Gyrate atrofie van het vaatvlies en netvlies in het oog

Een patiënt die lijdt aan de erfelijke aandoening gyrate atrofie van de choroidea (vaatvlies) en de retina (netvlies) ervaart een progressief verlies van het gezichtsvermogen. Dit verlies wordt gekenmerkt door onder andere nachtblindheid, bijziendheid, cataract en tunnelvisie. Helaas is de prognose somber; de meeste patiënten worden tussen de leeftijd van veertig en zestig jaar blind. Deze zeer zeldzame oogziekte werd voor het eerst beschreven door François et al. in 1960.

• Synoniemen van gyrate atrofie
• Epidemiologie
• Oorzaken en erfelijkheid van gyrate atrofie
• Risicofactoren voor gyrate atrofie
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van gyrate atrofie
• Complicaties
• Preventie

Synoniemen van gyrate atrofie

Gyrate atrofie is bekend onder diverse synoniemen:

• HOGA
• Hyperornithinemie met gyrate atrofie van choroidea en retina
• OAT-deficiëntie
• OKT-deficiëntie
• Ornithine aminotransferase-deficiëntie
• Ornithine keto acid aminotransferase-deficiëntie
• Ornithine-delta-aminotransferase-deficiëntie
• Ornithinemie met gyrate atrofie

Epidemiologie

Wereldwijd zijn slechts enkele honderden gevallen van gyrate atrofie beschreven in de medische literatuur. Ongeveer een derde van de gerapporteerde patiënten komt uit Finland, waar de incidentie van deze aandoening naar schatting 1 op 50.000 bedraagt. Deze oogziekte is zeer zeldzaam, met wereldwijd een bijzonder lage prevalentie.

Oorzaken en erfelijkheid van gyrate atrofie

Gyrate atrofie wordt veroorzaakt door een mutatie in het gen dat codeert voor het enzym ornithine aminotransferase (OAT). Dit gen bevindt zich op chromosoom 10. De mutatie leidt tot een verhoogde concentratie van ornithine in het bloedplasma, soms wel tien keer hoger dan normaal. Deze ophoping is toxisch voor zowel het netvlies als het vaatvlies van het oog. De aandoening wordt autosomaal recessief overgeërfd, wat betekent dat beide ouders drager moeten zijn van het gemuteerde gen om de ziekte door te geven aan hun kind. De ouders vertonen meestal geen symptomen van de ziekte, maar hebben elk één kopie van het gemuteerde gen.

Risicofactoren voor gyrate atrofie

De belangrijkste risicofactor voor gyrate atrofie is erfelijkheid. Het risico op de ziekte is hoger bij mensen uit bevolkingsgroepen waar consanguïneuze huwelijken (huwelijken tussen bloedverwanten) vaker voorkomen. Verder is de aandoening relatief vaker aangetroffen in bepaalde geografische regio's, zoals Finland, waar specifieke genetische mutaties binnen families kunnen circuleren.

Symptomen

Patiënten met gyrate atrofie ervaren een progressief verlies van gezichtsvermogen als gevolg van voortdurende atrofie (celverlies) in de retina en choroidea. De ernst en het tempo van het gezichtsverlies variëren van patiënt tot patiënt, maar meestal zijn beide ogen symmetrisch aangetast.

De eerste symptomen beginnen vaak tijdens de kindertijd met bijziendheid (myopie). Rond de leeftijd van tien jaar ontwikkelt de patiënt nachtblindheid, waarbij het moeilijk wordt om in situaties met weinig licht te zien. Naarmate de ziekte vordert, verliest de patiënt geleidelijk zijn perifere gezichtsvermogen, wat leidt tot tunnelzicht, ook bekend als "kokerzicht". Uiteindelijk ontwikkelt bijna elke patiënt cataract (staar), een vertroebeling van de ooglens die het zicht verder belemmert. Andere mogelijke oogproblemen zijn maculaoedeem en astigmatisme.

Hoewel de meeste patiënten voornamelijk visuele problemen ervaren, kunnen sommigen ook bijkomende symptomen ontwikkelen. Zeldzaam komt hyperammoniëmie voor bij pasgeborenen, wat kan leiden tot voedingsproblemen, braken, toevallen of zelfs coma. In sommige gevallen worden ook hersenafwijkingen waargenomen, en in zeldzame gevallen kan een lichte tot matige verstandelijke beperking aanwezig zijn.

Gyrate atrofie kan ook het perifere zenuwstelsel aantasten, wat leidt tot gevoelloosheid, tintelingen of pijn in de ledematen. Bij sommige patiënten treedt afbraak van spiervezels op, wat kan resulteren in spierzwakte. Tot slot is ook gehoorverlies beschreven in de medische literatuur als een zeldzame complicatie van deze aandoening.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen die medische aandacht vereisen, zijn onder andere plotseling en ernstig verlies van gezichtsvermogen, ernstige oogpijn, plotselinge veranderingen in het gezichtsveld zoals flitsen of floaters, en symptomen van hyperammoniëmie bij zuigelingen zoals lethargie, braken, toevallen of coma.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van gyrate atrofie wordt gesteld door het meten van aminozuurconcentraties in het bloedplasma, waarbij een verhoogde ornithineconcentratie indicatief is voor deze aandoening. Daarnaast worden verschillende oogonderzoeken uitgevoerd, waaronder uitgebreid oogonderzoek, oftalmoscopie om de retina te beoordelen, gezichtsveldonderzoek om het perifere gezichtsvermogen te testen, OCT-scan om de lagen van het netvlies te visualiseren, electroretinografie om de functie van het netvlies te meten, en fluorescentieangiografie om de bloedvaten van het netvlies te evalueren.

Behandeling

De behandeling van gyrate atrofie omvat een dieet met een verminderde opname van het aminozuur arginine, wat helpt om de plasmaconcentraties van ornithine te verlagen. Een eiwitarm dieet kan de progressie van de oogziekte vertragen, vooral als hiermee op jonge leeftijd wordt begonnen. Daarnaast kan pyridoxine (vitamine B6) suppletie gunstig zijn voor sommige patiënten. Naast dieetmaatregelen, kunnen praktische hulpmiddelen, aanpassingen en begeleiding noodzakelijk zijn voor patiënten met visuele beperkingen. Diverse organisaties voor blinden en slechtzienden bieden ondersteuning en hulp bij het omgaan met de gevolgen van deze aandoening.

Prognose van gyrate atrofie

De prognose voor gyrate atrofie is helaas ongunstig. De meeste patiënten worden tussen de leeftijd van veertig en zestig jaar volledig blind. De progressie van de ziekte kan worden vertraagd door vroegtijdige en voortdurende behandeling, maar volledige preventie van visusverlies is meestal niet mogelijk.

Complicaties

Gyrate atrofie kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder totale blindheid, cataract, en in sommige gevallen neurologische problemen zoals spierzwakte of perifere neuropathie. Hyperammoniëmie bij zuigelingen kan leiden tot ernstige neurologische schade als het niet tijdig wordt behandeld. Daarnaast kan de ziekte ook leiden tot gehoorverlies en andere sensorische stoornissen.

Preventie

Preventie van gyrate atrofie is gericht op genetische expertise en prenatale diagnose voor families met een bekende genetische aanleg. Vroege detectie via genetische screening en tijdige interventie kunnen helpen om de progressie van de ziekte te vertragen en complicaties te minimaliseren.