MRSA: symptomen, besmetting en behandeling MRSA-bacterie

MRSA staat voor 'meticilline-resistente Staphylococcus aureus' en deze bacterie is ongevoelig (resistent) voor behandeling met meticilline en veel andere gebruikelijke antibiotica. MRSA staat ook bekend als de 'ziekenhuisbacterie' omdat deze lastpak, vooral in ziekenhuizen, epidemieën veroorzaakt. Besmetting met de MRSA-bacterie hoeft niet te leiden tot symptomen en ziekteverschijnselen. Mensen met een verminderde weerstand zijn echter kwetsbaar en lopen een vergroot risico op een huidinfectie of een bloedvergiftiging of longontsteking. Methicilline-resistente Staphylococcus aureus (MRSA) is een bacterie die resistent is voor de meeste antibiotica. Bij mensen met een verminderde weerstand kan deze bacterie een (huid)infectie veroorzaken, die levensgedreigend kan zijn. Zulke infecties zijn meestal met reguliere antibiotica te verhelpen. Maar bij de ongevoelige MRSA bacterie, kan de behandeling problemen opleveren. Er zijn nog antibiotica waarmee MRSA infecties kunnen genezen.

• MRSA-bacterie
• MRSA-besmetting vaak in ziekenhuis
• Aantal MRSA-besmettingen in Nederland
• MRSA symptomen
• Locatie en ernst van de infectie
• Postoperatieve wondinfecties en sepsis
• Incubatieperiode
• Huid
• Invasieve infectie
• Mogelijke complicaties van een MRSA-infectie
• Besmetting met de MRSA bacterie
• Risicofactoren
• Diagnose en onderzoek
• Behandeling van MRSA-infecties
• Antibiotica
• Verpleging is isolatie
• Dragerschapsbehandeling
• Prognose en beloop
• Preventie
• MRSA-bacterie vaker buiten ziekenhuis
• 'Ziekenhuisbacterie simpel te bestrijden'
• Eiwit van kikker tegen MRSA

MRSA-bacterie

Methicilline-resistente Staphylococcus aureus (afgekort als MRSA) is een bacterie die resistent is voor de meeste antibiotica. Deze bacterie is een variant of stam van de Staphylococcus aureus, een huidbacterie die bij ongeveer 30-40% van de bevolking voorkomt zonder dat deze daar klachten van ondervinden. Mensen kunnen deze bacterie bij zich dragen, onder andere op de huid, in de neus (neusgaten), keel, bilspleet of onder de oksels.

Staphylococcus aureus
De Staphylococcus aureus is op zichzelf een ongevaarlijke bacterie, die bij gezonde personen zelden tot klachten of problemen leidt. Gelukkig maar, want 3 of 4 op de10 mensen draagt deze bacterie bij zich. Mensen met een verminderde weerstand kunnen er een wondinfectie van krijgen na een operatieve ingreep. Ook kunnen ze last krijgen van een steenpuist, of van ernstiger infecties zoals botontsteking, longontsteking of een bloedvergiftiging. Zulke infecties zijn meestal met reguliere antibiotica te verhelpen. Maar bij de ongevoelige MRSA bacterie die resistent is voor de meeste antibiotica, kan dit problemen opleveren. De behandeling wordt beperkt doordat er slechts een paar soorten antibiotica werkzaam zijn tegen deze lastpak. Bovendien bestaat het gevaar dat deze bacteriën ook nog eens voor die middelen ongevoelig worden, waardoor het steeds lastiger wordt een antibioticum te vinden dat nog wel werkt.

MRSA-besmetting vaak in ziekenhuis

Besmettingen met MRSA vinden vooral plaats in het ziekenhuis. De reden hiervoor is dat in ziekenhuizen op grote schaal gebruik gemaakt wordt van antibiotica en de patiënten in veel gevallen kwetsbaar zijn en tot een risicogroep behoren. De multiresistente lastpak wordt daarom ook wel ziekenhuisbacterie genoemd.

Paardenmiddel
Zo kan de gevreesde ziekenhuisbacterie een ontsteking aan de binnenkant van het hart veroorzaken (endocarditis) of een beenontsteking, die vaak enkel nog te bestrijden is met het paardenmiddel vancomycine. Dit antibioticum is een reservemiddel. Toepassing ervan is gereserveerd voor de behandeling van infecties, veroorzaakt door MRSA. De kans dat de bacterie ook voor dit middel ongevoelig zal worden, is aanwezig.

Nieuwe variant
Een nieuwe MRSA variant die overdraagbaar is naar de mens wordt in toenemende mate gesignaleerd in de varkens- en kalverhouderij. Er zijn in Nederland allerlei landelijke procedures en protocollen ontwikkeld om de resistente bacterie op te sporen en te bestrijden. Het gaat hier om een specifiek type (MRSA-ST398). Mensen die intensief contact hebben met deze dieren zijn in grofweg 30% van de gevallen drager van dit type MRSA. De overdracht van mens op mens lijkt volgens het RIVM echter vrij laag te zijn.

Aantal MRSA-besmettingen in Nederland

In vergelijking met het buitenland komt MRSA in Nederland weinig voor. Dit komt doordat in Nederland een streng antibioticabeleid wordt gevoerd, wat heeft geleid in een veel lager aantal besmettingen. Ook goede hygiënemaatregelen in Nederlandse ziekenhuizen draagt hieraan bij. Volgens cijfers van het Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (RIVM) worden in Nederlandse ziekenhuizen jaarlijks bij ongeveer 1.500 mensen een MRSA-besmetting vastgesteld.

Kans op besmetting zeer klein
De kans op MRSA besmetting in een ziekenhuis in Nederland is zeer klein. Dit geldt overigens ook voor de Scandinavische landen. In buitenlandse ziekenhuizen steekt de gevreesde bacterie regelmatig de kop op. In landen om ons heen worden antibiotica dan ook veel vaker voorgeschreven. Het percentage MRSA dat circuleert in de Nederlandse ziekenhuizen, is dankzij een krachtig 'search-and-destroy-beleid' anno 2023 nog steeds betrekkelijk laag, zeker in vergelijking met veel omringende landen.

Dragerschap
Volgens het RIVM draagt minder dan 1% van de Nederlanders MRSA bij zich. Zij zijn zogeheten MRSA-dragers. Doch gezonde mensen die MRSA bij zich dragen worden hier meestal niet ziek van en hebben ook geen klachten. Gewoonlijk is dit dragerschap tijdelijk en verdwijnen de bacteriën spontaan.

MRSA symptomen

Locatie en ernst van de infectie

Een drager van de MRSA-bacterie hoeft er niet ziek van te worden. Doch bij mensen met een verminderde weerstand kan deze bacterie een huidinfectie veroorzaken, waarbij MRSA weer extra gemakkelijk kan worden overgedragen. Een dergelijke infectie kan onschuldig zijn, bijvoorbeeld puistjes, kleine wondjes of huidbeschadigingen. Er kan echter ook sprake zijn van een zeer ernstig infectie, zoals bloedvergiftiging of longontsteking. De verschijnselen en symptomen van een infectie zijn afhankelijk van de locatie en de ernst van de infectie.

Postoperatieve wondinfecties en sepsis

In het ziekenhuis is MRSA een veelvoorkomende verwekker van postoperatieve wondinfecties en sepsis (bloedvergiftiging), waarbij de bacterie zich in het bloed bevindt. Via de bloedbaan kan de bacterie in de meest uiteenlopende organen abcessen veroorzaken die levensbedreigend kunnen zijn. De sterfte hieraan is niet gering (10-30%), ondanks antibiotische behandeling.

Incubatieperiode

De incubatieperiode (tijd tussen besmetting en begin van de symptomen) is variabel en hangt af van de specifieke MRSA-stam en de immuniteit van de persoon.

Huid

De meeste MRSA-infecties zijn infecties van (de zachte weefsels van) de huid, die de volgende symptomen veroorzaken:

• Cellulitis op het been / Bron: RafaelLopez, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)
  Cellulitis is een acute bacteriële infectie van de huid en het onderhuids weefsel, meestal beginnend als kleine rode bultjes op de huid. Het uit zich in roodheid, zwelling van de weefsels, warmte en gevoeligheid.
• Puist, een met pus-gevulde infectie van haarfollikels.
• Huidabces, een opeenhoping van pus in de huid.
• Strontje of hordeolum, een acute ontsteking van één van de kliertjes in het ooglid.
• Karbonkel, een opeenhoping meerdere steenpuisten samen.
• Impetigo of krentenbaard, een bacteriële huidinfectie.
• Huiduitslag of rode huid (de huid lijkt roodachtig of heeft roodgekleurde gebieden).

Al deze huidinfecties zijn pijnlijk.

Invasieve infectie

Een groot probleem met MRSA, is dat de huidinfectie zich soms kan verspreiden naar bijna elk ander orgaan in het lichaam. Wanneer dit gebeurt, is het een diepe of invasieve infectie die zich kan verspreiden naar het bloed en inwendige organen kan infecteren. MRSA-infecties kunnen complicaties veroorzaken zoals endocarditis (een ontsteking van de binnenbekleding van het hart en de hartkleppen), gangreen (het plaatselijk afsterven van weefsel) of necrotiserende fasciitis (een ernstige bacteriële infectie die het onderhuids spier- vet- en huidweefsel vernietigt), en bot- of gewrichtsinfecties (osteomyelitis of septische artritis). Dit kan dodelijk zijn. Koorts, koude rillingen, lage bloeddruk, gewrichtspijn, ernstige hoofdpijn, kortademigheid en uitslag over het grootste deel van het lichaam zijn symptomen van sepsis (bloedvergiftiging), en dit vereist onmiddellijk medische behandeling.

Mogelijke complicaties van een MRSA-infectie

Complicaties van MRSA kunnen voorkomen in bijna alle orgaansystemen. De volgende complicaties kunnen leiden tot permanente orgaanschade of overlijden:

• Endocarditis;
  Complicaties bij MRSA kunnen ernstig zijn / Bron: Spotmatik Ltd/Shutterstock.com
• Nierinfecties;
• Longinfecties (longontsteking);
• Necrotiserende fasciitis;
• Osteomyelitis en sepsis (bloedvergiftiging).

Vroege diagnose en behandeling leiden meestal tot betere resultaten en vermindering van verdere complicaties.

Besmetting met de MRSA bacterie

Iedereen - man of vrouw, kind of volwassene - kan drager worden of zijn van MRSA. Besmetting vindt hoofdzakelijk plaats door direct huidcontact en dan vooral via de handen. Normaalgesproken zal MRSA zich via lichamelijk contact verspreiden, maar het kan ook via de lucht worden overgedragen. Soms kan MRSA via huidschilfers in de lucht komen en zo ingeademd worden. De besmetting kan ook plaatsvinden via druppelcontact na hoesten of niezen van een besmet persoon.

Speciale maatregelen in ziekenhuizen
In het bijzonder in ziekenhuizen kan Staphylococcus aureus zich verspreiden. Reden dat Nederlandse ziekenhuizen speciale
maatregelen nemen die zijn vastgelegd in een MRSA-protocol om verspreiding tegen te gaan. De bacterie wordt gemakkelijk overgedragen van persoon op persoon. Hierbij spelen dragers en patiënten met slijmvlies-, huid- en wondinfecties een belangrijke rol. Verspreiding van Staphylococcus aureus vindt vooral plaats via direct contact. Overdracht via besmette voorwerpen, goederen en via de lucht komt minder vaak voor.

Risicofactoren

Extra risico op besmetting lopen de volgende groepen:

• pasgeborenen (baby's) en ouderen;
• personen met huidaandoeningen, zoals eczeem, psoriasis en mensen met huidverwondingen en brandwonden;
• patiënten met een verminderde weerstand;
• patiënten met langdurig gebruik van een intraveneuze katheter, nierdialyse, enz.;
• patiënten met een langdurige behandeling met afweeronderdrukkende geneesmiddelen;
• mensen die de griep hebben;
• patiënten met hechtingen, botpennen, enz.

Diagnose en onderzoek

Er worden inventarisatiekweken afgenomen (meest gebruikelijk zijn neus en keel) en door middel van laboratoriumonderzoek kan een arts vaststellen of iemand besmet is met MRSA. Uit de kweken zal ook blijken voor welke antibiotica de MRSA nog wel gevoelig is.

Behandeling van MRSA-infecties

Antibiotica

Bij mensen met een verminderde weerstand en bij pas geopereerde patiënten in ziekenhuizen kan MRSA ernstige en zelfs dodelijke infecties veroorzaken. Ofschoon MRSA moeilijk is te behandelen daar deze resistent is tegen de meeste, gangbare antibiotica, zijn er toch enkele antibiotica die MRSA-infecties kunnen genezen. Deze antibiotica zijn vaak duurder, minder werkzaam en hebben meer bijwerkingen. Zo wordt in Nederland het antimicrobieel middel vancomycine gebruikt voor de behandeling van infecties, veroorzaakt door de MRSA-bacterie.

Verpleging is isolatie

Een (van) MRSA (verdachte) patiënt zal in isolatie verpleegd worden. De behandelend arts bepaalt in overleg met de arts-microbioloog en de Unit Infectiepreventie van het ziekenhuis wanneer de isolatie opgeheven mag worden. Dit zal meestal het geval zijn als in de kweken geen MRSA gevonden wordt. Wanneer er wel MRSA gevonden wordt, blijft de patiënt in isolatie totdat er geen MRSA meer gevonden wordt in meerdere opeenvolgende kweeksets.

Dragerschapsbehandeling

MRSA dragerschap leidt gewoonlijk niet tot een infectie. Teneinde de kans op een MRSA infectie te verminderen en besmetting van andere personen te voorkomen, zal geprobeerd worden de bacterie te verwijderen. Daarvoor moet de huid vrij zijn van beschadigingen. De dragerschapsbehandeling bestaat meestal uit antibiotica neuszalf, wassen met een desinfecterende zeep en wasadvies voor linnengoed en ondergoed.

Prognose en beloop

De prognose van een MRSA-infectie hangt af van hoe ernstig de infectie is, je algemene gezondheid en hoe goed de infectie reageert op de behandeling. Milde huidinfecties bij personen met een verder goede gezondheid, hebben altijd een gunstige prognose met volledig herstel. Personen met een ernstiger infectie en/of bijkomende gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld bij immuno-gecomprimeerde mensen, diabetici en mensen met een geïnfecteerde wond) of degenen die MRSA oplopen in het ziekenhuis, hebben een prognose die varieert van slecht tot goed. Bij de aanwezigheid van een longontsteking of sepsis als gevolg van de MRSA-infectie, ligt het sterftecijfer op ongeveer 20%. Bovendien hebben patiënten die goed behandeld worden en goed functioneren nog steeds een groot risico op recidiverende (terugkerende) infecties die kunnen variëren van 20% tot 40%. Daarnaast kent de behandeling met meerdere antibiotica specifieke risico's. Geneesmiddelenreacties kunnen optreden. Het doden van een goede darmflora kan leiden tot andere klachten, zoals antibiotica-geassocieerde diarree tot colitis, een ontsteking van de dikke darm, of een ernstigere vorm van colitis genaamd pseudomembraneuze colitis, veroorzaakt door Clostridium difficile.

Preventie

Preventieve maatregelen verminderen de kans op het krijgen van een MRSA-infectie en voorkomen de verspreiding ervan.

• Vermijd direct contact met huid, kleding en allerlei artikelen die in contact komen met mensen met MRSA.
• Behandel en bedek eventuele wondjes op de huid.
• Let op je hygiëne. Was bijvoorbeeld de handen met water en zeep na het toiletgebruik. Een op alcohol gebaseerd handverzorgingsmiddel voor reinigen van de handen, is een goed alternatief.
  Het desinfecteren van de handen / Bron: Pezibear, Pixabay
• Kleren die in contact kunnen komen met MRSA worden machinaal gewassen.
• Frequent schoonmaken van leefruimtes helpt ook, met name de badkamer en de keuken.
• Persoonlijke voorwerpen zoals zepen, scheermessen, handdoeken, tandenborstels, kammen, nagelknippers, kleding of cosmetica niet met anderen delen.
• Schaafwonden, snijwonden, puistjes, insectenbeten en krassen op de huid schoon en bedekt houden met een pleister of een verband totdat ze genezen zijn.
• Vingernagels kort knippen en kort houden om schade aan de huid te vermijden.
• Vuile douchefaciliteiten vermijden.
• Was na contact met varkens, vleeskalveren en vleeskuikens de handen grondig met water en zeep en droog ze zorgvuldig af.

Lees verder

• Legionella (bacterie), veteranenziekte: symptomen, klachten
• ESBL-bacterie: symptomen, oorzaak en behandeling
• VRE-bacterie: klachten, symptomen, besmetting en behandeling
• Superbacterie NDM-1: symptomen, besmetting en gevolgen
• E. coli-bacterie: symptomen en behandeling van een infectie