anno 2023 geen effectieve behandeling.

• Wat is anosmie en wat is hyposmie?
• Soorten reukstoornissen
• De mogelijk gevolgen van reukverlies
• Oorzaken gedeeltelijk of totaal reukverlies
• Niets meer ruiken door verkoudheid of griep
• Permanente neusverstopping
• Operatie, trauma, roken en cocaïne
• Reuk verminderd door geneesmiddelen
• Systeemziekten
• Anosmie als onderdeel van een syndroom
• Vitaminen- of mineralentekort
• Leeftijd
• Geen onderliggende oorzaak
• Reuk kwijt door neusspray
• Verloop van hyposmie
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Reuktesten
• Herstel van reukvermogen en mogelijke behandeling
• Behandeling en spontaan beloop
• Conductieve en perceptieve reukstoornissen
• Acceptatie en zelfhulpgroepen
• Complicaties van verlies van reukvermogen
• Prognose reukverlies

Wat is anosmie en wat is hyposmie?

Anosmie is de benaming van een aandoening, waarbij er een volledig verlies van het reukvermogen optreedt. Het komt vaker voor dat iemand gedeeltelijk zijn reukvermogen verliest (hyposmie); een volledig verlies van het reukvermogen is vrij zeldzaam. Anosmie kan tijdelijk of permanent zijn, afhankelijk van de oorzaak. Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van anosmie. Anosmie kan een onschuldige oorzaak hebben, maar het kan ook een symptoom zijn van een ernstige aandoening.

De mogelijk gevolgen van reukverlies

Wanneer iemand niet meer kan ruiken, kan dit grote gevolgen hebben, zowel op praktisch als op sociaal en intermenselijk gebied. Reuk en smaak zijn nauw met elkaar verbonden. Je kunt bepaalde stoffen beter proeven wanneer je ze ook kunt ruiken en sommige stoffen kun je niet met je tong proeven; je 'proeft' ze alleen als je ze ruikt. Als je een dergelijke stof op je tong doet terwijl je je neus dichtknijpt, proef je niets.

Smaak- en reukzin
De smaakpapillen van de tong registreren smaak en de zintuigcellen in je neus reageren op verschillende geuren. Beide gewaarwordingen worden naar de hersenen doorgestuurd, waar de informatie gecombineerd wordt. Smaken kunnen hierdoor worden herkend en beoordeeld. De vijf hoofdsmaken (zuur, zout, zoet, bitter en umami) kun je zonder reukzin herkennen, deze worden door de smaakpapillen op de tong waargenomen. Doch voor complexere smaken (frambozen of kersen bijvoorbeeld, zijn zowel smaak- als reukzin noodzakelijk. Het aroma van het voedsel wordt namelijk waargenomen door je neus. Mensen bij wie anosmie plotseling optreedt, kunnen veelal nog maar (heel) weinig proeven. Ze proeven dan alleen nog maar wat de tong waar kan nemen: bitter, zoet, zout en zuur. Vaak hebben mensen met aangeboren anosmie wel een soort smaak ontwikkeld.

Gevolgen van anosmie
Anosmie kan praktische, sociale en psychische gevolgen hebben. Als je geen bedorven voedsel meer kan ruiken of een gaslek kan waarnemen, en ook geen idee hebt of je kleding nog fris ruikt of in de was moet, dan kun je je voorstellen dat dit iemand erg onzeker kan maken, zeker in sociale situaties. Het vermogen om geuren waar te nemen en hier een bepaalde betekenis aan toe te kennen, heeft ook een belangrijke psychologische waarde. De geur van pas gemaaid gras, de geur van van een zomerregen na een snikhete dag, de geur van een dennenbos, de geur van vers gezette koffie, de geur van onze geliefde, de geur die een bepaalde herinnering oproept: al deze zaken geven het leven een extra dimensie. En vergeet niet de geur van je maaltijd. Volledig reukverlies kan ertoe leiden dat iemand zijn interesse in eten verliest, wat kan leiden tot gewichtsverlies en ondervoeding. Reukverlies heeft een blijvende negatieve invloed op de algemene kwaliteit van leven. Anosmie kan daarom ook aanleiding geven tot depressie en stemmingswisselingen.

Oorzaken gedeeltelijk of totaal reukverlies

Het reukvermogen kan worden aangetast door grofweg de volgende drie factoren:

1. veranderingen in de neus;
2. veranderingen (of beschadigingen) in de zenuwen die van de neus naar de hersenen lopen; of
3. veranderingen (of beschadigingen) in de hersenen.

Ad 1: Een verandering in de neusdoorgang doordat deze bijvoorbeeld is verstopt als gevolg van een verkoudheid, kan de reukzin verminderen omdat de reuk wordt opgevangen door de reuktrilhaarcellen die bovenin de neusholte zitten. Door een verstopping van (een deel) van de neusde kunnen de geurstoffen het reukorgaan niet meer goed bereiken.
Ad 2 en 3: Als gevolg van een beschadiging in het verloop van de bij reuk betrokken zenuwbaan of hersendeel, ontstaat er een reukstoornis.

Niets meer ruiken door verkoudheid of griep

Een virale bovenste luchtweginfectie als gevolg van een verkoudheid of griep is de meest voorkomende oorzaak van (gedeeltelijk) reukverlies. Sommige mensen kunnen na een griep of flinke verkoudheid verscheidene dagen of zelfs weken niet goed ruiken of proeven. Het gaat hier om een tijdelijk verlies van reuk, hetgeen vanzelf weer overgaat. De boosdoener is vaak het para-influenza virus type 3. Bij reukverlies na een bovenste luchtweginfectie, wordt gesproken van 'postvirale anosmie'.

Permanente neusverstopping

Bij permanente verstopping van de neus kan de reuk langdurig of blijvend zijn aangetast. Dit kan onder meer veroorzaakt worden door:

• neuspoliepen;
• chronische sinusitis of bijholteontsteking;
• allergische rhinitis;
• ernstige scheefstand van het neustussenschot; en
• grote neusschelpen.

Operatie, trauma, roken en cocaïne

Een neusbijholte-operatie kan in sommige gevallen leiden tot een verminderde reuk als gevolg van beschadiging van het reukepitheel. Sommige geneesmiddelen en toxische stoffen kunnen reukstoornissen veroorzaken. Ook roken heeft een schadelijk effect op de reuk, evenals het snuiven van cocaïne. Bij mensen die stoppen met roken herstelt het reukvermogen zich op den duur weer. Hoofdletsels (schedeltraumata) vormen een andere courante oorzaak van reukverlies, vooral na een val of harde klap op het achterhoofd.

Reuk verminderd door geneesmiddelen

Ten minste 250 verschillende medicijnen beïnvloeden het gevoel van smaak of geur, en sommige van deze medicijnen kunnen hyposmie veroorzaken. Het kan hierbij gaan om de volgende medicatie:

• Antibiotica, zoals ampicilline en tetracycline;
• Antidepressiva, zoals amitriptyline; en
• Antihistamines, zoals loratadine.

Systeemziekten

Reukstoornissen kunnen ook voorkomen bij systeemziekten als hypothyreoïdie (een tekort aan schildklierhormonen), Ziekte van Cushing, ernstige leverfalen, chronisch nierfalen en diabetes. Reukstoornissen worden ook gezien bij verschillende psychiatrische aandoeningen, zoals depressie en schizofrenie. Parkinson- en alzheimerpatiënten vertonen in een vroeg stadium van de ziekte vaak reukstoornissen. Ook bij een hiv-infectie en hepatitis C-infectie komt reukverlies voor en dit wordt vooral veroorzaakt door beschadiging en verlies van reukepitheel.

Anosmie als onderdeel van een syndroom

Anosmie kan aangeboren zijn en onderdeel zijn van het syndroom van Kallmann. Dit is een aangeboren afwijking die gekenmerkt wordt door (bijna) complete afwezigheid van reuk, onderontwikkelde genitaliën en steriele gonaden (geslachtsklieren). Familiaire anosmie komt ook voor, zonder overige afwijkingen.

Vitaminen- of mineralentekort

Ook kan een vitamine-mineralen-deficiëntie ten grondslag liggen aan een slecht reuk en/of smaakvermogen. Eén van de symptomen van een vitamine-A-deficiëntie en een zinkdeficiëntie is is een slecht reuk en/of smaakvermogen. Zink is betrokken bij allerlei fysiologische processen in het lichaam, waaronder een goede smaak- en reukbeleving.

Leeftijd

Voorts neemt het reukvermogen bij het ouder worden af. Dit is vooral na het zestigste levensjaar al duidelijk waarneembaar. Reukverlies door het ouder worden wordt 'presbyanosmie' genoemd. Bij 1 op de 4 mensen boven de 53 jaar is enige mate van reukverlies vast te stellen.

Geen onderliggende oorzaak

In grofweg 20% van de gevallen wordt geen onderliggende oorzaak voor het reukverlies gevonden. Dit wordt een idiopatische reukstoornis genoemd. Idiopatisch betekent 'zonder aantoonbare oorzaak'.

Verloop van hyposmie

Hyposmie verbetert vaak zonder behandeling, vooral als het wordt veroorzaakt door seizoensgebonden allergieën of een infectie van de luchtwegen. Een persoon die een verminderde reuk opmerkt als hij of zij verkouden is of een bijholteontsteking heeft, heeft meestal binnen een paar dagen of weken zijn normale reukvermogen terug. Wanneer hyposmie wordt veroorzaakt door een hoofdletsel of flinke inflammatoire schade aan de cellen die betrokken zijn bij de geurvorming, is het mogelijk dat er geen herstel mogelijk is, zelfs niet na behandeling.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

Raadpleeg je huisarts als je plotseling je reukvermogen verliest of bij ernstige bijkomende problemen en klachten. De huisarts begint met een uitgebreid vraaggesprek over de aard en ernst van je klachten. Dit wordt 'anamnese' genoemd. Hij neemt ook je medische voorgeschiedenis door. Daarna zal de arts een lichamelijk onderzoek uitvoeren, waarbij hij met name aandacht schenkt aan de bovenste luchtwegen. Je huisarts zal kijken naar de neusgangen, sinussen en omliggende structuur.

Vervolgonderzoek

De huisarts kan je zo nodig doorverwijzen door naar een keel-, neus- en oorspecialist (KNO-arts). Deze specialist voert een nasale endoscopie uit, waarbij met een dunne flexibele of starre endoscoop je neusholte en sinussen worden onderzocht. Er wordt bijvoorbeeld gekeken of er aanwijzingen voor een chronische sinusitis of bijholteontsteking aanwezig zijn. De arts zal op zoek zijn naar tekenen van zwelling, bloedingen, pus en mogelijke tumoren. Ook zal de arts op zoek zijn naar andere fysieke afwijkingen die te maken kunnen hebben met het verlies je reukvermogen, zoals (neus)poliepen, vergrote nasale structuren of een afwijkend neustussenschot. Levert dit onderzoek niets op, dan kan er een MRI-scan worden gedaan van de hersenen om neurologische problemen op te sporen die mogelijk verantwoordelijk zijn voor het (gedeeltelijke) verlies van de reukzin. Ook wordt zo nodig een CT-scan van de neusbijholten uitgevoerd. Aanvullend bloedonderzoek wordt alleen gedaan als het nodig is.

Reuktesten

De KNO-arts kan middels reuktesten de mate van reukverlies meten, zodat de kwaliteit van het reukvermogen kan worden geobjectiveerd. Er worden drie soorten reuktesten onderscheiden:

• Identificatietesten, waarbij je testgeuren probeert te herkennen;
• Drempelwaardetesten, waarbij de minimaal waarneembare concentratie van een bepaalde geurstof wordt vastgesteld;
• Discriminatietesten, waarbij wordt onderzocht of je verschillende geurstoffen kan onderscheiden.

Herstel van reukvermogen en mogelijke behandeling

Verlies van reukvermogen als gevolg van verkoudheid, allergieën of infecties van de sinussen, herstelt zich meestal na een paar dagen. Soms neemt het herstel een aantal weken in beslag. Als geen herstel intreedt, raadpleeg dan de huisarts, zodat hij of zij andere aandoeningen kan uitsluiten.

Behandeling en spontaan beloop

De mogelijkheden van behandelingen van reukstoornissen zijn afhankelijk van de aard van de stoornis en soms is er een spontaan beloop. Zo kan een reukstoornis die is veroorzaakt door trauma in sommige gevallen binnen een jaar uit zichzelf verdwijnen. Sommige medicijnen zoals corticosteroïden (ontstekingsremmers) en antihistaminica (een antihistaminicum onderdrukt allergische reacties) behandelen allergieën of luchtweginfecties. Een decongestivum kan ook uitkomst bieden. Dit middel doet gezwollen slijmvliezen slinken en de arts kan dit voorschrijven voor het openen van de neusgangen bij een luchtweginfectie. In sommige gevallen is een operatie nodig om de reukzin te herwinnen, bijvoorbeeld bij neuspoliepen, een afwijkend neustussenschot of andere neusproblemen die geurverlies veroorzaken.

Conductieve en perceptieve reukstoornissen

Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen conductieve (bij verstopping) en perceptieve reukstoornissen (het reukzintuig of het zenuwstelsel van de reuk is aangedaan). Perceptieve reukstoornissen worden op hun beurt weer onderscheiden in essentiële en een centrale reukstoornis: bij een essentiële reukstoornis is het reukepitheel beschadigd en bij een centrale reukstoornis is er een beschadiging in het verloop van de bij reuk betrokken zenuwbaan of hersendeel. Voor perceptieve reukstoornissen bestaat anno 2023 geen effectieve behandeling. Conductieve reukstoornissen verbeteren vaak door de verstopping te behandelen door medicijnen of operatie. Vooral bij neuspoliepen en chronische bijholteontsteking wordt vaak een verbetering van de reuk gezien na adequate behandeling. Helaas is dit effect niet altijd permanent. Bij een deel van de mensen met chronische sinusitis en neuspoliepen zal na een aanvankelijke verbetering van de reuk, binnen een jaar na behandeling hun reukvermogen weer verslechteren.

Acceptatie en zelfhulpgroepen

Wanneer er geen behandelingsmogelijkheden bestaan, zal het reukverlies als handicap geaccepteerd moeten worden en hier zo goed mogelijk mee om worden gegaan. Dit is – zeker wanneer het reukverlies totaal is – gemakkelijker gezegd dan gedaan. Begrip vanuit de omgeving en contact met lotgenoten kan hierbij helpen. Zo is er een actieve patiëntenvereniging voor mensen met geur- en smaakstoornissen: Anosmie Vereniging Nederland. Deze vereniging heeft een eigen website (www.ruikenenproeven.nl).

Complicaties van verlies van reukvermogen

Mensen met anosmie kunnen de interesse in eten en voeding verliezen, wat leidt tot ondervoeding en gewichtsverlies. Mensen met anosmie moeten te allen tijde goed functionerende rookalarmen in hun huis bevestigen. Zij moeten ook voorzichtig zijn met voedselopslag en het gebruik van aardgas omdat ze problemen hebben met het opsporen van verrot voedsel en gaslekken. Aanbevolen voorzorgsmaatregelen zijn onder meer:

• Het goed etiketteren van levensmiddelen met vervaldatums;
• Etiketten en bijsluiters lezen op chemicaliën zoals keukenreinigers en insecticiden;
• Gebruik van elektrische apparaten.

Prognose reukverlies

Reukverlies wordt meestal veroorzaakt door een bovenste luchtweginfectie of hoofdtrauma. Hoofdtraumapatiënten met mild of ernstig reukverlies hebben dezelfde kans op functioneel herstel als patiënten met mild of ernstig geurverlies als gevolg van andere oorzaken. Met andere woorden, het is de omvang van het aanvankelijke geurverlies dat belangrijk is, niet wat het heeft veroorzaakt. Uit de literatuur komen een aantal factoren naar voren die de prognose beïnvloeden. De kans op herstel is bijvoorbeeld beter als het aanvankelijke geurverlies mild is en ongunstig als het reukverlies ernstig is. Een andere factor is leeftijd: hoe ouder je was toen het geurverlies optrad, hoe minder waarschijnlijk het is dat herstel intreedt. De kans op verbetering daalt aanzienlijk na het zeventigste levensjaar.

Lees verder

• Zinktekort: symptomen, oorzaken, behandeling tekort aan zink
• Verkoudheid: verstopte neus, niezen, koorts, keelpijn, hoest
• Verkoudheid symptomen genezen & tips: zink en neusdruppels
• Griep met hoge koorts, hoofdpijn, spierpijn, droge hoest
• Diabetes type 1 en 2: symptomen, oorzaak en behandeling