Fentanyl: bijwerkingen, dosering, alcohol en autorijden

Fentanyl is een opiaatagonist die de opiaat-receptoren in de hersenen stimuleert en een sterk pijnstillende werking heeft. Fentanyl is uitsluitend op recept verkrijgbaar en kun je niet in een drogist kopen. Als je dit middel wat langer gebruikt, bestaat er kans op lichamelijke gewenning. Het is dan onverstandig om abrupt te stoppen met fentanyl. Je kunt beter geleidelijk met fentanyl stoppen, teneinde ontwenningsverschijnselen te voorkomen. Fentanyl kan allerlei bijwerkingen hebben. De belangrijkste bijwerkingen zijn sufheid, obstipatie (verstopping), duizeligheid, misselijkheid en zweten. Dit gaat vaak na een paar dagen vanzelf over.

• Wat is fentanyl?
• Wat is de toepassing?
• Welke toedieningsvormen zijn er?
• Wanneer mag je fentanyl niet gebruiken?
• Wanneer wordt het gebruikt en wat is het effect?
• Welke bijwerkingen kunnen optreden?
• Regelmatig
• Soms
• Zelden
• Zeer zelden
• Kun je verslaafd raken aan dit middel?
• Kun je alcohol drinken bij het gebruik van fentanyl?
• Kun je autorijden als je fentanyl gebruikt?
• Kun je fentanyl gebruiken in de zwangerschap of bij borstvoeding?
• Wat is de dosering?
• Voorbeeld van een fentanyl afbouwschema
• Stap 1: Beoordeling van de Startdosis
• Stap 2: Geleidelijke Verlaging
• Stap 3: Verdere Afbouw
• Stap 4: Kleine Aanpassingen en Stabilisatie
• Stap 5: Onderhoudsfase en Nazorg
• Belangrijke opmerkingen

Wat is fentanyl?

Fentanyl is een opiaatagonist die de opiaat-receptoren in de hersenen stimuleert en derhalve een sterk pijnstillende werking heeft. Dit middel valt onder de bepalingen van de Opiumwet en is uitsluitend op recept verkrijgbaar. Het wordt voorgeschreven bij (hevige) pijn. Pijnbestrijding gaat normaal gesproken via een stappenplan. Pijnstillers als paracetamol en ibuprofen zijn bij vele soorten pijn effectief en hebben weinig bijwerkingen. Deze vormen de eerste stap. Als deze medicijnen niet (meer) voldoende werken, schrijft de arts sterkere pijnstillers voor, zoals codeïne en tramadol. Dit zijn zogeheten tweede-stapmiddelen. Derde-stapmiddelen zijn de morfineachtige pijnstillers, zoals morfine en het onderhavige fentanyl.

Wat is de toepassing?

Fentanyl wordt gebruikt bij de behandeling van ernstige, hevige pijn, die alleen goed te behandelen is met opioïde pijnstillende middelen (opioïde analgetica).

Welke toedieningsvormen zijn er?

Er zijn verschillende toedieningsvormen mogelijk:

• Pleister (welke om de 2-3 dagen vernieuwd moet worden en in de pleister mag niet worden geknipt, bijvoorbeeld door hem te halveren);
• Injectie (welke meestal door een verpleegkundige of arts wordt toegediend);
• Zuigtablet op applicator ('lolly') (Actiq);
• Buccale tablet, om in de mond te houden (Effentora);
• Muco-adhesieve buccale tablet, om tegen de wang te plakken (Breakyl)
• Tablet voor sublinguaal gebruik, voor onder de tong (Abstral, Recivit);
• Neusspray.

Wanneer mag je fentanyl niet gebruiken?

Wanneer je allergisch bent voor één van de stoffen die in dit geneesmiddel aanwezig zijn, moet je dit middel niet gebruiken. Andere contra-indicaties zijn:

• als je kortdurende pijn hebt (bijvoorbeeld na een operatie);
• als je centrale zenuwstelsel ernstig beschadigd is, bijvoorbeeld door hersenletsel;
• als je ernstige ademhalingsproblemen hebt (ademhalingsdepressie).

Wanneer wordt het gebruikt en wat is het effect?

Toepassing van de fentanylpleister is onder meer chronische pijn als de gangbare pijnstilling behandeling niet mogelijk is (bijvoorbeeld als andere pijnstillers wegens slikklachten niet kunnen worden gebruikt), of niet (meer) voldoet. Aangezien de werking van de fentanylpleister pas na 12 tot 24 uur optimaal is, is deze niet geschikt voor de bestrijding van acute pijn. Bij pijn die kan vlammen —zogeheten doorbraakpijn— wordt naast de fentanylpleister vaak nog een kortwerkende pijnstiller voorgeschreven, zoals morfine in drank- of tabletten.

Welke bijwerkingen kunnen optreden?

Dit geneesmiddel kan de volgende bijwerkingen hebben:

Regelmatig

• Sufheid, slaperigheid en een verminderd reactievermogen.
• Misselijkheid en braken.
• Verstopping (obstipatie).
• Duizeligheid.
• Zweten en blozen.

Deze bijwerkingen gaan meestal na een paar dagen vanzelf over.

Soms

• Jeuk, huiduitslag en galbulten.
• Tragere ademhaling. Als je lijdt aan een luchtwegaandoening, zoals astma of COPD, kunt je eerder last krijgen van ademhalingsmoeilijkheden.

Zelden

• Spierkrampen en stijve spieren.
• Droge mond, waardoor er sneller gaatjes ontstaan in je gebit.

Zeer zelden

• Slaapapneu.
• Moeilijk kunnen plassen. Hier hebben vooral mensen die reeds moeite hebben met plassen door een vergrote prostaat last van.
• Als je lijdt aan een inflammatoire darmziekte, zoals de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa, dan kun je in sommige gevallen dit medicijn beter niet gebruiken.

Kun je verslaafd raken aan dit middel?

Na langdurig gebruik kan lichamelijke verslaving optreden, doordat je lichaam na verloop van tijd went aan fentanyl. Daarom moet je niet abrupt met fentanyl stoppen. Geleidelijk afbouwen is het advies, teneinde ontwenningsverschijnselen te voorkomen. Geestelijke verslaving komt bij gebruik als pijnstiller bijna nooit voor, ook niet bij langdurig gebruik.

Kun je alcohol drinken bij het gebruik van fentanyl?

Alcohol versterkt het versuffende effect van fentanyl. Daarom doe je er verstandig aan het drinken van alcohol te staken of te beperken. In het geheel geen alcohol drinken heeft echter de voorkeur.

Kun je autorijden als je fentanyl gebruikt?

Wanneer je fentanyl gebruikt, kan het gevaarlijk zijn aan het verkeer deel te nemen vanwege de bijwerkingen, zoals sufheid, verwardheid en duizeligheid. De eerste twee weken dat je dit medicijn gebruikt mag je niet autorijden. De ervaring leert dat na 2 weken de meeste mensen voldoende gewend zijn geraakt aan de effecten. Na twee weken mag je normaal gesproken weer autorijden, indien je geen last meer hebt van de bijwerkingen. Maar vraag wel eerst je arts om advies, voordat je achter het stuur plaatsneemt.

Kun je fentanyl gebruiken in de zwangerschap of bij borstvoeding?

Ben je zwanger of wil je zwanger worden, overleg dan met je arts of je dit middel kunt blijven gebruiken. Het is niet vastgesteld of fentanyl tijdens de zwangerschap veilig gebruikt kan worden. Ook als je borstvoeding wilt gaan geven, moet je eerst met je arts overleggen of je dit middel kunt blijven gebruiken. Het is bekend dat fentanyl in de moedermelk overgaat en sufheid, slaperigheid
(sedatie) en verminderde ademhaling kan veroorzaken bij de zuigeling.

Wat is de dosering?

De dosering wordt door de (behandelend) arts individueel vastgesteld. Kijk daarom voor de juiste dosering altijd op het etiket van de apotheek (op de verpakking).

Voorbeeld van een fentanyl afbouwschema

Het afbouwen van fentanyl moet altijd op maat worden afgestemd en onder nauwkeurige medische begeleiding worden uitgevoerd. Het schema kan variëren afhankelijk van de dosering, de duur van het gebruik en de individuele behoeften van de patiënt. Hieronder volgt een algemeen voorbeeld van hoe een afbouwschema eruit zou kunnen zien. Dit is slechts een richtlijn; de daadwerkelijke aanpak moet door een arts worden bepaald.

Stap 1: Beoordeling van de Startdosis

• Begindosis: De arts zal je huidige fentanyldosis evalueren, bijvoorbeeld een fentanylpleister van 100 microgram/uur.
• Afhankelijk van de situatie: Het afbouwen kan beginnen met een vermindering van 10-25% van de oorspronkelijke dosis.

Stap 2: Geleidelijke Verlaging

• Week 1-2: Verlaag de dosering met 10-25%. Voor een 100 microgram/uur pleister kan dit betekenen dat je overstapt naar een 75 microgram/uur pleister.
• Week 3-4: Verlaag de dosering opnieuw met 10-25%, bijvoorbeeld naar een 50 microgram/uur pleister.

Stap 3: Verdere Afbouw

• Week 5-6: Verminder de dosering verder naar 37,5 microgram/uur (of een pleister van 25 microgram/uur plus extra medicatie om kleine aanpassingen te maken).
• Week 7-8: Ga door met het verlagen van de dosering naar een 25 microgram/uur pleister

.

Stap 4: Kleine Aanpassingen en Stabilisatie

• Week 9-10: Verlaag naar een 12,5 microgram/uur pleister als beschikbaar, of gebruik een combinatie van pleisters om kleine doses aan te passen.
• Week 11-12: Afhankelijk van hoe je lichaam reageert, kan de arts besluiten de pleister helemaal af te bouwen of zeer kleine doses aan te houden om ontwenningsverschijnselen te beheersen.

Stap 5: Onderhoudsfase en Nazorg

• Na de afbouw: Zodra je volledig bent afgebouwd, kan de arts je nog een tijdje in de gaten houden en alternatieve medicatie voorschrijven om eventuele resterende ontwenningsverschijnselen te verminderen.

Belangrijke opmerkingen

• Flexibiliteit: Het schema kan worden aangepast afhankelijk van hoe je lichaam reageert. Als je ernstige ontwenningsverschijnselen ervaart, kan de arts ervoor kiezen om de afbouw langzamer te laten verlopen.
• Ondersteunende medicatie: Tijdens het afbouwproces kan de arts ondersteunende medicatie voorschrijven, zoals clonidine (tegen ontwenningsverschijnselen) of ibuprofen/paracetamol (tegen pijn).

Lees voor gebruik altijd de bijsluiter!

Lees verder

• Oxycodon: bijwerkingen, dosering, alcohol en autorijden
• Tramadol: bijwerkingen, dosering, alcohol en zwangerschap
• Diclofenac: bijwerkingen, dosering, alcohol & maagbeschermer
• Naproxen: bijwerkingen, dosering, alcohol en zwangerschap
• Paracetamol: bijwerkingen, dosering, alcohol en coffeïne