Peniskanker: symptomen en behandeling kanker aan de penis

Peniskanker symptomen bestaan uit een slecht genezend zweertje en een zwelling van de penis. Zweertjes of knobbeltjes op de penis die zich vormen bij peniskanker, doen meestal geen pijn. Peniskanker is een zeldzame aandoening die zich meestal in de eikel manifesteert. Het doet zich vrijwel uitsluitend voor bij onbesneden mannen in de leeftijd van 50 tot 80 jaar. Roken is een niet te onderschatten risicofactor. Smegma heeft geen carcinogene eigenschappen. Wel leidt ophoping van smegma tot irritatie en zelfs ontsteking van de voorhuid en glanspenis en deze ontstekingen vergroten vermoedelijk de kans op peniskanker. Behandeling van peniskanker bestaat bij vroegtijdige diagnose uit een penisbesparende behandeling door middel van behandeling met contactlaser. Nabehandeling kan bestaan uit bestraling. De prognose van peniskanker is afhankelijk van het stadium waarin de ziekte wordt vastgesteld.

• Wat is peniskanker?
• Synoniemen
• Epidemiologie van peniskanker
• Fysiologie en anatomie van de penis: wat je moet weten in relatie tot peniskanker
• Oorzaken en risicofactoren
• Smegma
• Roken
• HPV-infectie
• Risicofactoren en -groepen
• Symptomen van peniskanker
• Slecht genezend zweertje
• Huidveranderingen
• Zwelling
• Onderhuidse knobbels in de liesstreek
• Wanneer de huisarts raadplegen en wanneer direct medische hulp zoeken?
• Wanneer de huisarts raadplegen
• Wanneer direct medische hulp zoeken (alarmsymptomen)
• Onderzoek en diagnose
• Anamnese en lichamelijk onderzoek
• Biopsie
• Beeldvormend onderzoek
• Peniskanker behandeling
• Chirurgie bij peniskanker
• Bestraling als nabehandeling
• Chemotherapie
• Prognose van peniskanker: overlevingskansen
• Complicaties van kanker aan de penis
• Preventie van peniskanker: alle maatregelen op een rij

Wat is peniskanker?

Hij had het jarenlang niet zien aankomen, die kleine irritatie op zijn eikel. Ooit begon het als een onschuldige rode plek, een beetje jeukend en wat gevoelig. Het leek niet zo ernstig, zeker niet iets om zich zorgen over te maken. Maar maanden gingen voorbij, en de plek werd steeds hardnekkiger, veranderde langzaam van vorm en kleur. Op een dag besloot hij toch naar de dokter te gaan, zich afvragend waarom die ene plek nooit wilde genezen.

Peniskanker is een verzamelnaam voor alle kankersoorten die zich aan de penis kunnen voordoen. Vaak manifesteert peniskanker zich op de eikel. Een van de kenmerkende verschijnselen van peniskanker is dat het vaak een bloemkoolachtig of kratervormig aspect heeft. Deze langzaam groeiende kankersoort kan daardoor in het begin onschuldig lijken, maar niets is minder waar: als peniskanker niet wordt behandeld, kan het zich verspreiden naar de omliggende lymfeklieren, wat de behandeling aanzienlijk bemoeilijkt en de prognose verslechtert.

Een pijnlijke of zere plek op de penis kan in sommige gevallen wijzen op peniskanker, vooral als die plek niet vanzelf verdwijnt of zich zelfs uitbreidt. Daarom is het ontzettend belangrijk om bij het ontdekken van een dergelijke plek zo snel mogelijk contact op te nemen met de huisarts. Hoe eerder de diagnose gesteld wordt, hoe groter de kans op een succesvolle behandeling.

Peniskanker komt gelukkig niet heel vaak voor, maar de impact ervan is groot. De meeste mannen schrikken al bij de gedachte om hun huisarts te bezoeken vanwege een intieme klacht, en toch is die stap van levensbelang. De symptomen van peniskanker zijn niet altijd direct duidelijk; het kan gaan om een langdurige rode vlek, een verdikking van de huid, een wratachtige zwelling of zelfs veranderingen in de kleur en textuur van de eikel. In sommige gevallen ontstaat er een zweer of een bloedende plek die maar niet wil genezen.

Peniskanker groeit vaak langzaam, maar kan zonder behandeling agressiever worden. De ziekte verspreidt zich dan naar de nabijgelegen lymfeklieren, wat de behandeling moeilijker en intensiever maakt. Daarom is vroege herkenning cruciaal. Zelfs als de symptomen niet ernstig lijken, kunnen ze dat wel worden. Gelukkig zijn er behandelingen beschikbaar die, mits op tijd gestart, vaak een goede prognose bieden.

Dus, ook al voelt het misschien wat ongemakkelijk: als er iets vreemds aan de penis opduikt, blijf er dan niet mee rondlopen. Schaamte is begrijpelijk, maar je gezondheid is zoveel belangrijker. Het kan een bezoek zijn dat je leven redt.

Synoniemen

De medische term voor peniskanker is peniscarcinoom, ook wel maligne penistumor genoemd.

Epidemiologie van peniskanker

De incidentie van peniskanker is 1 op 100.000 in Nederland. Het komt het meest voor bij mannen in de leeftijd van 50 tot 80 jaar. Peniskanker komt vrijwel niet voor bij mannen die besneden zijn, dus bij wie de voorhuid is verwijderd. Deze ingreep wordt circumcisie genoemd. Peniskanker komt vooral voor bij mannen bij wie de voorhuid niet kan worden teruggeschoven, een aandoening die fimosis wordt genoemd. Dit komt doordat de eikel niet goed schoon kan worden gehouden, waardoor smegma zich ophoopt onder de voorhuid.

Smegma en peniskanker
Smegma is een mix van huid- en talgafscheiding en vocht dat zich onder de voorhuid van de penis kan ophopen. Hoewel smegma zelf geen kankerverwekkende eigenschappen heeft, kan het leiden tot irritatie en ontstekingen van de voorhuid en glanspenis. Vermoedelijk verhogen deze ontstekingen het risico op peniskanker.

Verschillen tussen vroeger en nu
Vroeger werd peniskanker vaker geconstateerd dan nu. Dit kan onder andere te maken hebben met betere hygiënische omstandigheden en de toename van het aantal mannen dat besneden is. Besnijdenis vermindert de kans op het ontwikkelen van peniskanker aanzienlijk, doordat het risico op smegmaophoping en chronische ontstekingen lager is.

Peniskanker in Nederland en de overzeese gebiedsdelen
De incidentie van peniskanker is in Nederland relatief laag, maar in sommige overzeese gebiedsdelen, zoals Aruba, Curaçao en Suriname, komt het vaker voor. Dit heeft waarschijnlijk te maken met verschillen in hygiënepraktijken, de lagere mate van besnijdenis en beperkte toegang tot medische zorg. Culturele gewoonten, zoals minder nadruk op persoonlijke hygiëne en een lagere besnijdingsgraad, kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op peniskanker in deze gebieden. Ook aandoeningen zoals fimosis komen vaker voor vanwege beperkte toegang tot gezondheidszorg, wat het risico op peniskanker verder kan verhogen.

Mannen die seks hebben met mannen (MSM)
Ook mannen die seks hebben met mannen (MSM) lopen een verhoogd risico op peniskanker, met name als er sprake is van een verminderde hygiëne of ontstekingen. Bij MSM kunnen chronische infecties, waaronder seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA's), een rol spelen in het ontstaan van peniskanker. Daarom is het belangrijk voor MSM om extra aandacht te besteden aan goede hygiëne en regelmatige medische controles.

Fysiologie en anatomie van de penis: wat je moet weten in relatie tot peniskanker

De penis is niet alleen een geslachtsorgaan, maar ook een complex stukje anatomie dat essentieel is voor voortplanting, urineren en seksuele beleving. Laten we eens dieper duiken in de fysiologie en anatomie van de penis en bekijken hoe deze functies samenhangen met peniskanker. Geen zorgen, we houden het vlot en eenvoudig, zonder dat we de belangrijkste details overslaan.

De anatomie van de penis: van wortel tot top
De penis bestaat uit drie belangrijke delen: de wortel (basis), de schacht (middenstuk) en de eikel (top). Deze delen werken samen om seksuele opwinding, erectie en ejaculatie mogelijk te maken. Laten we elk van deze delen eens bekijken:

• Wortel (Radix Penis): De wortel van de penis is het deel dat zich in het bekken bevindt en is stevig verankerd aan de bekkenbodemspieren. Hier begint de erectie, omdat de wortel gevuld is met bloedvaten die bloed naar de rest van de penis pompen.
• Schacht (Corpus Penis): De schacht van de penis bevat drie cilindervormige structuren die essentieel zijn voor een erectie: twee corpora cavernosa en een corpus spongiosum. De corpora cavernosa zijn gevuld met sponsachtig weefsel dat zich vult met bloed tijdens een erectie. Het corpus spongiosum bevindt zich onder de corpora cavernosa en bevat de plasbuis, waardoor zowel urine als sperma kan worden uitgescheiden.
• Eikel (Glans Penis): De eikel is de top van de penis en is bedekt met een dunne huidlaag die rijk is aan zenuwuiteinden. Deze zenuwen zijn erg gevoelig en spelen een belangrijke rol in seksuele stimulatie en genot. Bij onbesneden mannen is de eikel bedekt door de voorhuid, een huidplooi die over de eikel kan worden teruggetrokken.

De rol van de voorhuid
De voorhuid, of preputium, is een huidplooi die de eikel bedekt en beschermt. Bij onbesneden mannen is de voorhuid flexibel en kan hij over de eikel heen en weer schuiven. Dit heeft verschillende functies: het beschermt de eikel, houdt deze vochtig en biedt bescherming tegen wrijving. Maar er zijn ook nadelen. Onder de voorhuid kan smegma zich ophopen, een substantie van dode huidcellen, talg en vocht. Hoewel smegma op zich niet schadelijk is, kan een ophoping ervan leiden tot ontstekingen zoals balanitis. Chronische ontstekingen door ophoping van smegma verhogen mogelijk het risico op peniskanker.

Wat gebeurt er tijdens een erectie?
Een erectie is het resultaat van een complexe interactie tussen zenuwen, bloedvaten, hormonen en psychologische factoren. Bij seksuele opwinding geven de zenuwen in de penis signalen af die de bloedvaten laten uitzetten. Hierdoor stroomt er meer bloed naar de corpora cavernosa, waardoor de penis stijf wordt. De druk in de corpora cavernosa neemt toe en sluit de aders af, zodat het bloed niet kan wegstromen. Dit zorgt ervoor dat de penis in erectie blijft. Na de ejaculatie of wanneer de opwinding afneemt, ontspannen de bloedvaten zich en stroomt het bloed terug, waardoor de erectie verdwijnt.

Peniskanker en de anatomie van de penis
Peniskanker ontstaat meestal in de huid van de penis, met name op de eikel of de voorhuid. Het komt veel minder vaak voor dat peniskanker dieper in de structuren van de penis doordringt, zoals in de corpora cavernosa of het corpus spongiosum. De aanwezigheid van de voorhuid speelt een belangrijke rol in het ontstaan van peniskanker, vooral bij mannen die niet besneden zijn. Bij onbesneden mannen is de kans op het ontwikkelen van peniskanker 3 tot 5 keer hoger dan bij besneden mannen. Dit komt doordat de voorhuid een omgeving kan creëren waar smegma zich ophoopt en chronische irritatie veroorzaakt, wat het risico op kwaadaardige veranderingen vergroot.

Risicofactoren en hoe de anatomie een rol speelt
Bepaalde anatomische factoren kunnen het risico op peniskanker verhogen:

• Fimosis: Dit is een aandoening waarbij de voorhuid niet kan worden teruggetrokken over de eikel. Hierdoor wordt het moeilijk om de eikel goed schoon te houden, wat kan leiden tot chronische ontstekingen en een verhoogd risico op peniskanker.
• Smegma: Zoals eerder genoemd, kan de ophoping van smegma onder de voorhuid leiden tot irritaties en ontstekingen die uiteindelijk het risico op peniskanker kunnen vergroten.
• HPV-infectie: Het humaan papillomavirus (HPV) kan de huidcellen van de penis infecteren en veranderen, wat kan leiden tot kanker. Vooral de hoogrisico-subtypen, zoals HPV-16 en HPV-18, worden vaak geassocieerd met peniskanker.

Het belang van hygiëne en besnijdenis
Besnijdenis speelt een belangrijke rol in de preventie van peniskanker. Door de voorhuid te verwijderen, wordt de kans op ophoping van smegma en chronische ontstekingen verminderd. Uit verschillende studies blijkt dat besneden mannen aanzienlijk minder risico lopen op peniskanker. Daarnaast is hygiëne essentieel voor zowel besneden als onbesneden mannen. Het regelmatig schoonmaken van de penis, met name de eikel en de voorhuid, helpt om ontstekingen en het risico op peniskanker te verminderen.

Oorzaken en risicofactoren

De precieze oorzaak van peniskanker is niet bekend, maar er wel zijn enkele factoren die het ontstaan ervan vergroten.

Smegma

Wanneer smegma niet regelmatig wordt verwijderd, vergroot dit de kans op balanitis (ontsteking van de eikel of glanspenis). Mogelijkerwijs wordt door zo'n ontsteking het risico op het ontstaan van peniskanker groter. Het in acht nemen van een goede hygiëne is belangrijk in het voorkomen van peniskanker. Een goede hygiëne leidt duidelijk tot vermindering van het aantal gevallen peniskanker. Het schoonmaken van de eikel en de voorhuid kan het beste onder de douche gebeuren met schoon water.

Roken

Roken is ook een risicofactor. Chemische stoffen in tabak beschadigen cellen in de penis, waardoor het risico op het krijgen van kanker door beschadigingen in het DNA toeneemt.

HPV-infectie

Voorts verhoogt infectie met het humane papilloma virus (HPV) de kans op deze kankersoort. In 27-71% van de gevallen wordt een verband gevonden met een HPV-infectie, meestal betreft het de hoogrisico-subtypen HPV-16 of -18.¹

Risicofactoren en -groepen

Peniskanker is een zeldzame aandoening, maar sommige mannen lopen een verhoogd risico door bepaalde factoren of omstandigheden. Hieronder bespreken we de belangrijkste risicofactoren en risicogroepen, inclusief enkele cijfers en interessante weetjes.

Smegma en hygiëne
Smegma is een substantie van dode huidcellen, talg en vocht die zich onder de voorhuid kan ophopen. Hoewel smegma zelf niet kankerverwekkend is, kan het leiden tot ontstekingen zoals balanitis, die mogelijk bijdragen aan het ontstaan van peniskanker. Goede hygiëne is dan ook essentieel. Studies tonen aan dat mannen die onvoldoende hygiëne in acht nemen, een significant hoger risico hebben op peniskanker. Wist je dat goede persoonlijke hygiëne het risico op peniskanker met wel 70% kan verlagen?

Roken
Roken is een bekende risicofactor voor veel soorten kanker, inclusief peniskanker. Chemische stoffen in tabak beschadigen het DNA van de cellen in de penis, waardoor het risico op kanker toeneemt. Roken kan het risico op peniskanker met een factor drie verhogen. Rokers hebben aanzienlijk meer kans op peniskanker dan niet-rokers. Stoppen met roken vermindert dit risico geleidelijk, maar het duurt jaren voordat het risico op het niveau van een niet-roker ligt.

Humaan papillomavirus (HPV)
Het humaan papillomavirus (HPV) is een seksueel overdraagbaar virus dat in veel gevallen wordt geassocieerd met peniskanker. Vooral de hoogrisico-subtypen HPV-16 en HPV-18 zijn betrokken bij de ontwikkeling van peniskanker. In 27% tot 71% van de peniskankergevallen wordt een verband gevonden met een HPV-infectie. Vaccinatie tegen HPV kan helpen om dit risico te verlagen, en wordt aanbevolen voor zowel mannen als vrouwen om het aantal gevallen van HPV-gerelateerde kankers terug te dringen.

Fimosis
Fimosis, het niet kunnen terugtrekken van de voorhuid over de eikel, is een belangrijke risicofactor. Doordat de eikel moeilijk schoon te houden is, kan smegma zich ophopen en kunnen ontstekingen optreden. Dit kan uiteindelijk leiden tot een verhoogd risico op peniskanker. Besnijdenis op jonge leeftijd kan dit risico aanzienlijk verlagen, omdat het de ophoping van smegma en chronische ontstekingen voorkomt.

Leeftijd
Peniskanker komt voornamelijk voor bij oudere mannen, meestal tussen de 50 en 80 jaar. Naarmate mannen ouder worden, nemen de risicofactoren zoals chronische ontstekingen en blootstelling aan kankerverwekkende stoffen toe, waardoor de kans op peniskanker stijgt. Ongeveer 80% van de gevallen van peniskanker komt voor bij mannen boven de 50 jaar.

Mannen die seks hebben met mannen (MSM)
Mannen die seks hebben met mannen (MSM) vormen ook een risicogroep voor peniskanker. Deze groep heeft een verhoogde kans op het oplopen van HPV, vooral door seksuele praktijken waarbij de huid-huidcontacten intensiever kunnen zijn. Andere factoren zoals roken, slechte hygiëne, meerdere seksuele partners en anale seks dragen ook bij aan het verhoogde risico voor MSM. MSM lopen daardoor een verhoogd risico op peniskanker, vooral als er sprake is van meerdere partners of onvoldoende condoomgebruik. Regelmatige screening en goede hygiëne zijn voor deze groep van groot belang.

Onbesneden mannen
Onbesneden mannen hebben een 3 tot 5 keer hoger risico op peniskanker in vergelijking met besneden mannen. Dit komt doordat smegma zich makkelijker ophoopt onder de voorhuid, wat kan leiden tot chronische irritaties en ontstekingen. Studies tonen aan dat smegmaophoping en chronische ontstekingen de kans op peniskanker aanzienlijk vergroten. Besnijdenis, vooral op jonge leeftijd, verlaagt dit risico sterk doordat het de mogelijkheid van smegmaophoping vermindert.

Seksuele geschiedenis
Mannen die op jonge leeftijd beginnen met seksuele activiteit of veel wisselende partners hebben, lopen meer risico op peniskanker, voornamelijk door de verhoogde kans op HPV-infecties. Het gebruik van condooms kan helpen om het risico op een HPV-infectie en daarmee peniskanker te verlagen. Interessant weetje: mannen met meer dan tien seksuele partners hebben twee keer zoveel kans op een HPV-infectie in vergelijking met mannen met minder seksuele partners.

Symptomen van peniskanker

Slecht genezend zweertje

De helft van de patiënten heeft een zwelling van de penis en een derde heeft een slecht genezende zweer of ulcus. Door fimosis of voorhuidsvernauwing kan het echter aan het zicht zijn onttrokken. In dat geval heeft de persoon vaak klachten in de vorm van bloederige afscheiding en pijn. Als de kanker is doorgegroeid, kunnen er klachten bij het plassen of urineren ontstaan (mictieklachten). Ook kunnen de lymfeklieren in één of beide liezen vergroot zijn. Een uitstrijkje zal moeten uitwijzen of er sprake is van kanker of dat er een infectie in het spel is.

Huidveranderingen

Meestal is het eerste teken van peniskanker een verandering in de huid van de penis, vaak op de eikel of op de voorhuid (bij onbesneden mannen), maar het kan ook elders op de penis voorkomen. Mogelijke symptomen zijn:

• Een deel van de huid wordt dikker en/of verandert van kleur;
• Een bultje op de penis;
• Een (pijnlijk) zweertje die kan bloeden;
• Roodachtige, fluweelzachte huiduitslag;
• Kleine, korstige verhevenheden;
• Platte, blauw-bruine gezwellen; en/of
• Stinkende afscheiding onder de voorhuid.

Zweertjes of knobbeltjes die zich vormen bij peniskanker, doen meestal geen pijn. Het is belangrijk een arts te raadplegen bij elke vorm van nieuwgroei of andere afwijkingen op je penis, ook al is het niet pijnlijk.

Zwelling

Zwelling op het einde van de penis, vooral wanneer de voorhuid vernauwd is, is een ander symptoom van peniskanker die kan optreden.

Onderhuidse knobbels in de liesstreek

Als de kanker zich verspreidt, reist het vaakst langs de lokale lymfeklieren in de lies. De lymfeklieren in de lies kunnen opzwellen. Als ze zijn gezwollen, kunnen de lymfeknopen worden gevoeld als bultjes onder de huid. Gezwollen lymfeklieren betekent echter niet per se dat kanker zich heeft verspreid. Lymfeklieren zwellen vaak op als reactie op een infectie. De huid in en rond de peniskanker kan geïnfecteerd raken, wat kan leiden tot zwelling van de nabijgelegen lymfeklieren, zelfs als de kanker niet is uitgezaaid.

Wanneer de huisarts raadplegen en wanneer direct medische hulp zoeken?

Het is belangrijk om alert te zijn op veranderingen aan de penis, zeker als deze veranderingen aanhouden of verergeren. Hieronder lees je wanneer je een huisarts moet raadplegen en wanneer directe medische hulp nodig is vanwege alarmsymptomen.

Wanneer de huisarts raadplegen

Het is alleszins verstandig om een afspraak te maken met de huisarts bij de volgende symptomen:

• Een pijnlijke of zere plek op de penis die langer dan twee weken blijft bestaan.
• Een knobbel, wratachtige zwelling of verdikking op de penis.
• Verkleuring van de huid van de penis, zoals rode of witte vlekken.
• Een zweer of een plek die bloedt en niet geneest.
• Afscheiding of vocht onder de voorhuid zonder duidelijke oorzaak.
• Moeite om de voorhuid terug te trekken (fimosis).

Deze symptomen kunnen wijzen op een infectie, een huidprobleem of, in sommige gevallen, op peniskanker. Vroegtijdige diagnose vergroot de kans op een succesvolle behandeling.

Wanneer direct medische hulp zoeken (alarmsymptomen)

Directe medische hulp is nodig bij de volgende alarmsymptomen:

• Hevige pijn of zwelling van de penis, vooral als dit plotseling is ontstaan.
• Koorts in combinatie met een pijnlijke of ontstoken penis, wat kan wijzen op een ernstige infectie.
• Plotselinge verandering in de grootte van een zwelling of knobbel op de penis.
• Bloeding die niet stopt of ernstige afscheiding met een onaangename geur.
• Problemen met plassen, zoals moeite met starten, pijn bij het plassen of een zwakke straal.

Deze symptomen kunnen wijzen op een acute infectie of een andere ernstige aandoening waarvoor directe medische interventie noodzakelijk is. Wacht niet af en zoek onmiddellijk medische hulp bij deze verschijnselen.

Onderzoek en diagnose

In grofweg 95% van de gevallen gaat het bij peniskanker om een plaveiselcelcarcinoom, welke uitgaat van de huid van de voorhuid (het preputium), de eikel (glans penis) of de sulcus coronarius (het gebied van de penis meteen achter de eikelrand op de overgang naar de stam van de penis).

Anamnese en lichamelijk onderzoek

De arts stelt gerichte vragen over je klachten en neemt je medische voorgeschiedenis in ogenschouw. De arts zal ook het genitale gebied zorgvuldig onderzoeken op mogelijke tekenen van peniskanker of andere gezondheidsproblemen. Hij kijkt naar afwijkingen van de huid, zweertjes en andere verdachte plekken. De arts kan tevens de lymfeklieren in de liesstreek bekijken bevoelen en om te zien of ze zijn gezwollen. Bij vermoeden van peniskanker, is biopsie en soms ook beeldvormend onderzoek nodig.

Biopsie

De diagnose wordt gesteld op basis van een biopsie, waarbij een stukje weefsel wordt weggenomen en microscopisch wordt onderzocht. Hierbij kan ook een voorstadium van kanker, een premaligne afwijking genoemd, worden vastgesteld. Ook kunnen andere huidafwijkingen worden uitgesloten, zoals lichen sclerosus. Dit is een chronische ontsteking van de huid, waarbij er grijsachtige witte vlekken of vlekjes op het einde van de penis of de voorhuid ontstaan. Bij opgezwollen lymfeklieren in de lies, zal tevens een lymfklierbiopsie worden uitgevoerd.

Beeldvormend onderzoek

Beeldvormend onderzoek kan bestaan uit computertomografie (CT-scan) of magnetic resonance imaging (MRI-scan).

Peniskanker behandeling

Een operatie is meestal de eerste stap bij het behandelen van peniskanker. Als de diagnose vroegtijdig is gesteld, dan kan ingezet worden op een penisbesparende behandeling door middel van behandeling met contactlaser. De kans dat de kanker terugkeert is in deze gevallen circa 15%. Ook na vele jaren kan de kanker terugkeren. Langdurige follow-up is derhalve geboden. Bij ernstige gevallen is een penisbesparende behandeling niet verantwoord vanwege het grote risico op recidief of op uitzaaiing en zal men overgaan op operatief ingrijpen, hetgeen wil zeggen dat de penis gedeeltelijk of geheel wordt geamputeerd.

Chirurgie bij peniskanker

Reconstructie
In de meeste gevallen kan het verwijderde deel van de penis gereconstrueerd worden met behulp van bijvoorbeeld een huidtransplantaat. Op deze manier probeert de chirurg de negatieve gevolgen zoveel mogelijk te beperken. De plas- en seksuele functies kunnen behouden blijven. Als de tumor te groot is, is een penis-sparende operatie helaas niet mogelijk en kan het nodig zijn om de hele penis te verwijderen.

Schildwachtklierprocedure
Voorafgaand aan de operatie kan een schildwachtklierprocedure worden uitgevoerd. Dit helpt bij het opsporen van (minimale) uitzaaiingen in de lymfeklieren. Als er uitzaaiingen worden gevonden in de schildwachtklier of als er al sprake is van uitzaaiingen, kan een lymfeklieroperatie in de lies en soms in het bekken noodzakelijk zijn. Bij deze operatie worden alle lymfeklieren, inclusief de aangetaste lymfeklieren, verwijderd.

Lymfeklieroperatie
Als er uitzaaiingen worden gevonden in een lymfeklier in de lies, wordt meestal een aanvullende lymfeklieroperatie in de lies en soms in het bekken aanbevolen, omdat er vaak meerdere uitzaaiingen aanwezig zijn. Tijdens deze operatie worden alle lymfeklieren in het betreffende gebied chirurgisch verwijderd. In sommige gevallen kan dit worden gedaan met behulp van een operatierobot. Na de operatie plaatst de uroloog meestal een tijdelijke drain om wondvocht en lymfevocht direct na de operatie af te voeren. Deze drain wordt meestal na enkele dagen verwijderd.

Opnameduur en controle
Na de operatie aan de penis en de schildwachtklierprocedure verblijf je meestal slechts één nacht in het ziekenhuis en kun je de volgende dag alweer naar huis. Na een lymfeklieroperatie is de opname meestal drie dagen. Je krijgt afspraken voor de resultaten van het verwijderde weefsel en voor controle van de operatiewond. Ook na de operatie zullen er regelmatige controles plaatsvinden om te controleren of de kanker niet terugkomt.

Bestraling als nabehandeling

Na een operatie kan bestraling op de liezen worden gegeven als aanvullende behandeling, teneinde de kans op uitzaaiingen te verminderen of kleine uitzaaiingen in de lymfeklieren te vernietigen. Nabehandeling met radiotherapie (bestraling) kan de kans op terugkeer verminderen, doch het heeft vaak als nadelig effect oedeem (= de aanwezigheid van vocht) van benen en onderbuik).

Chemotherapie

Soms wordt vóór de operatie chemotherapie gegeven om de tumor te verkleinen, zodat de chirurg deze beter kan verwijderen. Chemotherapie kan ook worden ingezet wanneer genezing niet meer mogelijk is, bijvoorbeeld bij uitzaaiingen buiten de liesklieren. In dat geval is de behandeling palliatief en gericht op het verminderen van de klachten en het verbeteren van de kwaliteit van leven.

Prognose van peniskanker: overlevingskansen

De prognose is afhankelijk van het stadium waarin de ziekte wordt vastgesteld. Het blijkt dat de vijfjaarsoverleving meer dan 80% is. Voor kanker die nog steeds beperkt is tot de penis (zoals stadium I en II van peniskanker), is de vijfjaarsoverleving ongeveer 85%. Als de kanker is uitgezaaid naar de nabijgelegen weefsels of lymfeklieren (zoals stadium III en sommige stadium IV kanker), is de vijfjaarsoverleving ongeveer 59%. Als de kanker is uitgezaaid naar afgelegen delen van het lichaam, is de vijfjaarsoverleving ongeveer 11%.

Complicaties van kanker aan de penis

Peniskanker is een zeldzame, maar ernstige aandoening die verschillende complicaties kan veroorzaken, afhankelijk van het stadium en hoe snel de behandeling start. Laten we de mogelijke complicaties van peniskanker bekijken, met opvallende cijfers en weetjes om een compleet beeld te geven.

Lokale verspreiding en weefselverlies
Een van de belangrijkste complicaties van peniskanker is de verspreiding naar omliggende weefsels. In de vroege stadia blijft de kanker vaak beperkt tot de huid van de penis, maar later kan de tumor zich uitbreiden naar diepere weefsels, zoals het corpus spongiosum en de corpora cavernosa. Dit kan leiden tot weefselverlies en de functie van de penis ernstig aantasten. Soms is een gedeeltelijke of volledige amputatie van de penis nodig om verdere verspreiding te voorkomen. Bij ongeveer 30-50% van de mannen met gevorderde peniskanker is amputatie noodzakelijk.

Lymfeklieren en lymfoedeem
Peniskanker kan zich verspreiden naar de lymfeklieren in de lies. Wanneer kankercellen zich naar de lymfeklieren verplaatsen, kunnen deze opzwellen en pijnlijk worden. Dit kan leiden tot lymfoedeem, waarbij vocht zich ophoopt in de benen en genitaliën, wat pijn en bewegingsbeperkingen veroorzaakt. Ongeveer 20-30% van de patiënten met peniskanker die zich heeft verspreid naar de lymfeklieren krijgt te maken met lymfoedeem. Dit kan de kwaliteit van leven flink verminderen en vereist vaak langdurige behandeling, zoals fysiotherapie en compressiekousen.

Metastase naar andere organen
In gevorderde stadia kan peniskanker zich via de bloedbaan verspreiden naar organen zoals de longen, lever of botten. Dit wordt metastase genoemd en is een zeer ernstige complicatie. Longmetastasen komen het meest voor en veroorzaken symptomen zoals een aanhoudende hoest, kortademigheid en pijn op de borst. Ongeveer 10% van de mannen met gevorderde peniskanker ontwikkelt uitzaaiingen, wat de prognose flink verslechtert. De overlevingskans bij uitgezaaide peniskanker is laag, met een vijfjaarsoverleving van minder dan 20%.

Seksuele disfunctie
Seksuele disfunctie komt veel voor bij peniskanker, zowel door de ziekte zelf als door de behandeling. Chirurgie, bestraling en chemotherapie kunnen allemaal een negatieve invloed hebben op de seksuele functie. Mannen kunnen problemen hebben met het krijgen of behouden van een erectie, een verminderd libido ervaren of moeite hebben met ejaculeren. Ongeveer 50% van de mannen die behandeld zijn voor peniskanker, ervaart op de lange termijn seksuele problemen. Dit kan een grote psychologische impact hebben, zoals depressie en een verminderd gevoel van eigenwaarde.

Psychologische en sociale complicaties
De diagnose peniskanker en de behandeling kunnen leiden tot psychologische en sociale problemen. Angst, depressie en een verstoord lichaamsbeeld komen veel voor bij mannen die een amputatie of ingrijpende behandeling hebben ondergaan. Het verlies van (een deel van) de penis kan leiden tot schaamte en problemen in intieme relaties. Ongeveer 40% van de mannen met peniskanker krijgt te maken met depressieve klachten. Psychologische ondersteuning is cruciaal om deze complicaties op te vangen en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Zeldzame complicaties

• Urethrale strictuur: In zeldzame gevallen kan peniskanker of de behandeling leiden tot een vernauwing van de plasbuis (urethrale strictuur). Dit veroorzaakt problemen bij het plassen, zoals een zwakke straal of moeite met beginnen. Urethrale strictuur komt voor bij ongeveer 5% van de patiënten na een chirurgische ingreep.
• Vorming van fistels: Bij ernstige gevallen kunnen fistels ontstaan, abnormale verbindingen tussen de penis en andere structuren zoals de blaas of huid. Dit is zeldzaam, maar kan ernstige infecties veroorzaken en vereist vaak complexe chirurgie.
• Kanker aan de voorhuid bij besneden mannen: Besnijdenis verlaagt het risico op peniskanker aanzienlijk, maar besneden mannen kunnen toch peniskanker ontwikkelen, zij het zelden. Deze kanker ontstaat vaak aan de basis van de penis of in het littekenweefsel van de besnijdenis. Slechts 1-2% van de gevallen van peniskanker komt voor bij besneden mannen.

Vooruitzichten en preventie
De beste manier om complicaties van peniskanker te voorkomen, is door de ziekte vroegtijdig te diagnosticeren en behandelen. Vroege stadia hebben een goede prognose, met een vijfjaarsoverleving van 80-90%. Regelmatig zelfonderzoek, goede hygiëne, vaccinatie tegen HPV en het vermijden van risicofactoren zoals roken, kunnen allemaal helpen om het risico op peniskanker en complicaties te verminderen.

Preventie van peniskanker: alle maatregelen op een rij

Peniskanker is een zeldzame ziekte, maar er zijn verschillende preventieve maatregelen die het risico aanzienlijk kunnen verlagen. Sommige maatregelen zijn misschien wat minder populair of praktisch, maar voor de volledigheid bespreken we ze allemaal.

Goede hygiëne
Een goede hygiëne is essentieel voor het voorkomen van peniskanker. Het regelmatig schoonmaken van de penis, vooral onder de voorhuid, helpt om ophoping van smegma te voorkomen. Smegma kan leiden tot ontstekingen, wat het risico op peniskanker vergroot. Dagelijks de eikel en de voorhuid schoonmaken met lauwwarm water is een eenvoudige en effectieve manier om het risico te verkleinen.

Besnijdenis
Besnijdenis verlaagt het risico op peniskanker aanzienlijk, vooral wanneer het op jonge leeftijd wordt uitgevoerd. Door de voorhuid te verwijderen, wordt de ophoping van smegma en het risico op chronische ontstekingen verminderd. Hoewel besnijdenis een ingrijpende keuze kan zijn, is het bewezen effectief om het risico op peniskanker te verkleinen.

Vaccinatie tegen HPV
Het humaan papillomavirus (HPV) wordt in veel gevallen geassocieerd met peniskanker, vooral de hoogrisico-subtypen HPV-16 en HPV-18. Vaccinatie tegen HPV kan helpen om het risico op peniskanker te verlagen. Het HPV-vaccin wordt meestal aangeboden aan jongens en meisjes in de pubertijd en biedt bescherming tegen verschillende vormen van kanker, waaronder peniskanker.

Veilige seks
Het beoefenen van veilige seks, zoals het gebruik van condooms, vermindert het risico op een HPV-infectie. HPV is een seksueel overdraagbaar virus dat de kans op peniskanker vergroot. Condoomgebruik biedt geen 100% bescherming, maar verlaagt wel de kans op overdracht van het virus.

Beperken van het aantal seksuele partners
Het hebben van meerdere seksuele partners verhoogt de kans op het oplopen van een HPV-infectie. Het beperken van het aantal seksuele partners of het kiezen voor een monogame relatie gedurende je leven kan helpen om het risico op peniskanker te verlagen. Ofschoon dit voor sommigen wellicht een impopulaire maatregel is, kan het wel degelijk bijdragen aan preventie.

Geen anale seks
Het vermijden van anale seks kan ook helpen om het risico op peniskanker te verlagen. Anale seks vergroot de kans op overdracht van HPV, vooral omdat het slijmvlies in de anus gevoeliger is voor infecties. Het vermijden van anale seks, of in ieder geval het gebruik van condooms bij anale seks, kan helpen om dit risico te verkleinen.

Stoppen met roken
Roken is een belangrijke risicofactor voor peniskanker. De schadelijke stoffen in tabak kunnen het DNA in de cellen van de penis beschadigen, wat uiteindelijk kan leiden tot kanker. Stoppen met roken verlaagt het risico op peniskanker en is een belangrijke preventieve maatregel voor veel soorten kanker.

Regelmatige controle en zelfonderzoek
Het regelmatig controleren van de penis op veranderingen zoals knobbels, zweren of verkleuringen kan helpen om eventuele problemen vroegtijdig op te sporen. Vroege detectie van afwijkingen vergroot de kans op een succesvolle behandeling. Zelfonderzoek wordt aangeraden, vooral voor mannen die niet besneden zijn of een verhoogd risico hebben.

Noot:

1. Prof. dr. C.J.H. van de Velde e.a. (red.). Oncologie. Bohn Stafleu van Loghum, Houten, achtste herziene druk, 2011, pag.492-493.

Lees verder

• Penis: aandoeningen, (pijn + jeuk) klachten en afwijkingen
• Afscheiding uit de penis of plasbuis bij de man: oorzaken
• Verwonding van de penis: penisbreuk, penisamputatie, letsel
• Ontsteking van de eikel of glans-penis, voorhuid (balanitis)
• Priapisme: symptomen en behandeling aanhoudende erectie