Osteoom: Goedaardig gezwel van botweefsel

Een osteoom is een goedaardig gezwel dat ontstaat in botweefsel. Osteomen bevinden zich voornamelijk op de botten van de schedel en het gezicht. Klachten komen haast niet voor bij deze langzaam groeiende tumor die om onbekende redenen tot stand komt. Soms ontstaat er echter druk op de hersenzenuwen, wat resulteert in problemen met het gehoor- of gezichtsvermogen, (hoofd)pijn en andere symptomen. Een medische behandeling is alleen nodig wanneer bepaalde lichaamsfuncties worden aangetast of wanneer dit cosmetisch storend is. Dit gebeurt via een techniek waarbij de arts gebruikmaakt van radiofrequente golven, of anders via een chirurgische ingreep waarbij de arts het benige gezwel verwijdert. Patiënten met een osteoom hebben variabele vooruitzichten.

• Synoniemen osteoom
• Epidemiologie goedaardig gezwel van botweefsel
• Mechanisme
• Oorzaken beenweefselgezwel
• Risicofactoren osteoma
• Indeling osteomen
• Risicogroepen
• Symptomen door druk op hersenzenuwen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Meestal door chirurgie
• Opvolging en controle van osteomen
• Prognose goedaardige tumor
• Leven met een osteoom
• Complicaties
• Preventie en opvolging

Synoniemen osteoom

Een osteoom is nog bekend onder deze bewoordingen:

• beenweefselgezwel
• goedaardig gezwel van botweefsel
• osteoblastoma
• osteoblastoom
• osteoma

Epidemiologie goedaardig gezwel van botweefsel

Osteomen zijn goedaardige tumoren die zich voornamelijk ontwikkelen in de schedel, kaak, en de lange botten van het lichaam. Ze worden vaak pas ontdekt wanneer ze incidentieel worden gevonden bij beeldvormend onderzoek, zoals röntgenfoto’s of CT-scans, die om andere redenen worden uitgevoerd. De prevalentie van osteomen is moeilijk te bepalen, maar ze worden meestal aangetroffen bij volwassenen tussen de 20 en 50 jaar, hoewel ze op elke leeftijd kunnen optreden.

Prevalentie en wereldwijde gegevens

Osteomen komen wereldwijd voor, hoewel de prevalentie mogelijk wordt onderschat omdat ze vaak asymptomatisch zijn. Ze worden in westerse landen vaker gedetecteerd vanwege de brede beschikbaarheid van diagnostische technologie. In minder ontwikkelde landen kunnen osteomen onopgemerkt blijven door beperkte toegang tot medische voorzieningen. Osteomen worden vaak gediagnosticeerd als incidentalomen, en het aantal vastgestelde gevallen is waarschijnlijk lager dan het werkelijke aantal.

Leeftijd en geslacht

Osteomen komen vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, hoewel het verschil niet groot is. De leeftijdsgroep die het vaakst wordt getroffen, is 20 tot 50 jaar, een periode waarin de botgroei en -remodellering het meest actief is. Bij kinderen en ouderen komen osteomen zeldzamer voor. Dit zou te maken kunnen hebben met de aard van de botgroei en het proces van botveroudering.

Regionale verschillen

Er is geen significant bewijs voor grote regionale verschillen in de prevalentie van osteomen. Hoewel osteomen in ontwikkelingslanden wellicht minder vaak worden gediagnosticeerd vanwege beperkingen in medische infrastructuur, zijn ze overal ter wereld aanwezig, zij het in variërende mate afhankelijk van de diagnostische mogelijkheden.

Mechanisme

Het mechanisme van osteoomvorming is nog niet volledig begrepen, maar wordt doorgaans beschouwd als een verstoring in de normale botgroei en -remodellering. Osteomen ontstaan uit de opeenhoping van abnormale botcellen op een specifieke locatie, vaak in de schedel, kaak of lange botten. Deze tumoren hebben meestal een langzaam groeiend karakter en blijven vaak asymptomatisch.

Botgroei en groei van het osteoom

Osteomen beginnen meestal als een klein, goedaardig botgezwel. De groei is meestal langzaam en kan gedurende lange tijd onopgemerkt blijven. Het osteoom is vaak omgeven door een dunne laag gezond bot, wat de goedaardige aard van de tumor bevestigt. De tumoren kunnen in grootte toenemen, maar blijven vaak beperkt tot het betreffende bot zonder invasie van omliggende weefsels.

Genetische factoren en hormonale invloeden

In sommige gevallen kunnen genetische factoren een rol spelen bij de ontwikkeling van osteomen. Bijvoorbeeld, patiënten met de ziekte van Gardner, een erfelijke aandoening, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van meerdere osteomen. Het is mogelijk dat genetische aanleg de vorming van osteomen beïnvloedt, hoewel de meeste gevallen idiopathisch zijn. Er is echter weinig bewijs dat hormonale invloeden een belangrijke factor zijn in de vorming van osteomen.

Lokalisatie en symptomen van osteomen

De meeste osteomen worden gevonden in de schedel, kaak of lange botten. In de schedel kunnen osteomen leiden tot druk op omliggende weefsels, zoals de hersenen of sinussen, wat kan resulteren in hoofdpijn of sinusklachten. Wanneer osteomen in de kaak of andere botten groeien, kunnen ze de normale botstructuur verstoren, wat pijn of ongemak kan veroorzaken.

Oorzaken beenweefselgezwel

Het is onbekend hoe osteomen precies ontstaan. Soms zijn osteomen onderdeel van een ander syndroom. De aanwezigheid van meerdere osteomen wijst mogelijk in de richting van het Gardner-syndroom. Het Gardner-syndroom is een erfelijke ziekte waarbij poliepen in de darm en gezwellen op de huid en het bot verschijnen.

Risicofactoren osteoma

Zwemmers en duikers die regelmatig in koud water duiken, krijgen vaker te maken met een osteoom in de gehoorgangen. Dit wijst dan mogelijk op een soort ontstekingsreactie.

Indeling osteomen

Wanneer een osteoom ontstaat in het bot, is er sprake van een "homoplastisch osteoom". Komen osteomen echter voor in zachte weefsels, dan zijn deze gekend als "heteroplastische osteomen".

Risicogroepen

Er zijn bepaalde risicogroepen die een verhoogd risico op het ontwikkelen van osteomen vertonen. Hoewel osteomen meestal sporadisch voorkomen, kunnen genetische aandoeningen zoals de ziekte van Gardner het risico aanzienlijk verhogen. Ook eerdere botletsels of trauma kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van osteomen, hoewel dit niet algemeen bewezen is.

Genetische aandoeningen zoals de ziekte van Gardner

De ziekte van Gardner is een erfelijke aandoening die wordt gekarakteriseerd door het ontstaan van meerdere goedaardige gezwellen, waaronder osteomen. Patiënten met deze aandoening ontwikkelen vaak meerdere osteomen, meestal op jonge leeftijd. Dit wordt veroorzaakt door mutaties in het APC-gen, dat verantwoordelijk is voor de controle van de celdeling in het lichaam.

Ervaringen met botletsels of botfracturen

Patiënten die een geschiedenis van botletsels of fracturen hebben, kunnen in sommige gevallen een verhoogd risico op osteomen ervaren. Dit kan te maken hebben met de regeneratie van botweefsel na een verwonding. Hoewel het niet bewezen is dat botletsels direct osteomen veroorzaken, kan de verstoring van het normale botgeneesproces bijdragen aan de groei van abnormale botcellen.

Leeftijd en geslacht

Zoals eerder genoemd, komen osteomen vaker voor bij volwassenen tussen de 20 en 50 jaar, met een hogere prevalentie bij mannen. De prevalentie neemt af bij ouderen, mogelijk door het verminderde botmetabolisme en de afname van botgroei naarmate men ouder wordt.

Omgevingsfactoren en levensstijl

Er is weinig bewijs dat omgevingsfactoren zoals roken of overmatig alcoholgebruik direct bijdragen aan het ontstaan van osteomen. Hoewel deze levensstijlkeuzes het risico op andere botgerelateerde aandoeningen kunnen verhogen, is hun effect op osteomen nog niet duidelijk vastgesteld. Er is ook weinig onderzoek naar de rol van voeding of blootstelling aan bepaalde chemicaliën bij de ontwikkeling van osteomen.

Symptomen door druk op hersenzenuwen

Algemeen

De goedaardige botgezwellen ontstaan meestal in het hoofd en de nek, zoals in de neusbijholten (meest voorkomend), de kaak of het schedeldak. Maar ook het sleutelbeen, het bekken, de armen en benen kunnen getroffen zijn. De gezwellen groeien langzaam en veroorzaken meestal geen symptomen. De grootte van de benige gezwellen varieert van 0,5 tot 8 cm.

Klachten
Wanneer het gebied van het hoofd en de nek getroffen is, ontstaat meestal druk op de hersenzenuwen. Hierdoor kunnen de volgende klachten ontstaan:

• de vorming van een slijmcyste (speekselkliercyste: cyste in mond of op lippen)
• een hersenabces (verzameling van pus in de hersenen)
• gezichtsvervorming
• hoofdpijn
• meningitis (een hersenvliesontsteking met hoofdpijn en een stijve nek)
• pijn
• problemen met het gehoorvermogen (een osteoom veroorzaakt bijvoorbeeld geleidend gehoorverlies)
• problemen met het gezichtsvermogen: Een orbitaal osteoom (goedaardig beenweefselgezwel in de oogkas) veroorzaakt bijvoorbeeld sneller amaurausis fugax. Hierbij ontstaat tijdelijke blindheid door een beroerte in het oog)
• sinusitis
• uitpuilende ogen (proptosis)

Alarmsymptomen

Osteomen veroorzaken vaak geen symptomen, wat betekent dat ze jarenlang onopgemerkt kunnen blijven. Wanneer symptomen optreden, kunnen ze variëren afhankelijk van de locatie van de osteoom. Symptomen kunnen ontstaan wanneer de tumor druk uitoefent op omliggende weefsels, zenuwen of bloedvaten.

Pijn en druk op omliggende weefsels

De meeste osteomen zijn pijnloos, maar kunnen pijn veroorzaken wanneer ze druk uitoefenen op nabijgelegen zenuwen of weefsels. Dit komt vaak voor wanneer osteomen zich in de schedel of kaak bevinden, waar ze kunnen drukken op zenuwen die pijnsignalen naar de hersenen sturen. Dit kan leiden tot hoofdpijn, gezichtspijn of andere pijnklachten in het betrokken gebied.

Groeien van de tumor en belemmeren van functies

In sommige gevallen kunnen osteomen groter worden en de normale anatomie verstoren. Wanneer osteomen zich in de schedel bevinden, kunnen ze de ruimte voor de hersenen verkleinen of de sinussen blokkeren, wat kan leiden tot sinusklachten, hoofdpijn of zelfs neurologische symptomen zoals duizeligheid of visuele stoornissen. Osteomen in de kaak kunnen de gebitsfunctie verstoren, wat kan leiden tot pijn bij het kauwen of andere ongemakken.

Verandering in uiterlijk of beweging

Osteomen die zich in zichtbare gebieden bevinden, zoals het gezicht of de kaak, kunnen cosmetische veranderingen veroorzaken. Grote osteomen kunnen visueel merkbaar zijn, wat patiënten kan storen. In sommige gevallen kan dit invloed hebben op het zelfbeeld of leiden tot psychologische stress. Osteomen in andere botten, zoals de ledematen, kunnen de mobiliteit beïnvloeden, vooral als ze groot genoeg worden om de normale beweging te belemmeren.

Fracturen of breuken van het bot

Hoewel zeldzaam, kunnen osteomen in de lange botten leiden tot botbreuken, vooral als ze groter worden en de sterkte van het bot verminderen. Dit kan resulteren in pijn en verlies van mobiliteit, vooral als de breuk invloed heeft op de functie van het aangetaste ledemaat.

Diagnose en onderzoeken

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en stelt vragen over de eventueel aanwezige symptomen. De meeste osteomen veroorzaken echter geen symptomen. De diagnose van een osteoom gebeurt meestal per toeval door middel van een röntgenfoto. Het radiologisch uiterlijk is afhankelijk van de locatie. Centrale osteomen zijn goed afgebakende harde letsels met gladde randen, terwijl perifere osteomen radiopaak zijn (ze laten geen röntgenstraling door) met uitgestrekte randen die vlak of gesteeld zijn. Twijfelt de arts over de diagnose, dan voert hij een botscan uit om de diagnose te bevestigen.

Behandeling: Meestal door chirurgie

De arts bepaalt na diverse onderzoeken welke behandeling hij eventueel inzet. Osteomen zijn namelijk in tegenstelling tot osteosarcomen (botkanker, vooral bij tieners) goedaardig en vereisen normaal gezien geen medische behandeling.

Diverse therapieën

Mogelijk schrijft hij enkel pijnstillers voor. Een andere behandelingsmethode is percutane radiofrequente ablatie: deze procedure maakt gebruik van radiofrequente golven die terechtkomen op het osteoom. Hierdoor verpulvert de tumor. De ablatietechniek voorkomt tevens dat de tumor terug groeit.

Chirurgie

In sommige gevallen is een chirurgische verwijdering van een osteoom wel nodig. Dit gebeurt dan wanneer complicaties ontstaan aan aangrenzende structuren, zoals bijvoorbeeld de vorming van een slijmcyste (mucocoele). Ook ontstaan soms cosmetische en functionele problemen als gevolg van een osteoom waardoor de arts een operatie uitvoert. Bij een operatie van een osteoom in een schedeldak gebruikt de chirurg mogelijk de endoscopische endonasale procedure. Deze innovatieve, minimaal invasieve techniek maakt gebruik van de neus en neusholtes als natuurlijke opening. Hierdoor brengt hij chirurgische instrumenten naar binnen om moeilijk te bereiken tumoren te bereiken. Hij verwijdert de tumor bijgevolg via de neus- en neusholtes. Deze techniek zorgt ervoor dat de patiënt sneller geneest omdat geen chirurgische insnijdingen (incisies) vereist zijn. Een ontsmetting is bovendien onnodig.

Onderzoek en nieuwe behandelingsmogelijkheden

Recente onderzoeken richten zich op minder invasieve behandelingen voor osteomen en op het verbeteren van de bestaande chirurgische technieken. Innovaties zoals robotchirurgie en nieuwe ablatietechnieken kunnen in de toekomst meer patiënten helpen met minder complicaties en een sneller herstel.

Opvolging en controle van osteomen

Opvolging is doorgaans niet nodig voor patiënten met osteomen die geen symptomen vertonen. In gevallen waar de osteomen groter worden of symptomen veroorzaken, kan regelmatig onderzoek vereist zijn om de voortgang te volgen en tijdig in te grijpen.

Regelmatige beeldvorming

Voor patiënten met osteomen die mogelijk groter worden of symptomen veroorzaken, kunnen periodieke röntgenfoto's of CT-scans noodzakelijk zijn. Deze beeldvorming helpt artsen om de grootte en groei van het osteoom te monitoren en om te bepalen of verdere behandeling, zoals chirurgische verwijdering, vereist is.

Chirurgische behandeling

Wanneer osteomen symptomen veroorzaken of groter worden, kan chirurgische verwijdering noodzakelijk zijn. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer ze druk uitoefenen op zenuwen of andere vitale structuren. De meeste osteomen kunnen via een relatief eenvoudige operatie worden verwijderd, waarbij de arts ervoor zorgt dat het bot na de ingreep volledig herstelt om complicaties te voorkomen.

Prognose goedaardige tumor

De vooruitzichten van osteomen zijn variabel. Soms heeft de chirurg niet het volledige benige gezwel kunnen verwijderen en blijft er restschade achter. Ook is het mogelijk dat nabije essentiële anatomische structuren getroffen zijn. Bij ongeveer 20% van de patiënten met symptomen, komt de tumor terug.

Leven met een osteoom

Leven met een osteoom vereist soms aanpassingen in de levensstijl, vooral als de gezwellen invloed hebben op dagelijkse activiteiten. Het gebruik van ondersteunende therapieën zoals fysiotherapie of ergotherapie kan helpen bij het beheersen van eventuele symptomen en het verbeteren van de levenskwaliteit.

Complicaties

Af en toe worden belangrijke lichamelijke functies getroffen door een osteoom zoals de ademhaling, het gehoor en het gezichtsvermogen.

Preventie en opvolging

Hoewel het voorkomen van osteomen moeilijk is, kunnen regelmatige medische controles helpen om de ontwikkeling van symptomen vroegtijdig te detecteren. Voor patiënten met bekende risicofactoren, zoals een familiegeschiedenis van het Gardner-syndroom, is periodieke screening essentieel.