Medicijnvergiftiging (overdosis) – aspirine

Acetylsalicylzuur (aspirine) wordt vaak voorgeschreven door cardiologen (bij laag-risicopatiënten) en neurologen. Aspirine behoort net als de andere salicylpreparaten tot de groep salicylaten. Ze hebben een pijnstillende, koortsverlagende en ontstekingsremmende werking. Door overmatig gebruik, al dan niet chronisch, kunnen allerlei klachten ontstaan waaronder oorsuizen, duizeligheid, (ventriculaire) hartritmestoornissen en beschadiging van het maagslijmvlies, wat tot ernstige bloedingen kan leiden. Acetylsalicylzuur is met of zonder recept onder diverse merknamen verkrijgbaar, zoals Aspirine, Aspro, Cardegic en Aspégic. Bij een chronische medicijnvergiftiging met acetylsalicylzuur kan de toxiciteit bij een lagere bloedspiegel relatief snel bereikt worden. Een zeer ernstige aspirinevergiftiging uit zich onder andere in acuut nierfalen en gevaarlijke stollingsstoornissen.

Inhoud

• Wat is aspirine (acetylsalicylzuur)
• Aspirine – van bruistablet tot injectievloeistof
• Overdosis aspirine (acetylsalicylzuur)
• Algemene symptomen
• Hyperventilatie
• Effect van overdosis aspirine op hart, longen en hersenen
• Specifieke symptomen
• Ogen, gehoor, bloed en bloedvaten
• Specifieke symptomen
• Maag-darmstelsel, lever, alvleesklier, urinewegen
• Specifieke symptomen
• Behandeling

Wat is aspirine (acetylsalicylzuur)

Aspirine is een effectieve pijnstiller die de tand des tijds glansrijk heeft doorstaan en waarvan de werking al midden achttiende eeuw werd beschreven. De werkzame stof is acetylsalicylzuur. Het wordt veel voorgeschreven in de cardiologie (laag-risicopatiënten) en neurologie om stolselvorming in het bloed te voorkomen. Acetylsalicylzuur behoort tot de salicylatengroep en heeft een pijnstillende, koortsverlagende en ontstekingsremmende werking. Het is een zeer oud middel tegen gewrichtspijn. Het gebruik ervan is terug te voeren op de werking van het wilgenblad en de wilgenbast, die de stof salicine bevatten. In de oudheid werd het extract van deze planten gebruikt bij de behandeling van gewrichtsklachten.

Bloedplaatjes
In zijn huidige vorm berust de pijnstillende werking van aspirine (acetylsalicylzuur) op de remming van zowel het enzym cyclo-oxygenase als de prostaglandinen, die een belangrijke rol vervullen in de pijnbeleving. Een ander opvallend kenmerk van aspirine is dat het de samenklontering van bloedplaatjes frustreert. Bij gebruik van acetylsalicylzuur kunnen trombocyten (bloedplaatjes) minder goed de tromboxaansynthese voltooien en vindt er remming van de trombocytenaggregatie plaats.

Aspirine – van bruistablet tot injectievloeistof

Cardiologen schrijven aspirine in tablet- of poedervorm dikwijls voor bij patiënten met hartritmestoornissen, zoals boezemfibrilleren, boezemflutter, of ter voorkoming van een mogelijk recidiverend myocardinfarct (hartaanval). Ook wordt aspirine voorgeschreven door neurologen om een recidiverende beroerte (TIA) voor te zijn. Aspirine is tevens verkrijgbaar als bruis- en kauwtablet, maar bijvoorbeeld ook in poedervorm voor injectievloeistoffen. In de cardiologie en neurologie betreft het respectievelijk acetylsalicylzuur cardio en neuro.

Gewrichtsreuma
Naast de bovengenoemde aandoeningen wordt aspirine bovendien gebruikt bij de behandeling van onder andere pijn en koorts, reumatische aandoeningen (acuut en chronisch gewrichtsreuma) en de ziekte van Kawasaki, een lymfkliersyndroom.

Overdosis aspirine (acetylsalicylzuur)

De letale dosis ligt tussen de 20 en 30 gram. De eerste vergiftigingsverschijnselen treden op bij een dosering van 150 tot 200 mg/kg lichaamsgewicht. Bij een chronische vergiftiging kunnen de bloedspiegels lager liggen dan bij een acute intoxicatie. Bij een acute vergiftiging met aspirine ontstaan er binnen enkele uren tal van klachten. Al naargelang de ernst van de intoxicatie kunnen dat symptomen zijn als braken, transpireren, oorsuizen, hyperventilatie, hartritmestoornissen en lage bloeddruk (hypotensie). Bij een chronische intoxicatie staan vooral de stollingsstoornissen, nierfunctieproblemen maar bijvoorbeeld ook gehoorverlies op de voorgrond.

Algemene symptomen

De algemene symptomen zijn sterk gerelateerd aan de ernst van de vergiftiging en of het een chronische of acute intoxicatie betreft:

• Snelle ademhaling (hyperventilatie) met als gevolg mengvormen van respiratoire alkalose en acidose, vaak ook metabole acidose.
• Branderigheid in mond en keel.
• Misselijkheid.
• Braken.
• Duizeligheid.
• Slaperigheid.
• Gehoorverlies.
• Stollingsstoornissen met verhoogde bloedingsneiging (maagbloeding).
• Nierfunctiestoornissen, maar ook acuut nierfalen.
• Longoedeem.
• Tetanie.
• Huiduitslag (eczeem).
• Hallucinaties.
• Cyanose (blauwzucht).
• Convulsies.
• Coma.

Hyperventilatie

Hyperventilatie is bijna kenmerkend te noemen bij een medicijnvergiftiging met aspirine. Dit komt doordat salicylzuur als zodanig het ademhalingscentrum in de medulla oblongata (verlengde merg) stimuleert. Doordat de pCO² daalt, kan er een alkalose ontstaan. Verder is een belangrijke factor dat de genoemde stof bepaalde chemische processen in de spieren frustreert, waardoor er meer CO² wordt geproduceerd, wat weer een sterk effect heeft op de ademhalingsfrequentie. Bij een chronische hoge dosering is het effect op de medulla oblongata vaak juist verminderd met als gevolg ademhalingsdepressies (apneu), respiratoire acidose (verzuring) en shock.

Effect van overdosis aspirine op hart, longen en hersenen

Bij een medicijnvergiftiging met aspirine kunnen ernstige (ventriculaire) hartritmestoornissen ontstaan, tot aan kamerfibrilleren (ventrikelfibrilleren) toe. Kenmerkend is zoals genoemd ook de hyperventilatie of mengvormen van respiratoire alkalose en acidose, vaak mede als gevolg van niet-cardiogeen longoedeem met in het kielzog ervan de metabole acidose. Cerebrale stoornissen kunnen sterk variëren en zich uiten in allerlei symptomen, van slaperigheid tot hallucineren en onrust.

Specifieke symptomen

Samenvattend zijn deze verschijnselen, afhankelijk van de ernst van de intoxicatie:

• Apathie.
• Duizeligheid.
• Sufheid.
• Gedesoriënteerd in tijd, plaats en persoon.
• Lage lichaamstemperatuur of juist hoge koorts.
• Tachycardie (te snelle hartslag).
• Bradycardie (te trage hartslag).
• Ventrikelfibrilleren en andere ventriculaire ritmestoornissen, zoals extrasystolen.
• Snelle ademhaling of juist een zeer langzame ademhaling met apneu.
• Hyperventilatie.
• Longoedeem.
• Prikkelhoest.

Ogen, gehoor, bloed en bloedvaten

Soms treedt papiloedeem op. Er kan ook gehoorverlies ontstaan, hoewel dit met name bij een acute intoxicatie slechts tijdelijk is. Kenmerkend bij een overdosis aspirine is ook de verwijding van de bloedvaten (vasodilatatie) en de lage bloeddruk met het gevaar van een shock. Wat de bloedwaarden betreft staan de stollingsstoornissen op de voorgrond. Dat heeft vooral te maken met stollingsfactoren die afhankelijk zijn van vitamine K en die niet geactiveerd worden. Hieronder een kleine greep uit het symptomenspectrum van een overdosis aspirine, afhankelijk van de ernst van de intoxicatie (chronisch of acuut):

Specifieke symptomen

• Papiloedeem.
• Oorsuizen en gehoorverlies.
• Lage bloeddruk (hypotensie).
• Shock.
• Stollingsstoornissen (verlengde protrombinetijd).
• Leukocytose.
• Anemie (bloedarmoede).

Maag-darmstelsel, lever, alvleesklier, urinewegen

Misselijkheid en braken zijn kenmerkend bij een aspirinevergiftiging, maar ook bloedbraken als gevolg van stollingsstoornissen. In de urine wordt vaak een verhoogd eiwitgehalte gemeten.

Specifieke symptomen

Samenvattend zijn de symptomen, afhankelijk van de ernst van de intoxicatie:

• Misselijkheid.
• Bloedbraken (hematemesis).
• Pancreatitis (alvleesklierontsteking).
• Lever- en nierfunctiestoornissen.
• Buikpijn.
• Verminderde darmperistaltiek.

Behandeling

Bij een acute overdosis is de behandeling erop gericht om de opname van acetylsalicylzuur in het bloed te verminderen. Dat wordt bewerkstelligd met braken, het toedienen van geactiveerde kool, maagspoelen en laxeren, zoals met natriumsulfaat. Maagspoelen is echter alleen geïndiceerd binnen een uur na het innemen van een overdosis aspirine.

Symptomatisch
Verder is de behandeling vooral symptomatisch van aard, zoals versnelde eliminatie, het corrigeren van de vocht- en elektrolytenbalans, het monitoren van de pH (bloed) en het voorkomen van convulsies en een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie).

Lees verder

• Medicijnvergiftiging (overdosis) – paracetamol
• Medicijnvergiftiging (overdosis) – diclofenac
• De 10 belangrijkste punten voor veilig medicijngebruik
• Pas op met aspirine
• Richtlijnen voor veilig toedienen van medicijnen