Hersentumor: symptomen, behandeling en levensverwachting

Hersentumor symptomen hangen sterk af van de locatie van de tumor in de hersenen. Hersentumor symptomen zijn in grofweg drie groepen te verdelen: epilepsie, uitvalsverschijnselen en druktoename in de schedel. De symptomen en klachten die optreden bij een hersentumor kunnen sterk variëren en zijn niet alleen in sterke mate afhankelijk van de plaats in de hersenen waar de tumor zich bevindt, maar ook van de grootte van de tumor en de groeisnelheid. Een hersentumor is celwoekering of abnormale celgroei in de hersenen. Er bestaan kwaadaardige en goedaardige hersentumoren. Hersentumoren kunnen in de hersenen zelf ontstaan zijn, of elders in het lichaam waarna het is uitgezaaid naar de hersenen. Na leukemie zijn hersentumoren bij kinderen in Nederland de meest voorkomende oorzaak van kanker. In Nederland gaat het om ruim honderd nieuwe gevallen per jaar. De overlevingskans van patiënten met een kwaadaardige hersentumor is in de loop der jaren nauwelijks verbeterd.

• Hersentumor: kernpunten
• Wat is een hersentumor?
• Typen hersentumoren
• Primaire hersentumor
• Gliomen
• Meningeomen
• Akoestische neuromen (Schwannoom)
• Hypofyseadenomen
• Medulloblastomen
• Kiemceltumoren
• craniofaryngioom
• Secundaire hersentumor
• Soorten hersentumoren
• Kwaadaardige hersentumor
• Goedaardig hersentumor
• Vóórkomen primaire hersentumoren
• Hersentumor: tumorgraden 1, 2, 3 en 4
• Oorzaken en risicofactoren
• Blanke huidskleur
• Leeftijd
• Röntgenstraling
• Chemische stoffen
• Familiaire aanleg
• Symptomen van een hersentumor
• Hoofdpijn door hersentumor
• Psychische veranderingen
• Uitvalverschijnselen, spraak- en geheugenstoornissen
• Epileptische aanvallen
• Bloeding
• Overige symptomen van een hersentumor
• Diagnose en onderzoek
• Vraaggesprek en neurologisch onderzoek
• Beeldvormend onderzoek en biopsie
• Behandeling van een hersentumor
• Neurochirurgie (operatie)
• Bestraling (radiotherapie)
• Chemotherapie
• Prognose: levensverwachting en overlevingskans hersentumor

Hersentumor: kernpunten

• In Nederland wordt jaarlijks bij ongeveer 1.500 patiënten een primaire tumor van het zenuwstelsel vastgesteld. Meer dan de helft hiervan is kwaadaardig.
• Bij ongeveer 7.000 patiënten per jaar wordt een hersenmetastase vastgesteld. Hersenmetastasen zijn uitzaaiingen in de hersenen van kanker die ergens anders in het lichaam is ontstaan.
• Het glioblastoma multiforme, kortweg GBM of glioblastoom, behoort tot de meest agressieve neoplasmata (nieuwvorming, gezwelvorming) bij de mens.
• Chirurgie en radiotherapie nemen de belangrijkste plaats in bij de behandeling van hersentumoren.

Wat is een hersentumor?

Een hersentumor is celwoekering of abnormale celgroei in de hersenen. Houd goed voor ogen dat er meerdere soorten hersentumoren bestaan die verschillen wat betreft de symptomen, de ernst, de groeisnelheid, etc. Sommige hersentumoren zijn goedaardig (benigne) en sommige hersentumoren zijn kwaadaardig (maligne). Hersentumoren kunnen in de hersenen zelf ontstaan zijn (primaire hersentumoren), of elders in het lichaam waarna het is uitgezaaid (metastasering) naar de hersenen (hersenmetastasen of secundaire hersentumoren).

Typen hersentumoren

Er wordt onderscheid gemaakt tussen een primaire en een secundaire hersentumor. Een primaire hersentumor is een gezwel die uit het hersenweefsel zelf is ontstaan. Een secundaire hersentumor is een uitzaaiing van kanker op een andere plek in het lichaam naar de hersenen. Deze komen veel vaker voor dan primaire hersentumoren.

Primaire hersentumor

Een primaire hersentumor is afkomstig van de hersenen zelf of in weefsels van de hersenen, zoals in de hersenvliezen, hersenzenuwen, hypofyse of pijnappelklier. Tumoren beginnen als mutaties in het DNA van één cel; kanker ontstaat wanneer mutaties optreden in genen die betrokken zijn bij het reguleren van de celdeling. Bij volwassenen komen primaire hersentumoren veel minder vaak voor dan secundaire hersentumoren, waarbij kanker elders in het lichaam begint en zich naar de hersenen verspreidt. Er bestaan ​​veel verschillende soorten primaire hersentumoren. Elk krijgt zijn naam van het type cellen dat erbij betrokken is. Voorbeelden zijn:

Gliomen

Deze tumoren beginnen in de hersenen of het ruggenmerg en omvatten astrocytomen, ependymomen, glioblastomen, oligoastrocytomen en oligodendrogliomen.

Meningeomen

Een meningeoom is een tumor die uitgaat van het hersenvlies. Het wordt daarom ook wel hersenvliestumor genoemd. De meeste meningeomen zijn goedaardig.

Akoestische neuromen (Schwannoom)

Een akoestisch neuroom of Schwannoom is een goedaardige tumor die zich ontwikkelt op de zenuwen die het evenwicht en het gehoor regelen, die van de binnenoor naar de hersenen leiden.

Hypofyseadenomen

Dit zijn meestal goedaardige tumoren die zich ontwikkelen in de hypofyse, een klier midden in het hoofd, onder de hersenen. Deze tumoren kunnen de hypofysehormonen beïnvloeden wat kan leiden tot effecten in het gehele lichaam.

Medulloblastomen

Dit zijn de meest voorkomende kwaadaardige hersentumoren bij kinderen. Een medulloblastoom is een hersentumor in de kleine hersenen en heeft de neiging zich via het hersenvocht te verspreiden. Deze tumoren komen minder vaak voor bij volwassen mannen en vrouwen.

Kiemceltumoren

Kiemceltumoren kunnen zich tijdens de kinderjaren ontwikkelen waar de testikels of eierstokken zich zullen vormen. Maar soms beïnvloeden kiemceltumoren andere delen van het lichaam, zoals de hersenen. Het is een zeldzame vorm van kinderkanker.

craniofaryngioom

Een craniofaryngioom is een goedaardige tumor in de hypofyse, de klier die hormonen afscheidt die veel lichaamsfuncties regelen. Naarmate deze tumor langzaamaan groter wordt, kan het van invloed zijn op de hypofyse en andere structuren in de buurt van de hersenen.

Secundaire hersentumor

Bij volwassenen komen secundaire hersentumoren veel vaker voor dan primaire hersentumoren. Alle vormen van kanker kunnen in principe uitzaaien naar de hersenen, maar tumoren die regelmatig aanleiding geven tot hersentumoren zijn:

• borstkanker
• longkanker;
• darmkanker
• nierkanker
• kwaadaardige huidkanker (melanoom)

Soorten hersentumoren

Kwaadaardige hersentumor

Secundaire hersentumoren zijn uitzaaiingen afkomstig uit een ander deel van het lichaam en zijn per definitie kwaadaardig. Het meest voorkomende type primaire kwaadaardige hersentumor ontstaat uit steuncellen van het hersenweefsel (gliacellen), een zogeheten 'glioma'. Een kenmerk van een glioom is dat deze vrijwel nooit uitzaait. Het kwaadaardige van een glioom is gelegen in het feit dat deze diffuus in het omliggende hersenweefsel groeit en dat een glioom bijna altijd weer terugkomt. De meest voorkomende goedaardige hersentumor ontstaat vanuit de hersenvliezen en wordt 'meningeoom' genoemd.

Goedaardig hersentumor

Een goedaardige (niet-kankerachtige) hersentumor is een massa abnormale cellen die relatief langzaam in de hersenen groeit. Goedaardige hersentumoren hebben de neiging om op één plek te blijven en zich niet te verspreiden zich niet. Kankercellen kunnen uiteindelijk in het omliggende weefsel ingroeien, maar goedaardige tumoren doen dat niet, alhoewel ze wel de naastgelegen weefsels en structuren kunnen verdrukken. Een goedaardige hersentumor komt meestal niet terug als de gehele tumor veilig kan worden verwijderd middels een operatie. Ze zitten meestal niet diepgeworteld in het weefsel waardoor een chirurgische verwijdering veelal goed verloopt.

Vóórkomen primaire hersentumoren

In tegenstelling tot hersenmetastasen, zijn primaire hersentumoren een zeldzaam verschijnsel. In Nederland wordt jaarlijks bij ongeveer 1.000 mensen een kwaadaardige primaire hersentumor vastgesteld en bij ongeveer 7.000 mensen wordt een
hersenmetastase vastgesteld.[1] Ongeveer 500 mensen krijgen jaarlijks te horen dat ze een goedaardige hersentumor hebben.

Hersentumor: tumorgraden 1, 2, 3 en 4

De wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de kwaadaardigheid of agressiviteit van gliomen ingedeeld in vier graden. Er worden laaggradige (graad 1 en 2) en hooggradige (graad 3 en 4) gliomen onderscheiden. Graad 4 (glioblastoma multiforme) maakt 70% van alle gevallen uit. Hooggradige gliomen kenmerken zich door een snelle en ongeremde groei. Laaggradige gliomen groeien daarentegen langzaam. Op basis van microscopisch onderzoek van een stukje tumorweefsel, stelt de patholoog het type en de graad van de tumor vast. Dit is van belang voor het vaststellen van de behandeling, het verloop van de ziekte en de prognose.

Oorzaken en risicofactoren

Over de oorzaken van een primaire hersentumor is niets met zekerheid bekend. Er kunnen wel een aantal risicofactoren worden onderscheiden:

Blanke huidskleur

Hersentumoren komen vaker voor bij mensen met een blanke huidskleur, uitgezonderd een meningeoom (een gezwel dat uitgaat van het hersenvlies), die het vaakst voorkomt bij mensen met een zwarte huidskleur.

Leeftijd

Het risico op een hersentumor neemt toe naarmate iemand ouder wordt. Hersentumoren komen het meest voor bij oudere volwassenen. Desalniettemin kan een hersentumor op elke leeftijd optreden. En bepaalde vormen van hersentumoren, zoals medulloblastomen (een kwaadaardige hersentumor in het onderste deel van de hersenstam), komen vrijwel uitsluitend bij kinderen voor.

Röntgenstraling

Blootstelling van de hersenen aan röntgenstraling geeft een verhoogd risico op een hersentumor. Uit onderzoek blijkt dat men van laagfrequente elektromagnetische straling (straling uit een mobiel telefoontje of rond hoogspanningskabels), geen verhoogd risico hoeft te verwachten.

Chemische stoffen

Blootstelling aan chemische stoffen op het werk. Heden ten dage zijn de veiligheidsnormen in de chemische industrie en het milieu in westerse landen van dien aard, dat blootstelling van werknemers aan hoge doses chemicaliën gering is.

Familiaire aanleg

Een klein deel van de hersentumoren komen voor bij mensen met een familiegeschiedenis van hersentumoren of een familiegeschiedenis van genetische syndromen die het risico op hersentumoren te verhogen.

Symptomen van een hersentumor

De symptomen en klachten die optreden bij een hersentumor kunnen sterk variëren en zijn in sterke mate afhankelijk van de plaats in de hersenen waar de tumor zich bevindt, maar ook van de grootte van de tumor en de groeisnelheid. Hersentumoren kunnen onder meer de volgende klachten veroorzaken:

• hoofdpijn: nieuwe hoofdpijn of verandering in patroon van hoofdpijn
• hoofdpijn die frequenter en ernstiger wordt
• onverklaarbare misselijkheid of braken
• zichtproblemen, zoals wazig zien, dubbel zien of verlies van perifeer zicht
• geleidelijk verlies van gevoel of beweging in een arm of een been
• problemen met het evenwicht
• spraakproblemen
• verwardheid ten aanzien van alledaagse zaken
• persoonlijkheid of gedrag verandert
• epileptische aanvallen, vooral bij iemand die geen voorgeschiedenis van aanvallen heeft
• gehoorproblemen

Hoofdpijn door hersentumor

Hoofdpijn is vaak het eerste symptpoom van een hersentumor en treedt op als gevolg van drukverhoging in de hersenen. Deze hoofdpijn treedt vooral op bij activiteiten die zelf ook drukverhogend zijn, zoals bukken, niezen en persen. Dit kan gepaard gaan met misselijkheid en braken. Kenmerkend voor een hersentumor is hoofdpijn in de ochtend. Centraal staat een diffuse, bonzende hoofdpijn. Dit gaat vaak gepaard met wat 'projectielbraken' wordt genoemd: heftig braken zonder misselijkheid.

Psychische veranderingen

Psychische veranderingen, zoals trager worden of juist psychische en verbale ongeremdheid. Er kan ook verwardheid optreden.

Uitvalverschijnselen, spraak- en geheugenstoornissen

Uitvalsverschijnselen zoals krachtverlies of verlammingsverschijnselen in arm of been, spraakstoornissen en concentratie- en geheugenstoornissen.

Epileptische aanvallen

Epileptische aanvallen (bij tumoren in de temporale hersenkwab), waarbij de persoon in kwestie last heeft van een 'vreemde vieze reuk en smaak'.[2] Bijvoorbeeld een zoete smaak in de mond of een zoute smaak in de mond.

Bloeding

Bloeding in een tumor, welke soms moeilijk is te onderscheiden van een gewone hersenbloeding.

Overige symptomen van een hersentumor

Andere veel geziene symptomen van een hersentumor zijn onder meer duizeligheid, evenwichtsverlies en coördinatiestoornissen en oorsuizen. Naarmate de druk in de schedel toeneemt door het groter worden van de tumor, kunnen misselijkheid, braken, lusteloosheid, slaperigheid, terugkerende koortsaanvallen en zelfs coma optreden. Aanhoudend hikken komt soms ook voor, evenals tongtintelingen. Wazig zien kan ook één van de klachten zijn.

» Houd goed voor ogen dat deze opsomming van hersentumorsymptomen niet uitputtend is.

Diagnose en onderzoek

Vraaggesprek en neurologisch onderzoek

De diagnose van een hersentumor begint met een lichamelijk onderzoek en het in ogenschouw nemen van je medische voorgeschiedenis. Het lichamelijke onderzoek bestaat uit een zeer gedetailleerd neurologisch onderzoek. De arts zal een test uitvoeren om te zien of de schedelzenuwen intact zijn. Dit zijn de zenuwen die ontstaan ​​in je hersenen. De arts zal ook in je ogen kijken met een oftalmoscoop (oogspiegel), een instrument dat wordt gebruikt om de binnenkant van het oog te onderzoeken. Dit is een hulpmiddel waarmee een arts het netvlies kan inspecteren. Tevens kan onderzocht worden of er sprake is van zwelling van de oogzenuw. Wanneer de druk in de schedel toeneemt als gevolg van een tumor, kunnen veranderingen in de oogzenuw optreden. De arts zal ook je spierkracht, balans, reflexen, coördinatie, geheugen, gehoor- en gezichtsvermogen, de gevoeligheid van de huid, je handsterkte, de kracht van de ledematen en je mentale behendigheid onderzoeken.

Beeldvormend onderzoek en biopsie

Beeldvormende technieken als de CT-scan en de MRI-scan, kunnen worden gebruikt om de omvang, de plaats en de vermoedelijke aard van een hersentumor vast te stellen. Volledige zekerheid kan worden verkregen door middel van weefseldiagnostiek. Deze weefseldiagnose levert gegevens op over het type en de graad van de tumor. Ander onderzoek, zoals een EEG in geval van epileptische aanvallen, wordt alleen verricht als daar aanleiding toe is.

Behandeling van een hersentumor

De behandeling van een hersentumor is afhankelijk van het type hersentumor, de grootte en de locatie. Behandeling van een hersentumor kan bestaan uit:

Neurochirurgie (operatie)

In veel gevallen is het wenselijk dat de neurochirurg zo veel mogelijk van de tumor verwijdert en bij voorkeur de gehele tumor. Dit is niet altijd mogelijk, omdat de tumor in de buurt ligt van vitale hersendelen, of verstrengeld is met het omliggende gezonde hersenweefsel. Daarna vindt weefseldiagnose plaats, welke medebepalend is voor het verdere behandelplan. Tegenwoordig worden mensen —indien mogelijk— 'wakker' geopereerd. Tijdens de operatie krijg je taaltesten om te kunnen beoordelen of een weg te snijden gebied zonder gevaar voor aantasting van het spraakvermogen kan worden verwijderd. Voorwaarde voor deze manier van opereren is dat de tumor in niet-vitale delen van het hersenweefsel aanwezig is en niet te agressief is. Dat is het geval bij 200 van de 1.000 patiënten die zich jaarlijks in Nederland melden met dit type hersentumor, een zogeheten 'laaggradig glioom'.

Bestraling (radiotherapie)

Vaak is nabehandeling nodig met bijvoorbeeld radiotherapie, zeker wanneer de tumor niet volledig operatief te verwijderen is. Bestraling kan gecombineerd plaatsvinden met chemotherapie.

Chemotherapie

Dit betreft de toediening van geneesmiddelen die de groei van kwaadaardige cellen afremmen. Het blijkt dat over het algemeen hersentumoren niet erg gevoelig blijken te zijn voor chemotherapie. Chemotherapie wordt in veel gevallen alleen gegeven als palliatieve behandeling bij tumorgroei nadat eerder neurochirurgie en radiotherapie heeft plaatsgevonden. Onderzoek heeft uitgewezen dat het ok nuttig kan zijn om chemotherapie al in een eerder stadium in te zetten bij de behandeling van patiënten met een glioblastoma multiforme.[3]

Prognose: levensverwachting en overlevingskans hersentumor

Bij een pilocytaire astrocytoom (graad I glioom) - vrijwel alleen kinderen - genezen de meeste patiënten na een radicale resectie. Bij graad 2 ‘laaggradige’ gliomen bij volwassenen overlijdt ongeveer 50% van de patiënten binnen 10 jaar. Veel patiënten houden last van epilepsie en cognitieve problemen. Het glioblastoma multiforme (GBM), heeft een slechte prognose van minder dan 1 jaar. De prognose van patiënten met een hersenmetastase is bijna altijd ongunstig. Het blijkt dat alleen bij patiënten met een hersenmetastase waarbij er géén andere uitzaaiingen zijn elders in het lichaam, een operatieve verwijdering gevolgd door radiotherapie een langdurige overleving geeft, dat wil zeggen dat zij een levensverwachting hebben van 11 maanden.[4]

Naast de tumorgraad, zijn de conditie van de patiënt en de leeftijd belangrijke prognostische factoren. De overlevingskans bij hersentumoren is vooral zo klein, doordat de tumoren vaak pas in een laat stadium worden ontdekt en de gezwellen vaak moeilijk te behandelen zijn.

Noten

1. Visser O.: What is cancer? Epidemiology of benign CNS tumours. In: Stalpers LJA, Dirven C, Boogerd W (eds.). Proceedings of the 66th oncology day on benign brain tumours. Amsterdam: The Netherlands Cancer Institute, 2008.
2. Stalpers LJA, Dieleman EMT, van Westing BRH, Postma TJ, van Furth WR. Diagnose en behandeling van hersentumoren. Ned Tijdschr Tandheelkd 2009;116:202-20.
3. Ibid.

Lees verder

• Hoofdpijn voorhoofd, achterhoofd, achter de ogen, vanuit nek
• Goedaardige hersentumor: symptomen, oorzaak en behandeling
• Epilepsie: symptomen en behandeling epileptische aanval
• Tinnitus (oorsuizen of suizende oren): symptomen en oorzaken
• Braken (overgeven): oorzaken van braken en misselijkheid