Aorta-aneurysma – verraderlijke aandoening van de vaatwand

Bij een aorta-aneurysma is een deel van de grote lichaamsslagader vergroot of uitgezet door een verzwakking van de vaatwand. Als gevolg van de bloeddruk zet het verzwakte gedeelte uit. Er vormt zich dan een aneurysma, ofwel een dilatatie van meer dan 1,5 tot 2 maal de normale grootte. De onderliggende oorzaken kunnen talrijk zijn, variërend van de gevolgen van roken, ouderdom maar ook arteriosclerose of hartklepgebreken. Ook zijn er erfelijke factoren bekend. De eerste tekenen zijn vaak moeilijk te duiden: soms een kloppend gevoel in de buik of borst, maar ook pijn. Doorgaans wordt een aorta-aneurysma toevallig ontdekt wanneer men onderzoek doet naar een andere aandoening en dan op een aneurysma stuit. Een aorta-aneurysma is in principe gevaarlijk en wordt ook wel een 'tijdbom' genoemd. Een ruptuur van het verzwakte gedeelte kan een fatale bloeding veroorzaken.

Inhoud

• De aorta – het begin van de grote bloedsomloop
• Anatomie van de aortawand
• Wat is een aorta-aneurysma?
• Aneurysma dissecans
• Verraderlijke aandoening
• Symptomen van een aorta-aneurysma
• Aneurysma van de buikaorta
• Aneurysma van de thoracale aorta
• Complicaties
• Oorzaken van aorta-aneurysma
• Diagnose
• Behandeling
• Operatie
• Acuut ingrijpen
• Preventie
• Prognose

De aorta – het begin van de grote bloedsomloop

De grote lichaamsslagader (aorta) ontspringt in de linkerhartkamer. Daarna loopt de slagader omhoog (aorta ascendens) en in een boog (arcus aorta) naar links. Vervolgens daalt de aorta (aorta descendens) af naar de wervelkolom, links van de ruggengraat, en verder naar beneden. Dit deel noemt men de aorta thoracalis. Daarna loopt de aorta door de opening in het diafragma (middenrif) de buikholte in (aorta abdominalis). De slagader splitst zich vervolgens in het bekken. De bloeddruk in het vaatstelsel is in de aorta het hoogst aangezien de grote lichaamsslagader in de linkerhartkamer ontspringt en het begin vormt van de grote bloedsomloop.

Anatomie van de aortawand

De wand van de aorta bestaat uit drie lagen:

• Binnenlaag: endotheel met bindweefsel (tunica intima).
• Middelste laag: dikste laag met gladde kringspiercellen en elastisch bindweefsel (tunica media).
• Buitenlaag: spiercellen die in de lengterichting verlopen met kleine bloedvaatjes en bindweefsel dat geleidelijk overgaat in het bindweefsel van het omliggende weefsel.

Wat is een aorta-aneurysma?

Een aneurysma kan in elke slagader ontstaan. Een aorta-aneurysma is een verzwakking van een deel van de grote lichaamsslagader in de borstholte of buik. Het verzwakte gedeelte zet uit door de bloeddruk, die in de aorta het hoogst is. Het uitgezette ofwel gedilateerde deel wordt aneurysma genoemd. Een aneurysma komt het vaakst voor in de aorta. Daarnaast vindt meer dan 90 procent van alle aorta-aneurysma’s in de buik (aorta abdominalis) plaats.

Aorta
De belangrijkste reden waarom de buikaorta het vaakst is aangedaan, heeft te maken met het feit dat de elastische bouw en samenstelling (het eiwit elastine en collageencomponenten) van de thoracale aorta beter gestructureerd zijn dan de vaatwand van de buikaorta. Soms is deze (verzwakte) structuur familiair bepaald. Het aneurysma kan echter ook in de borstholte ontstaan, dicht bij het hart (linkerkamer). Naarmate men ouder wordt, neemt het risico op deze aandoening toe. Vooral bij mannen boven de 65 jaar.

Aneurysma dissecans

Men spreekt van een aorta-aneurysma als de omvang van de slagader meer dan 1,5 tot 2 maal de normale grootte betreft. Bij elke hartslag wordt het bloed onder hoge druk eerst door de aorta gepompt. Bij een verzwakking van een gedeelte van de slagader zal bij een dilatatie ervan de vaatwand relatief dunner worden. Het risico op scheuring (ruptuur) is dan groot.

Vicieuze cirkel
De ontwikkeling van een aorta dissecans is een vicieuze cirkel: het verzwakte deel zal door de invloed van de bloeddruk immers steeds zwakker worden. Er kunnen scheurtjes ontstaan in de aortawand waardoor het bloed tussen de vaatwanden gaat sijpelen, nog verder scheurt en er uiteindelijk een fatale bloeding ontstaat. Het loslaten (dissecans) van de vaatwanden treedt voornamelijk op in de thoracale aorta.

Verraderlijke aandoening

Een aneurysma van de aorta, zowel in de borstholte als buik, is doorgaans zeer verraderlijk. In veel gevallen verloopt de aandoening praktisch klachtenvrij totdat de vaatwand scheurt. Niettemin komt de patiënt vaak met buik- of hartklachten bij de huisarts. In het ziekenhuis wordt dan een vaat- of röntgenonderzoek en een echografie gedaan en komt het aorta-aneurysma aan het licht. Bepaalde klachten kunnen de huisarts direct op het goede spoor zetten, zoals een kloppend gevoel in de buik, pijn op de borst, heesheid en buik- of rugpijn. Hoewel hierbij niet meteen aan een aneurysma wordt gedacht, volgen in veel gevallen enkele onderzoeken die de verwijding zichtbaar maken. Zodra het aneurysma gediagnosticeerd is, vallen de puzzelstukjes (klachtenpatroon) plotseling in elkaar.

Symptomen van een aorta-aneurysma

Het merendeel van de klachten ontstaat pas wanneer het aneurysma in een vergevorderd stadium is. De uitstulping vergroot en/of de dissecans ontwikkelt zich steeds verder. De klachten worden dan prominenter, acuter, wat gepaard kan gaan met flauwvallen. Karakteristieke symptomen zijn onder andere:

Aneurysma van de buikaorta

• Kloppend gevoel in de buik.
• Rugpijn.
• Pijn in de liezen, in de zij en bovenbenen.

Aneurysma van de thoracale aorta

• Hoesten.
• Kortademig.
• Slikklachten,
• Schor. Dit is het gevolg van een aneurysma van de aortaboog (arcus aorta) door uitrekking van de larynxzenuw die om de aortaboog slingert.
• Pijn op de borst, hoog in de rug en/of tussen de schouderbladen, wat met name bij een aneurysma dissecans voorkomt.

Complicaties

Een aortaruptuur heeft een hoge mortaliteit, zelfs als er snel medisch gehandeld wordt. Bij een aneurysma dissecans, dus als er bloed tussen de vaatlagen sijpelt, ontstaan vaak stolsels waarvan de losgeraakte trombi embolieën kunnen veroorzaken in de aftakkingen van de aorta, zoals de vaten naar de darmen, nieren en ruggenmerg. Bij een aneurysma van de thoracale aorta volgen mogelijk ook afsluitingen van de armen en hals.

Ruptuur
Veel hangt af van de sterkte van de vaatwand in combinatie met de hoogte van de bloeddruk en of er als gevolg daarvan sneller een ruptuur ontstaat. Het aneurysma gaat dan scheuren en er ontstaan inwendige bloedingen, waardoor de klachten verergeren. Bij een grote ruptuur zal de afloop fataal zijn met symptomen als bewusteloosheid, een jagende pols (tachycardie) en shock. Het spreekt vanzelf dat snelle medische zorg dan vereist is, hoewel het doorgaans al te laat is.

Oorzaken van aorta-aneurysma

De oorzaak van een aorta-aneurysma is in veel gevallen te wijten aan afwijkingen in de elastische structuren (elastine) en collageencomponenten van de aortawand. De elasticiteit van de vaatwand is dus in het geding, vaak in combinatie met arteriosclerose. Een deel van de slagaderwand verzwakt bij de vorming van plaques en gaat oprekken door de druk van het bloed op de vaatwand van de slagader. Zoals bekend neemt het risico op slagaderverkalking toe door slechte voedingsgewoonten (cholesterol), roken, overgewicht en te weinig lichaamsbeweging. Belangrijke factoren bij het ontstaan van een aorta-aneurysma zijn:

• Ouderdom.
• Coronaire hartaandoeningen.
• Hoge bloeddruk.
• Arteriosclerose.
• Trauma (ongeval).
• Hartklepgebreken.
• Syndroom van Marfan (erfelijke ziekte waarbij het bindweefsel niet goed wordt aangemaakt).
• Familiaire factoren.
• Roken.
• Diabetes.
• Afwijkingen van de elastine-collageencomponenten van de aortawand (elasticiteit van de vaatwand).

Diagnose

De klachten bij een aorta-aneurysma zijn gering tot nihil. In veel gevallen wordt de diagnose dan ook toevallig gesteld na onderzoek voor een andere aandoening, doorgaans tijdens een algemeen medisch onderzoek en als de arts bijvoorbeeld een zwelling in de buik opmerkt. Soms ontdekt men de aandoening na röntgenonderzoek. Bij het vermoeden van een aorta-aneurysma zal de arts, naast het algemeen lichamelijk onderzoek, ook een CT-scan, MRI en/of een echografie laten doen.

Behandeling

Na het vaststellen van een aorta-aneurysma wordt mogelijk een afwachtende houding aangenomen en worden de afmetingen van het aneurysma regelmatig gecontroleerd. Met een CT-scan en MRI zal de specialist de aangedane slagaderwand onderzoeken. Onder andere de bloeddrukcontrole zal zeer strikt zijn. Daarnaast wordt de leefwijze besproken, zoals de voedingsgewoonten (cholesterol), roken, alcohol en andere negatieve factoren.

Operatie

Op grond van de leeftijd, de algemene gezondheidstoestand, de exacte plaats van het aneurysma, de afmetingen ervan, de groeisnelheid en de prognose bepaalt de specialist of er wordt overgegaan tot een operatie. Bij oudere en kwetsbare patiënten zijn de risico’s van het chirurgisch herstel groter dan de observatietherapie. In geval van een omvangrijk aneurysma wordt in het verzwakte gedeelte vaak een kunstvat geplaatst, mogelijk via een openbuikoperatie. Couranter is de endoprothese-ingreep (stent) via de slagader in de lies. Soms is een openhartoperatie nodig.

Acuut ingrijpen

Bij een aorta dissecans, waarbij de vaatwand scheurtjes vertoont en het bloed tussen de vaatwanden sijpelt, is operatief ingrijpen in sommige gevallen acuut noodzakelijk. Men spreekt van een aneurysma als de aorta 1,5 tot 2 maal groter is dan normaal. Over het algemeen mag men stellen dat operatief ingrijpen volgt bij een aortaomvang van > 5,5 cm bij mannen en > 5 cm bij vrouwen. Bij minder zal de arts in veel gevallen afwachten. In het andere geval, of bij een progressieve toename van de aortaomvang, zal operatief worden ingegrepen. Deze operatie is ingrijpend en wordt alleen gedaan als het echt noodzakelijk is.

Preventie

Na de behandeling, of bij een afwachtende houding omdat het aneurysma onder controle is, zal een gezonde leefstijl van groot belang zijn, zoals stoppen met roken, gezonde voeding en voldoende beweging. Daarmee wordt de arteriosclerose gestopt of vertraagd en vaak ook de groei van een mogelijk nieuw aneurysma. Bij hoge bloeddruk en diabetes is regelmatige controle van belang.

Prognose

Na operatief ingrijpen, en bij een goede monitoring van kleine aneurysma's inzake de groei van de vaatwand, is de prognose goed. Indien er sprake is van een ruptuur zal de overlevingskans tussen de 15 en 30 procent zijn, afhankelijk van de plaats van het aorta-aneurysma en hoe snel er in het ziekenhuis kan worden ingegrepen. Regelmatige screening door middel van echografie kan in preventief opzicht veel leed voorkomen.

Lees verder

• Het principe van de bloedsomloop (hart en vaatstelsel)
• Onderzoek van het hart – Michael Servetus en William Harvey
• Zo wordt de bloeddruk geregeld
• De harttonen beluisteren en interpreteren
• Elektrocardiogram (hartfilmpje) – de ecg-toppen