Eikenprocessierups: symptomen, oorzaak en behandeling

De eikenprocessierups is de rups van de eikenprocessievlinder. Sinds de jaren 90 van de vorige eeuw worden ze steeds vaker in Nederland aangetroffen. Ze houden van een warm, droog klimaat en geven de voorkeur aan eiken. Maar de eikenprocessierupsen zijn niet alleen schadelijk voor bomen, ze kunnen ook klachten veroorzaken bij mensen. De giftige brandharen van de rupsen kunnen soms ernstige allergische reacties bij de mens veroorzaken. Irritatie van ogen, huid en luchtwegen is het gevolg, het gif van de dieren kan zelfs levensbedreigend zijn. Dat kan als je er een levensbedreigende anafylactische shock van krijgt. De natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups zijn sluipwespen en sluipvliegen en rovers zoals bepaalde loopkevers. De koolmees eet ook graag eikenprocessierupsen. In buitengebieden (bossen) kunnen zij moeilijk bestaan of overleven vanwege de rijke aanwezigheid van natuurlijke vijanden, maar in (rand)stedelijke gebieden kan de rups vrijwel ongestoord zijn gang gaan.

• Eikenprocessierups
• Eikenprocessierups herkennen
• Volksgezondheidsprobleem
• Mensen
• Dieren
• Schade aan bomen
• Wie wordt er getroffen door de brandharen?
• Oorzaak van de klachten
• Symptomen
• Preventie
• Behandeling
• Zalf of crème
• Allergietabletten
• Krabben vermijden
• Gebruik een föhn
• Contact met huisarts
• Natuurlijke bestrijding

Eikenprocessierups

De eikenprocessierups is de rups van een nachtvlinder en kan zich ‘s zomers ophouden in eikenbomen. Het beestje komt normaal gesproken het meest voor in eikenlanen. De rups dankt zijn naam aan het feit dat ze 's nachts in groepen (in processie) op zoek gaan naar eikenbladeren om te eten. De rups heeft microscopisch kleine, pijlvormige brandharen. Als je daarmee in contact komt ontstaan klachten zoals jeuk, huiduitslag, irritatie aan de ogen en luchtwegen.

Eikenprocessierups herkennen

Aan de hand van deze 15 punten kun je de eikenprocessierups herkennen:

• Eikenprocessierups is een harige rups.
• Het heeft een lichaamslengte van ongeveer 3 centimeter.
• De eikenprocessierups heeft lange witte haren die uit gele vlekken op de rug staan ingeplant.
• Er loopt een donkere band over de rug van de rups.
• De rups heeft een donkerbruine kop.
• Deze pastpakken bewegen zich voort in een karakteristieke "rupsenprocessie" waarbij ze in een lang lint achter elkaar aan bewegen, met de kop van de ene rups tegen de achterkant van de andere rups. Vandaar de naam "eikenprocessierups".
• De rupsen hebben dichte clusters van brandharen op hun rug, die eruitzien als kleine weerhaakjes.
• Na verloop van tijd vervellen de rupsen meerdere keren en groeien ze uit tot volwassen vlinders.
• Voedt zich met eikenbladeren.
• Komt voornamelijk voor in eikenbomen.
• Bezit brandharen die irritatie kunnen veroorzaken.
• Contact met de brandharen kan leiden tot jeuk.
• Kan ook huiduitslag veroorzaken.
• Sommige mensen kunnen allergische reacties ervaren.
• Ademhalingsproblemen kunnen optreden bij blootstelling.
• Preventieve maatregelen worden genomen om contact te vermijden.
• Bestrijding van de eikenprocessierups is vaak noodzakelijk.

Volksgezondheidsprobleem

Mensen

De rupsen geven anno 2024 in toenemende mate overlast in Nederlands naarmate ze in meer gebieden voorkomen. De rupsen van het derde larvale stadium hebben nog maar weinig brandharen, maar de ruggen van oudere rupsen (derde tot zesde stadium) zijn bedekt met honderdduizenden verdedigingshaartjes, met een grootte tussen 0,2 en 0,3 millimeter, die een toxine bevatten (de irriterende stof thaumetopoeine). De brandharen haken zich met weerhaken vast aan kleding en huid en geven de stof thaumetopoeine af. De haartjes breken gemakkelijk af, verspreiden zich via de lucht en als je ermee in contact komt kunnen ze je huid, ogen en luchtwegen irriteren. Het is gebleken dat de huidirritatie en jeuk veroorzaakt door contact met deze haren grotendeels kunnen worden geëlimineerd door het gebruik van op cetirizine gebaseerde antihistaminetabletten. Cetirizine is een anti-allergiemedicijn.

Transmissie van de brandharen kan plaatsvinden via de lucht, door grondcontact via planten of gras of zelfs door watercontact in stilstaand water, bijvoorbeeld tuinvijvers. De brandharen kunnen enkele maanden of langer giftig blijven en soms zelfs een probleem blijven gedurende meerdere seizoenen.

Dieren

Ook dieren kunnen last krijgen van de brandharen, wat zich uit in jeuk, speekselen en moeite met slikken. Ook kunnen de ogen van dieren ontstoken raken. Daarnaast kunnen ze diarree en koorts krijgen. Huidklachten zoals rode bultjes met jeuk zijn bij dieren zeldzaam doordat dieren een vacht hebben. Indien er verdenkingen zijn van acute irritatiereacties bij de huid of de slijmvliezen van een hond, dan is het raadzaam om direct met (hand)warm water af te spoelen.

Schade aan bomen

Grote populaties van de eikenprocessierups kunnen bomen kaal vreten, waardoor ze verzwakt en kwetsbaar zijn voor andere bedreigingen.

Wie wordt er getroffen door de brandharen?

De haren van de rupsen kunnen iedereen treffen, jong of oud en man of vrouw, maar met name astmapatiënten lopen het risico op een ernstige aanval. De haren kunnen ook van invloed zijn op dieren, waaronder honden, katten en paarden. Het is derhalve verstandig om huisdieren en vee uit de buurt van besmette bomen te houden.

Oorzaak van de klachten

Gezondheidsproblemen komen het meest voor als de rups in de laatste ontwikkelingsstadia is, ergens eind mei en begin juni, voordat hij een vlinder wordt. Dit komt omdat de eikenprocessierupsen zijn bedekt met kleine haartjes die een gifstof bevatten (thaumetopoeïne of nauw verwante verbindingen). Als deze haren en gifstoffen in contact komen met de huid, kunnen ze symptomen bij mens en dier veroorzaken.

Symptomen

De brandharen van de eikenprocessierups kunnen de volgende symptomen veroorzaken:

• hevige jeuk
• bultjes
• blaasjes
• roodheid van de huid
• rode ogen
• jeukende ogen
• gezwollen ogen
• een loopneus
• kriebel in de keel
• hoesten
• moeite met slikken
• kortademigheid
• braken
• duizeligheid
• koorts
• algehele malaise

Preventie

De veiligste manier is om weg te blijven van het de nesten van de eikenprocessierups. Reeds verlaten nesten en dode rupsen mogen niet aangeraakt worden. Gebieden waar de eikenprocessierups zich in grote getale ophoudt, moeten zoveel mogelijk worden vermeden. Als je ondanks het nemen van voorzorgsmaatregelen in contact bent gekomen met de brandharen van de eikenprocessierups, dan is het verstandig en douche te nemen als je weer thuis bent. Ook kleding en schoenen moeten worden schoongemaakt. Je kunt je huid ook met plakband strippen. Spoel ook je ogen af met lauw water. Ga vooral niet krabben of wrijven. Kleding met haartjes moet je wassen op 60 graden.

Behandeling

Zalf of crème

Als er zich na contact met de eikenprocessierups een rode uitslag op de armen en andere lichaamsdelen ontwikkelt, dan kan zalf of crème met menthol, aloë vera of calendula verlichting van de klachten geven.

Allergietabletten

Allergietabletten met cetirizine kunnen ook helpen. Jeuk na contact met de brandharen van de eikenprocessierupsen verdwijnt meestal na 1-2 weken vanzelf.

Krabben vermijden

Vermijd krabben, want dit zal ervoor zorgen dat de fijne brandhaartjes nog dieper in de huid terechtkomen en een verdere ontsteking veroorzaakt.

Gebruik een föhn

Wat ook helpt tegen de jeuk is het verhitten van de jeukende bultjes. Pak een föhn en föhn het gebied een paar minuten. Het eiwit stolt en je hebt meteen geen jeuk meer. Wel uitkijken dat je je niet verbrandt en laat kinderen niet zelf met een föhn in de weer gaan.

Contact met huisarts

Raadpleeg in de volgende gevallen je huisarts:

• bij oogklachten of een oogontsteking door de brandharen
• bij ernstige allergische klachten, zoals benauwdheid, dikke oogleden, dikke lippen of een dikke tong