Obesitas hypoventilatiesyndroom: Aandoening met slaapgebrek

Het obesitas-hypoventilatiesyndroom (Pickwickian syndroom) is een aandoening die sommige zwaarlijvige patiënten treft. Deze patiënten ervaren een slechte ademhaling, mogelijk veroorzaakt door een probleem in de hersenen, wat uiteindelijk leidt tot verminderde zuurstoftoevoer en verhoogde koolstofdioxidegehaltes in het bloed. Patiënten met deze aandoening lijden vooral aan slaapgebrek en kortademigheid, maar er komen ook andere symptomen voor. Adequate ademhalingsondersteuning is essentieel om potentieel levensbedreigende complicaties te voorkomen.

• Epidemiologie
• Oorzaken van obesitas hypoventilatiesyndroom
• Risicofactoren
• Symptomen
• Slaapgebrek
• Te laag zuurstofgehalte in bloed
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van aandoening bij zwaarlijvige patiënten
• Hart
• Slaap
• Preventie

Epidemiologie

Het obesitas-hypoventilatiesyndroom komt voor bij ongeveer 0,15% tot 0,3% van de algemene bevolking, maar wordt veel vaker gezien bij zwaarlijvige personen. Anno september 2024 is bekend dat het risico op deze aandoening toeneemt naarmate de mate van obesitas stijgt. Bij mensen met een body mass index (BMI) boven de 30 is de kans op het ontwikkelen van dit syndroom aanzienlijk hoger. Het syndroom komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, vooral tussen de 40 en 60 jaar.

Oorzaken van obesitas hypoventilatiesyndroom

De exacte oorzaak van het obesitas-hypoventilatiesyndroom is nog steeds niet volledig bekend anno september 2024. Onderzoekers vermoeden echter dat een defect in de hersenen, met name in de ademhalingscontrolecentra, een belangrijke rol speelt. Overgewicht tegen de borstwand belemmert ook het vermogen van de spieren om diep en snel genoeg te ademen, wat leidt tot verhoogde koolstofdioxidegehaltes en verminderde zuurstofniveaus in het bloed.

Risicofactoren

Bekende risicofactoren voor het ontwikkelen van obesitas-hypoventilatiesyndroom zijn onder andere:

• zwaarlijvigheid (BMI > 30)
• ouderdom (vooral 40-60 jaar)
• geslacht (vaker bij mannen)
• slaapapneu
• onderliggende longziekten

Symptomen

Slaapgebrek

De belangrijkste symptomen van het obesitas-hypoventilatiesyndroom zijn gerelateerd aan slaapgebrek en omvatten:

• depressie
• slechte slaapkwaliteit
• hoofdpijn
• slaapapneu
• slaperigheid overdag
• vermoeidheid

Te laag zuurstofgehalte in bloed

Symptomen van chronische hypoxie (laag zuurstofgehalte in het bloed) komen soms ook voor. Deze omvatten kortademigheid en vermoeidheid bij zeer geringe inspanning.

Alarmsymptomen

Bij alarmsymptomen moet de patiënt direct medische hulp zoeken. Deze symptomen kunnen zijn:

• plotselinge, ernstige kortademigheid
• onverklaarbare slaperigheid of verwarring
• blauwachtige verkleuring van de lippen, vingers of tenen (cyanose)
• ernstige hoofdpijn in de ochtend

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
Patiënten met het obesitas-hypoventilatiesyndroom hebben vaak ernstig overgewicht. Het lichamelijk onderzoek onthult mogelijk:

• een blauwachtige kleur van de lippen, vingers, tenen of huid (cyanose)
• roodachtige huid
• tekenen van overmatige slaperigheid
• tekenen van rechtszijdige hartinsufficiëntie (cor pulmonale), zoals gezwollen benen, gezwollen voeten, kortademigheid of vermoeidheid na weinig inspanning

Diagnostisch onderzoek
Bijkomende tests zijn noodzakelijk om de diagnose van obesitas-hypoventilatiesyndroom te bevestigen, waaronder:

• bloedonderzoek
• röntgenfoto of CT-scan van de borst
• longfunctietest (spirometrie)
• slaaponderzoek (polysomnografie)
• echocardiografie (hartonderzoek)

Differentiële diagnose
De symptomen van obesitas-hypoventilatiesyndroom lijken op die van obstructief slaapapneusyndroom, maar bij patiënten met obesitas-hypoventilatiesyndroom is er ook een verhoogd koolstofdioxidegehalte in het bloed wanneer zij wakker zijn.

Behandeling

De behandeling van obesitas-hypoventilatiesyndroom omvat ademhalingsondersteuning, meestal door mechanische ventilatie:

• niet-invasieve ventilatie zoals CPAP of BiPAP via een masker
• zuurstoftherapie
• in ernstige gevallen een tracheostomie

Daarnaast is gewichtsverlies essentieel om de ademhalingsproblemen te verbeteren en de ziekte om te keren.

Prognose

De prognose van patiënten met obesitas-hypoventilatiesyndroom varieert afhankelijk van de ernst van de aandoening en de tijdigheid van de behandeling. Met adequate ademhalingsondersteuning en gewichtsverlies kunnen veel patiënten een aanzienlijke verbetering in hun kwaliteit van leven ervaren. Onbehandeld kan de aandoening echter leiden tot levensbedreigende complicaties.

Complicaties van aandoening bij zwaarlijvige patiënten

Hart

Onbehandeld obesitas-hypoventilatiesyndroom kan leiden tot ernstige hartproblemen, zoals:

• hoge bloeddruk
• pulmonale hypertensie
• rechtszijdig hartfalen

Slaap

Complicaties door slaapgebrek kunnen zijn:

• depressie en prikkelbaarheid
• verhoogd risico op ongevallen
• problemen met intimiteit

Preventie

Gewichtsbeheersing is de belangrijkste preventieve maatregel. Het behouden van een gezond gewicht vermindert het risico op obesitas-hypoventilatiesyndroom en de bijbehorende complicaties.