Fytofotodermatitis: Huidziekte door contact met plant

Bij fytofotodermatitis ontstaat een ontstekingsreactie aan de huid door contact met bepaalde planten of plantaardige producten die blootgesteld zijn aan licht. De patiënt ervaart vaak een rode, pijnlijke huiduitslag met blaarvorming, hoewel de symptomen bij sommige patiënten mild kunnen zijn. De behandeling bestaat uit het aanbrengen van verzachtende en verkoelende crèmes, maar soms is ook medicamenteuze behandeling nodig. Het is cruciaal om de veroorzakende plant te identificeren om herhaling van de klachten te voorkomen. Onbehandeld kunnen er complicaties ontstaan.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Contact met planten en blootstelling aan licht
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Pijnlijke blaren en rode huiduitslag
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van fytofotodermatitis
• Prognose van huidziekte
• Complicaties
• Preventie van fytofotodermatitis
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met fytofotodermatitis
• Vermijd contact met planten die de huid irriteren
• Bescherm je huid tegen zonlicht
• Behandel acute huidreacties zorgvuldig
• Zorg goed voor je huid tijdens het herstel
• Wees alert op toekomstige blootstelling
• Maak een herstelplan voor pigmentvlekken
• Zoek medische hulp bij ernstige klachten
• Informeer je omgeving over de risico’s
• Voorkom ongemak bij hitte en zweten
• Misvattingen rond fytofotodermatitis
• Fytofotodermatitis is een allergische reactie
• Iedereen krijgt fytofotodermatitis bij contact met bepaalde planten
• De blaren en verkleuringen verdwijnen snel zonder behandeling
• Fytofotodermatitis is uitsluitend een huidprobleem
• Behandeling met gewone zonnebrandcrème voorkomt fytofotodermatitis
• Planten die fytofotodermatitis veroorzaken, zijn altijd exotisch
• Fytofotodermatitis heeft geen blijvende gevolgen

Epidemiologie

Fytofotodermatitis is een aandoening die ontstaat na blootstelling van de huid aan bepaalde planten, gevolgd door zonlicht. Het komt relatief vaak voor, vooral in regio's met veel zonlicht en een overvloed aan tropische of subtropische planten die fytofotosensibiliserende stoffen bevatten. De incidentie van fytofotodermatitis is afhankelijk van verschillende factoren, zoals het type plant, de geografische locatie, en de mate van blootstelling aan de zon.

Frequentie en spreiding
Fytofotodermatitis komt wereldwijd voor, maar het wordt vaker gerapporteerd in warmere klimaten, waar de blootstelling aan zonlicht intensiever is. In gebieden met een rijke flora, zoals tropische en subtropische regio's, is de prevalentie hoger. Onderzoekers hebben gemeld dat het vaker voorkomt in de zomermaanden, wanneer de blootstelling aan de zon het grootst is, wat het verband tussen zonlicht en de ontwikkeling van de aandoening benadrukt.

Planten die fytofotodermatitis veroorzaken
Fytofotodermatitis wordt vaak geassocieerd met planten die furocoumarines of psoralenen bevatten, zoals de bergamotplant, de wilde schorseneer, selderij, en citrusvruchten. Bij contact met de huid in combinatie met zonlicht, kunnen deze stoffen leiden tot een ontstekingsreactie, wat resulteert in de symptomen van fytofotodermatitis.

Demografische gegevens
Er zijn geen significante demografische verschillen in de prevalentie van fytofotodermatitis, hoewel vrouwen en kinderen vaker getroffen kunnen zijn vanwege hun hogere betrokkenheid bij activiteiten in de buitenlucht, zoals tuinieren of het spelen met bepaalde planten. De aandoening komt vaker voor bij mensen die vaak in de zon zijn of werken in omgevingen waar planten met fotosensibiliserende stoffen aanwezig zijn.

Mechanisme

Fytofotodermatitis wordt veroorzaakt door een fototoxische reactie die optreedt wanneer bepaalde chemische stoffen in planten (furocoumarines of psoralenen) in contact komen met de huid en vervolgens worden geactiveerd door zonlicht. Dit mechanisme leidt tot een ontstekingsreactie die de huid beschadigt en typische symptomen van fytofotodermatitis veroorzaakt.

Furocoumarines en fotosensibilisatie
Furocoumarines zijn verbindingen die van nature voorkomen in verschillende planten en kunnen zich aan de huid binden na contact. Wanneer de huid met deze stoffen in contact komt en vervolgens wordt blootgesteld aan ultraviolette (UV) straling van de zon, worden de furocoumarines geactiveerd. Dit proces leidt tot DNA-schade in huidcellen, wat ontstekingen, blaarvorming en pigmentatieveranderingen veroorzaakt.

Zonlicht als katalysator
Zonlicht, en met name de UV-stralen, fungeert als katalysator voor de reactie tussen de furocoumarines en de huid. Zonder zonlicht zou de huid minder gevoelig zijn voor de effecten van de planten. Het directe contact met de zon versterkt de effecten van de fotosensibiliserende stoffen, wat resulteert in een snelle huidreactie.

Tijdslijn van reactie
Na blootstelling aan de plantaardige stoffen en zonlicht kan het enige tijd duren voordat de symptomen van fytofotodermatitis zich ontwikkelen. Dit kan variëren van enkele uren tot 24-48 uur, afhankelijk van de intensiteit van de blootstelling aan zowel de plant als de zon. De eerste tekenen zijn vaak een roodheid, gevolgd door blaren en pigmentveranderingen.

Oorzaken: Contact met planten en blootstelling aan licht

Fytofotodermatitis wordt veroorzaakt door een huidreactie die optreedt na onbedoeld of opzettelijk contact met planten of plantaardige producten, gevolgd door blootstelling aan licht (langgolvige ultraviolette A-straling = UV-A, 320-380 nm), zoals zonlicht. Chemische verbindingen zoals furocoumarinen, aanwezig in sommige planten, reageren met psoraleen door UV-straling. Dit leidt tot een toxische of allergische reactie, resulterend in een typische huiduitslag.

Enkele voorbeelden van planten die kunnen leiden tot fytofotodermatitis zijn:

• Bergamotte-olie
• Citrusvruchten zoals limoen, citroen, …
• Groenten zoals selderij, peterselie, pastinaak, …
• Groot akkerscherm (Ammi majus)
• Rhus antigeen, aanwezig in o.a. poison ivy (gifsumak) (Rhus toxicodendron, USA)
• Hogweed (Heracleum mantegazzianum)
• Vijgen
• Weidegras
• Wilde bloemen (schermbloemigen) zoals berenklauw
• Wortelen (inclusief wilde wortels)
• Zuid-Afrikaanse blaarplant

Huidziekten.nl heeft een lijst op de website geplaatst met meer planten die fytofotodermatitis kunnen veroorzaken.

De ernst van de reactie hangt af van:

• De hoeveelheid furocoumarinen in de plant
• De hoeveelheid sap die op de huid terechtkomt
• De mate van UVA-blootstelling

Risicofactoren

De risicofactoren voor fytofotodermatitis zijn voornamelijk gerelateerd aan de blootstelling aan planten die fotosensibiliserende stoffen bevatten en de mate van blootstelling aan zonlicht. Mensen met bepaalde huidtypes, een verhoogde blootstelling aan de zon of een geschiedenis van huidproblemen hebben mogelijk een verhoogd risico op het ontwikkelen van deze aandoening.

Huidtype en gevoeligheid
Mensen met een lichtere huidskleur hebben mogelijk een verhoogd risico op fytofotodermatitis, omdat hun huid gevoeliger is voor de effecten van UV-straling. Fytofotodermatitis is mogelijk ook vaker te vinden bij mensen met een voorgeschiedenis van huidirritaties of dermatitis, die al een gecompromitteerde huidbarrière hebben.

Blootstelling aan planten en zonlicht
Mensen die regelmatig in contact komen met planten die furocoumarines bevatten, zoals in de tuin of bij bepaalde soorten voedselbereidingen, hebben een hoger risico. Hetzelfde geldt voor mensen die vaak buiten zijn tijdens de warmere maanden, wanneer de blootstelling aan de zon groter is. Bovendien is de combinatie van zonlicht en vochtige omstandigheden vaak een belangrijke factor die de kans op het ontwikkelen van fytofotodermatitis vergroot.

Gebruik van zonnebrandmiddelen
Hoewel zonnebrandmiddelen essentieel zijn voor bescherming tegen de schadelijke effecten van UV-straling, kunnen ze in sommige gevallen de gevoeligheid voor fytofotodermatitis verhogen. Sommige ingrediënten in zonnebrandmiddelen kunnen een interactie aangaan met de furocoumarines in de planten, wat het risico op een reactie verhoogt.

Risicogroepen

Fytofotodermatitis komt vaker voor bij bepaalde risicogroepen die specifieke blootstellingen hebben aan fotosensibiliserende stoffen of zonlicht. Deze risicogroepen omvatten zowel mensen met bepaalde beroepsmatige activiteiten als mensen die zich in bepaalde omgevingen bevinden.

Buitenwerkers en tuinliefhebbers
Mensen die in de tuin werken of buitenactiviteiten uitvoeren, hebben een verhoogd risico, vooral wanneer ze in contact komen met planten die furocoumarines bevatten, zoals selderij of citrusvruchten. Tuinders en landarbeiders zijn vaak blootgesteld aan deze stoffen en kunnen fytofotodermatitis ontwikkelen bij blootstelling aan zonlicht.

Kinderen en kwetsbare personen
Kinderen, die vaak in de buitenlucht spelen, en ouderen met een verhoogde zonblootstelling hebben mogelijk ook een hoger risico. Kinderen kunnen gevoelig zijn voor fytofotodermatitis door onwetend contact met bepaalde planten tijdens het spelen. Ouderen kunnen door hun verminderde huidbarrière ook gevoeliger zijn voor de effecten van UV-straling.

Symptomen: Pijnlijke blaren en rode huiduitslag

Na contact met een plant of plantenproduct (bijvoorbeeld sap van limoen) en blootstelling aan zonlicht, ontstaat een allergische huidreactie. De symptomen beginnen meestal ongeveer 24 uur na blootstelling en bereiken hun piek na 48-72 uur. De huidirritatie ontstaat door fysiek contact met de plantenstof of na consumptie van op planten gebaseerde producten. De milde tot ernstige symptomen verschijnen vaak op blootgestelde huidgebieden zoals de handen, de onderarmen, de onderbenen, het gezicht, de lippen, de hoofdhuid, de nek en/of de borstkas.

Tijdens de acute ontstekingsfase kan de patiënt last hebben van pijnlijke, jeukende blaren en pijnlijke, branderige, rode vlekken, bultjes of blaasjes. De huidletsels kunnen lineair, onregelmatig verdeeld en van oneven vorm zijn. De symptomen kunnen verergeren door een natte huid, zweten en hitte.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van fytofotodermatitis omvatten voornamelijk de vroege tekenen van huidbeschadiging na blootstelling aan een fotosensibiliserende plant en zonlicht. Het herkennen van deze symptomen kan helpen bij een vroegtijdige behandeling en het voorkomen van ernstige huidbeschadiging.

Roodheid en zwelling
Het eerste teken van fytofotodermatitis is vaak een roodheid op de huid, meestal gevolgd door zwelling in het aangetaste gebied. Dit kan zich binnen enkele uren na blootstelling ontwikkelen. De huid wordt pijnlijk, en in sommige gevallen kan de zwelling zich uitbreiden naar andere gebieden van de huid die niet direct in contact waren met de plant.

Blaren en korstvorming
Als de aandoening verergert, kunnen blaren zich ontwikkelen, vooral op de handen, armen, gezicht of andere blootgestelde delen van het lichaam. Deze blaren kunnen pijn veroorzaken en zijn vaak een indicatie dat de huid ernstig beschadigd is. Na het barsten van de blaren kunnen korstjes ontstaan, wat wijst op genezing.

Pigmentveranderingen
Een ander alarmsymptoom is een verandering in de kleur van de huid, waarbij er een donkerdere verkleuring of zelfs permanente pigmentvlekken kunnen ontstaan. Dit is een gevolg van de huidreactie op de furocoumarines en de UV-straling.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek
De arts stelt doorgaans de diagnose door de huidafwijkingen te bekijken. Vaak zijn aanvullende onderzoeken niet nodig. Wanneer de patiënt niet weet dat hij in contact is geweest met een plant, kan de arts aanvullende tests overwegen, zoals een allergieplaktest of een huidbiopsie.

Differentiële diagnose
Fytofotodermatitis vertoont sterke overeenkomsten met de volgende aandoeningen:

• Allergische contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• Andere vormen van contactdermatitis
• Atopische dermatitis (atopisch eczeem: huidziekte met jeuk)
• Cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid)
• Chemische brandwonden
• Door geneesmiddelen veroorzaakte bulleuze aandoeningen
• Eerste evaluatie en behandeling van brandwonden
• Huidcomplicaties door herpes simplex
• Irriterende contactdermatitis (huidontsteking door blootstelling aan stoffen)
• Porphyria cutanea tarda
• Schimmelinfecties van de huid
• Zonnebrand (rode, pijnlijke huid door langdurige blootstelling aan schadelijke UV-stralen van zonlicht)

Behandeling van fytofotodermatitis

De behandeling van fytofotodermatitis omvat het verzorgen van de wonden en blaren. De patiënt kan de aangetaste huid bedekken met een koud, nat kompres. Verkoelende of verzachtende crèmes kunnen de blaarvormige huidletsels verlichten. Het is ook raadzaam om neutrale of milde verzorgingsproducten te gebruiken en gladde katoenen kleding te dragen. Bij milde symptomen kunnen antihistaminica helpen (medicijnen tegen allergische reacties). Bij ernstigere symptomen kunnen de artsen topische (op de huid aangebrachte) of orale (via de mond ingenomen) corticosteroïden voorschrijven. Indien meer dan 30% van het lichaam is aangetast, kan ziekenhuisopname en gespecialiseerde wondverzorging noodzakelijk zijn.

Prognose van huidziekte

Na enkele dagen verdwijnen de huidblaren, maar ze kunnen donkere vlekken achterlaten op dezelfde huidgebieden (hyperpigmentatie). Deze post-inflammatoire verkleuring kan weken tot maanden aanhouden. Littekens komen zelden voor. In sommige gevallen is de ontstekingsreactie mild en wordt de aandoening niet direct herkend als fytofotodermatitis; in dergelijke gevallen kan de patiënt alleen pigmentveranderingen opmerken. De prognose is over het algemeen goed wanneer de arts de veroorzakende plant identificeert en de patiënt deze vermijdt. Het dragen van beschermende kleding en handschoenen bij blootstelling aan planten kan ook helpen om herhaling te voorkomen.

Complicaties

Langdurige jeuk en schilfering van de huid kunnen leiden tot een vochtige huid, wat de ideale omgeving is voor bacteriële en schimmelinfecties. Deze complicaties worden behandeld met respectievelijk antibiotica en antimycotica. De aandoening kan ook cosmetische problemen veroorzaken, evenals stress en angst. In zeldzame gevallen kan een ernstige allergische reactie zoals anafylaxie optreden. Herhaling van de aandoening kan plaatsvinden bij verdere blootstelling aan de veroorzakende plant of product. Het is essentieel om de oorzaak te achterhalen om toekomstige huidproblemen te voorkomen.

Preventie van fytofotodermatitis

Het voorkomen van fytofotodermatitis richt zich vooral op het vermijden van contact met de verantwoordelijke planten en het minimaliseren van blootstelling aan UV-straling. Hier zijn enkele effectieve preventieve maatregelen:

• Identificeer en vermijd risicoplanten: Leer over de planten en plantaardige producten die fytofotodermatitis kunnen veroorzaken. Vermijd direct contact met deze planten, vooral tijdens zonnige periodes. Zorg ervoor dat je bekend bent met de planten in je omgeving, vooral als je buitenactiviteiten onderneemt.
• Beschermende kleding: Draag beschermende kleding, zoals lange mouwen, lange broekspijpen, en handschoenen wanneer je in de buurt bent van mogelijke risicoplanten. Dit helpt om de huid te beschermen tegen direct contact met de furocoumarinen in de planten.
• Huidbescherming: Gebruik zonnebrandcrème met een hoge SPF om de huid te beschermen tegen UV-straling, vooral als je in contact komt met risicoplanten. UV-straling kan de huidreactie verergeren door de chemische stoffen in de planten te activeren.
• Vermijd contact met sap: Wees voorzichtig met het aanraken van citrusvruchten, groenten of andere plantaardige producten die mogelijk furocoumarinen bevatten. Als je in contact komt met dergelijke producten, was je handen en huid onmiddellijk met water en zeep.
• Onderwijs en bewustwording: Informeer jezelf en anderen over de risico’s van fytofotodermatitis en de planten die het kunnen veroorzaken. Bewustwording kan helpen om onbewust contact met risicovolle planten te voorkomen.
• Voorzorgsmaatregelen bij tuinieren: Als je tuinwerkzaamheden verricht, draag dan beschermende kleding en handschoenen. Zorg ervoor dat je na het tuinieren grondig je huid wast om eventuele resten van furocoumarinen te verwijderen.
• Controleer plantenproducten: Bij het gebruik van plantaardige producten, zoals oliën en kruiden, controleer of ze bekend staan om het veroorzaken van huidreacties bij blootstelling aan zonlicht. Als dat het geval is, neem dan extra voorzorgsmaatregelen.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kun je het risico op fytofotodermatitis aanzienlijk verkleinen en de kans op een huidreactie door blootstelling aan furocoumarinen en UV-straling verminderen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met fytofotodermatitis

Fytofotodermatitis is een huidreactie die ontstaat wanneer bepaalde planten en zonlicht een chemische reactie veroorzaken op je huid. Dit kan leiden tot rode huid, blaren, en zelfs langdurige pigmentveranderingen. De aandoening kan ongemak en onzekerheid veroorzaken, maar met de juiste zorg en aanpassingen kun je de symptomen beheersen en herhaling voorkomen. Hieronder vind je praktische tips om met fytofotodermatitis om te gaan.

Vermijd contact met planten die de huid irriteren

De aandoening ontstaat vaak door contact met planten zoals peterselie, limoen, selderij of andere planten die furocoumarines bevatten. Vermijd direct huidcontact met deze planten, vooral tijdens het bereiden van voedsel of tuinieren. Draag handschoenen en beschermende kleding als je met deze planten werkt.

Bescherm je huid tegen zonlicht

Zonlicht is een cruciale factor in het ontstaan van fytofotodermatitis. Draag altijd een zonnebrandcrème met een hoge SPF om je huid te beschermen. Bedek je huid met kleding als je in de zon bent, en zoek indien mogelijk de schaduw op. Vermijd zonlicht vooral na contact met planten of vruchten die een reactie kunnen veroorzaken.

Behandel acute huidreacties zorgvuldig

Bij een reactie kun je de huid kalmeren door deze af te spoelen met lauw water en een milde zeep. Breng vervolgens een verkoelende gel, zoals aloë vera, of een kalmerende crème aan om de irritatie te verminderen. Als je blaren of ernstige roodheid hebt, gebruik dan een schoon verband om infecties te voorkomen. Raadpleeg een arts als de symptomen verergeren.

Zorg goed voor je huid tijdens het herstel

De getroffen huid kan gevoeliger zijn en langdurige pigmentvlekken vertonen. Houd de huid goed gehydrateerd met een vochtinbrengende crème en vermijd agressieve producten die de huid kunnen irriteren. Gebruik een zonnebrandcrème om verdere beschadiging te voorkomen en de genezing te bevorderen.

Wees alert op toekomstige blootstelling

Als je eerder fytofotodermatitis hebt gehad, loop je meer risico op herhaling. Leer welke planten en vruchten deze reacties veroorzaken en pas je gedrag aan. Vermijd bijvoorbeeld het hanteren van citrusvruchten in direct zonlicht of tijdens warme dagen. Een goede voorbereiding kan nieuwe reacties voorkomen.

Maak een herstelplan voor pigmentvlekken

Na een huidreactie kunnen er donkere pigmentvlekken ontstaan. Hoewel deze vaak vanzelf vervagen, kun je producten met vitamine C of andere huidverhelderende ingrediënten gebruiken om het proces te versnellen. Overleg met een dermatoloog als je langdurige of opvallende pigmentveranderingen hebt.

Zoek medische hulp bij ernstige klachten

In sommige gevallen kan fytofotodermatitis ernstige blaren, pijn of infecties veroorzaken. Aarzel niet om een arts te raadplegen als je symptomen verergeren of als je je zorgen maakt. Soms zijn geneesmiddelen, zoals ontstekingsremmers of antibiotica, nodig om complicaties te behandelen.

Informeer je omgeving over de risico’s

Als je werkt met planten of voedsel waarbij het risico op fytofotodermatitis bestaat, deel deze informatie dan met je collega’s, familie of vrienden. Door bewustzijn te vergroten, kunnen anderen ook voorzorgsmaatregelen nemen en onbedoeld contact vermijden.

Voorkom ongemak bij hitte en zweten

Zweet kan het ongemak van een huidreactie vergroten. Probeer koel te blijven en draag ademende kleding om irritatie te voorkomen. Vermijd overmatige fysieke inspanning in warme omstandigheden, en gebruik indien nodig een verkoelende spray of natte doekjes om je huid te verfrissen.

Met deze praktische tips kun je de impact van fytofotodermatitis minimaliseren en beter omgaan met de gevolgen ervan. Zorg dat je alert blijft op je huidgezondheid en pas je gewoonten aan om toekomstige reacties te voorkomen.

Misvattingen rond fytofotodermatitis

Fytofotodermatitis is een allergische reactie

Hoewel de symptomen lijken op een allergische reactie, is fytofotodermatitis geen vorm van allergieën. De aandoening ontstaat door een chemische reactie tussen bepaalde plantensappen en zonlicht, wat leidt tot huidbeschadiging zonder dat het immuunsysteem hierbij betrokken is.

Iedereen krijgt fytofotodermatitis bij contact met bepaalde planten

Niet iedereen ontwikkelt deze reactie na blootstelling aan fotosensibiliserende stoffen. Factoren zoals huidtype, hoeveelheid blootstelling en zonkracht spelen een belangrijke rol. Bovendien kan eerdere blootstelling de huid gevoeliger maken, waardoor sommige mensen vatbaarder zijn dan anderen.

De blaren en verkleuringen verdwijnen snel zonder behandeling

Fytofotodermatitis kan langdurige huidverkleuring veroorzaken, die maanden tot zelfs jaren zichtbaar blijft. Daarnaast kunnen blaren openbarsten en een ingang vormen voor huidinfectie, wat verdere complicaties kan veroorzaken.

Fytofotodermatitis is uitsluitend een huidprobleem

Hoewel de symptomen zich uiten op de huid, kan de aandoening indirect invloed hebben op de algemene gezondheid. Ernstige gevallen kunnen gepaard gaan met pijn, ontstekingen en verhoogde kans op infecties. Bij grote huidoppervlakken kan het zelfs leiden tot verstoring van de elektrolyten-balans door vochtverlies.

Behandeling met gewone zonnebrandcrème voorkomt fytofotodermatitis

Zonnebrandcrème beschermt tegen UV-straling, maar voorkomt niet de chemische reactie die optreedt na contact met bepaalde planten. Het dragen van beschermende kleding en het vermijden van direct huidcontact met risicovolle planten is de beste preventie.

Planten die fytofotodermatitis veroorzaken, zijn altijd exotisch

Hoewel sommige tropische planten de aandoening kunnen uitlokken, komen veel fotosensibiliserende planten zoals bereklauw en citrusvruchten gewoon in gematigde klimaten voor. Hierdoor kan fytofotodermatitis ook in lokale tuinen en natuurgebieden ontstaan.

Fytofotodermatitis heeft geen blijvende gevolgen

Naast langdurige verkleuringen kan ernstige schade leiden tot blijvende littekens of verhoogde gevoeligheid van de huid voor zonlicht. In sommige gevallen kan herhaalde blootstelling het risico op bepaalde vormen van huidtumor verhogen, waardoor bescherming en vroege behandeling cruciaal zijn.