Speekselklierkanker: symptomen, oorzaak en behandeling

Speekselklierkanker is een zeldzame vorm van kanker waarbij kwaadaardige (kanker) cellen worden gevormd in de weefsels van de speekselklieren. Speekselklierkanker kan gepaard gaan met symptomen als een zwelling in de wang, verhemelte, voor en onder het oor of onder de kaak, en soms ook pijn en/of uitval van de aangezichtszenuw wat een scheve mond of afhangende mondhoek veroorzaakt. Speekselklierkanker komt vooral voor bij mensen boven de 40 jaar, en even vaak bij mannen als bij vrouwen. Het is onbekend welke factoren van invloed zijn op het ontstaan van deze kankervorm, alhoewel roken en alcoholgebruik benoemd worden als risicofactoren. Behandeling van speekselklierkanker bestaat vaak uit een operatie en bestraling. Chemotherapie kan soms ook nodig zijn. De prognose en overleving hangen af van meerdere factoren, waaronder het stadium van het type kanker en het stadium van de kanker. Preventie kan bestaan uit niet roken, niet drinken en gezond eten en drinken.

• Wat is speekselklierkanker?
• Speekselklieren
• Oorzaken van speekselklierkanker
• Risicofactoren
• Symptomen
• Stadiumindeling speekselkliertumor
• Onderzoek en diagnose
• Lichamelijk onderzoek door KNO-arts
• Beeldvormend onderzoek
• Behandeling van speekselklierkanker
• Operatie en bestraling
• Controle
• Complicaties en problemen na de operatie
• Zenuwschade
• Gevoelloosheid en zwakte
• Zweten in het gezicht tijdens het eten
• Problemen met het bewegen van de onderlip
• Gevoelloosheid en verlies van gevoel in de tong
• Problemen met het sluiten van je oog
• Je moe en zwak voelen
• Pijn
• Prognose en overleving
• Preventie

Wat is speekselklierkanker?

Speekseltumoren kunnen ontstaan vanuit verschillende klieren en zijn lang niet altijd kwaadaardig. Dus een tumor is niet altijd kanker. Speekselklierkanker is een relatief zeldzame vorm van kanker in de weefsels van de speekselklieren. Slechts 3 tot 6 procent van alle tumoren in het hoofd-halsgebied is gelokaliseerd in de speekselklieren.

Speekselklieren

De speekselklieren maken speeksel aan. Speeksel bevat enzymen die voedsel helpen verteren. Speeksel bevat ook antistoffen die helpen bij de bescherming tegen infecties van de mond en keel. Er zijn honderden kleine speekselkliertjes in het bedekkende slijmvlies in de mond- en keelholte en deze maken continu speeksel aan. Er zijn drie paar grote speekselklieren. Deze maken alleen speeksel aan bij stimulatie door (het ruiken van) eten en spreken. Er zijn drie paar grote speekselklieren:

• oorspeekselklier;
• onderkaakspeekselklier; en
• tongspeekselklier.

Oorzaken van speekselklierkanker

Kanker duidt op ongeremde deling van lichaamscellen, waardoor er een gezwel (tumor) ontstaat. Kwaadaardige tumoren kenmerken zich door infiltratieve groei (doorgroei in naastgelegen spieren of botten) en uitzaaiing of metastasering naar plekken elders in het lichaam. Het is anno 2024 onduidelijk hoe kwaadaardige tumoren in de speekselklier ontstaan. We zijn er een aantal risicofactoren die de kans erop vergroten.

Risicofactoren

Roken en alcohol drinken is van invloed op het ontstaan van speekselklierkanker. Een andere risicofactor is blootstelling aan straling, bijvoorbeeld als je hoofd, hals of borst op jongere leeftijd is bestraald vanwege tuberculose (tbc) of kanker. Speekselklierkanker komt meestal voor boven de 40 jaar. Het komt even vaak voor bij mannen als bij vrouwen.

Symptomen

Symptomen van speekselklierkanker zijn:

• aangezichtsverlamming
• bultje of zwelling in de mond (bijvoorbeeld bultje op het gehemelte)
• een merkbaar verschil in de vorm van één zijde van de nek of het gezicht
• afscheiding uit het oor (vocht uit het oor)
• gevoelloosheid, een verdoofd gevoel en/of spierzwakte in een deel van het gezicht
• gezichtspijn (pijn in het gezicht)
• gezwollen lymfeklieren
• moeite om de mond wijd te openen
• pijn in de mond, pijn in de wang, pijn in de kaak, pijn in het oor of pijn in de nek
• slikproblemen / moeite met slikken
• zwakke gezichtsspieren aan één kant van het gezicht

Vaak ontstaat er een zwelling in de wang, onder de kaak of onder de tong. Er kan ook een zwelling optreden op het gehemelte of in de mondbodem indien de kleine speekselkliertjes betrokken zijn. Dit kan gepaard gaan met pijn en/of uitval van de aangezichtszenuw (nervus facialis) als de tumor in de oorspeekselklier is gelokaliseerd. Dit laatste kan aangezichtsverlamming veroorzaken, waardoor de spieren in je gezicht niet meer naar behoren werken. Het gevolg is een scheef gezicht, waarbij de ene mondhoek lager hangt en de plooi tussen neus en mondhoek verdwijnt. Ook is je oog aan de gezonde zijde wijder. Trek meteen aan de bel bij je huisarts als je last hebt van deze klachten.

Stadiumindeling speekselkliertumor

De volgende stadia worden onderscheiden:


Speekselklierkanker kan ook worden ingedeeld per graad. De graad van een tumor zegt iets over hoe snel de kankercellen groeien, op basis van hoe de cellen er onder een microscoop uitzien. laaggradige) tumoren groeien langzamer dan hooggradige kankers.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek door KNO-arts

Bij verdenking van speekselklierkanker, kan de huisarts je verwijzen naar een specialist, meestal een KNO-arts. Deze arts verricht uitgebreid lichamelijk onderzoek (van het KNO-gebied) en neemt een anamnese af (door je dossier te bekijken en door het stellen van vragen) en kan zo vaststellen wat er aan de hand is. Als de KNO-arts een afwijking aantreft, is verder onderzoek nodig teneinde vast te stellen of de afwijking goedaardig of kwaadaardig is. Daarnaast kan beeldvormend onderzoek verricht worden om vast te stellen hoever de tumor zich heeft uitgebreid en of er uitzaaiingen aanwezig zijn. Op basis hiervan kan bepaald worden welke behandeling geïndiceerd is.

Beeldvormend onderzoek

Eén of meerdere van de volgende onderzoeken kunnen verricht worden:

• echografie met punctie van de halsklieren (waarbij de radioloog in deze klieren prikt en met een naald cellen opzuigt, die vervolgens in het laboratorium worden onderzocht);
• MRI;
• longfoto;
• biopsie (het wegnemen van een verdacht stukje weefsel voor nader onderzoek);
• röntgenfoto van tanden en kaken.

Behandeling van speekselklierkanker

Operatie en bestraling

De behandeling is vooral afhankelijk van de locatie van de tumor. In geval van een tumor in één van de grote speekselklieren, zal vaak een operatie nodig zijn waarbij de tumor met het omringende weefsel wordt verwijderd. Ook zal de hals op eventuele uitzaaiingen worden onderzocht. Verwijdering van de halslymfeklieren, ook wel 'halskliertoilet', of –in een soort steenkolenengels– 'neck-dissectie' genoemd, kan nodig zijn. Na de operatie is vaak bestraling (radiotherapie) noodzakelijk. Bij nabestraling kan de speekselproductie merkbaar verminderen, waardoor je last krijgt van een droge mond. Chemotherapie kan soms ook nodig zijn ter behandeling van speekselklierkanker.

Controle

Na de behandeling van speekselklierkanker, zal je meestal gedurende 5 jaar onder controle blijven bij de specialist die je gehandeld heeft.

Complicaties en problemen na de operatie

Er is een risico op problemen of complicaties na een operatie. De meeste problemen zijn van tijdelijke aard, maar sommige kunnen permanent zijn. Deze problemen en complicaties zijn afhankelijk van het type operatie dat je hebt gehad. Na de ingreep kunnen zich onder meer de volgende problemen voordoen.

Zenuwschade

De zenuwen die de beweging en het gevoel in je gezicht en mond beheersen, kunnen worden aangetast door de tumor of door een operatie aan de speekselklieren (zenuwschade). Dit is meestal tijdelijk maar soms ook permanent. De symptomen die je mogelijk ervaart, zijn afhankelijk van de speekselklier die wordt aangetast.

Gevoelloosheid en zwakte

Een operatie voor speekselklierkanker kan gevoelloosheid veroorzaken in de oorlel en de huid rond de wond. Of je hebt zwakte in het gezicht waardoor je gezicht slap oogt. Dit probleem is meestal tijdelijk en heeft alleen invloed aan de kant van het gezicht waar je bent geopereerd.

Zweten in het gezicht tijdens het eten

Sommige mensen hebben last van zweten in het gezicht tijdens de maaltijden. Dit wordt het syndroom van Frey genoemd. Het treedt op wanneer zenuwen die de productie van speeksel regelen groeien en zich voegen bij zenuwen die van invloed zijn op het zweten van de huid. Dit euvel kan vele maanden of zelfs jaren na de operatie optreden.

Problemen met het bewegen van de onderlip

Een operatie kan de zenuw aantasten die de beweging in je onderlip regelt. Dit kan betekenen dat je een scheve glimlach hebt. De zenuw die het gevoel in de zijkant van de tong regelt, kan ook tijdens de operatie worden beschadigd, waardoor gevoelloosheid ontstaat. Deze effecten zijn meestal tijdelijk, maar kunnen in zeldzame gevallen permanent zijn.

Gevoelloosheid en verlies van gevoel in de tong

Een operatie aan de sublinguale speekselklier (deze vult de ruimte onder het slijmvlies van de mondbodem), kan je tong gevoelloos maken. Dit wordt veroorzaakt door blauwe plekken en zwellingen in het gebied. Je kunt ook het gevoel op de achterkant van de tong verliezen. Dit is zeldzaam en kan worden veroorzaakt door schade aan de linguale zenuw wordt.

Problemen met het sluiten van je oog

Je kunt problemen hebben met het sluiten van je oog na een operatie voor speekselklierkanker. Dit is meestal tijdelijk.

Je moe en zwak voelen

De meeste mensen voelen zich na verloop van tijd moe en zwak en hebben weinig kracht. Hoe lang dit duurt, varieert per persoon.

Pijn

Sommige hebben last van pijnklachten die enige tijd na de operatie aanhoudt. Dit kan komen door schade aan zenuwen tijdens de operatie. De pijn loopt vaak langs het operatielitteken. Voor de meeste mensen neemt het na enkele weken geleidelijk af naarmate de zenuwen herstellen. Maar soms kan het herstel langer duren.

Prognose en overleving

De prognose (kans op herstel) is afhankelijk van het stadium van de kanker (vooral de grootte van de tumor); het type speekselklier waar de kanker in zit; het type kankercellen (hoe ze er onder een microscoop uitzien); en je leeftijd en algemene gezondheid.

De overleving van speekselklierkanker per stadium is:

• Stadium I: de eenjaarsoverleving is 100% en de vijfjaarsoverleving is 98%.
• Stadium II: de eenjaarsoverleving is 97% en de vijfjaarsoverleving is 86%.
• Stadium III: de eenjaarsoverleving is 92% en de vijfjaarsoverleving is 80%.
• Stadium IV: de eenjaarsoverleving is 80% en de vijfjaarsoverleving is 36%.

Preventie

Omdat anno 2024 niet precies bekend is wat speekselklierkanker veroorzaakt, is er ook weinig bekend over hoe je deze vorm van kanker kunt voorkomen. Het vermijden van enkele van de mogelijke risicofactoren (zoals roken, overmatig alcoholgebruik en ongezonde voeding) kan de kans op het ontwikkelen van speekselklierkanker enigszins verminderen, maar niemand weet het zeker. We weten echter dat het vermijden van deze factoren kan helpen om je risico op andere, meer algemene kankers, evenals vele andere ziekten te verminderen. Voor mensen die in een omgeving werken met nikkellegeringsstof, silicastof of radioactieve stoffen, geldt het advies om passende bescherming in acht te nemen.

Lees verder

• Hoofd-halskanker: symptomen, soorten, oorzaken & behandeling
• Mondkanker: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose