Fytofotodermatitis: Huidziekte door contact met plant

Bij fytofotodermatitis ontstaat een ontstekingsreactie aan de huid door contact met bepaalde planten of plantaardige producten die blootgesteld zijn aan licht. De patiënt ervaart vaak een rode, pijnlijke huiduitslag met blaarvorming, hoewel de symptomen bij sommige patiënten mild kunnen zijn. De behandeling bestaat uit het aanbrengen van verzachtende en verkoelende crèmes, maar soms is ook medicamenteuze behandeling nodig. Het is cruciaal om de veroorzakende plant te identificeren om herhaling van de klachten te voorkomen. Onbehandeld kunnen er complicaties ontstaan.

• Epidemiologie
• Oorzaken: Contact met planten en blootstelling aan licht
• Symptomen: Pijnlijke blaren en rode huiduitslag
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van fytofotodermatitis
• Prognose van huidziekte
• Complicaties
• Preventie van fytofotodermatitis

Epidemiologie

Fytofotodermatitis komt vooral voor tijdens de lente en zomer, wanneer mensen vaker buitenactiviteiten ondernemen en daardoor in contact komen met de verantwoordelijke planten. Hoewel de aandoening veel voorkomt, zijn er geen specifieke prevalentie- of incidentiegegevens uit de geraadpleegde literatuur. De aandoening kan op elke leeftijd optreden en treft zowel mannen als vrouwen, ongeacht etnische afkomst.

Oorzaken: Contact met planten en blootstelling aan licht

Fytofotodermatitis wordt veroorzaakt door een huidreactie die optreedt na onbedoeld of opzettelijk contact met planten of plantaardige producten, gevolgd door blootstelling aan licht (langgolvige ultraviolette A-straling = UV-A, 320-380 nm), zoals zonlicht. Chemische verbindingen zoals furocoumarinen, aanwezig in sommige planten, reageren met psoraleen door UV-straling. Dit leidt tot een toxische of allergische reactie, resulterend in een typische huiduitslag.

Enkele voorbeelden van planten die kunnen leiden tot fytofotodermatitis zijn:

• Bergamotte-olie
• Citrusvruchten zoals limoen, citroen, …
• Groenten zoals selderij, peterselie, pastinaak, …
• Groot akkerscherm (Ammi majus)
• Rhus antigeen, aanwezig in o.a. poison ivy (gifsumak) (Rhus toxicodendron, USA)
• Hogweed (Heracleum mantegazzianum)
• Vijgen
• Weidegras
• Wilde bloemen (schermbloemigen) zoals berenklauw
• Wortelen (inclusief wilde wortels)
• Zuid-Afrikaanse blaarplant

Huidziekten.nl heeft een lijst op de website geplaatst met meer planten die fytofotodermatitis kunnen veroorzaken.

De ernst van de reactie hangt af van:

• De hoeveelheid furocoumarinen in de plant
• De hoeveelheid sap die op de huid terechtkomt
• De mate van UVA-blootstelling

Symptomen: Pijnlijke blaren en rode huiduitslag

Na contact met een plant of plantenproduct (bijvoorbeeld sap van limoen) en blootstelling aan zonlicht, ontstaat een allergische huidreactie. De symptomen beginnen meestal ongeveer 24 uur na blootstelling en bereiken hun piek na 48-72 uur. De huidirritatie ontstaat door fysiek contact met de plantenstof of na consumptie van op planten gebaseerde producten. De milde tot ernstige symptomen verschijnen vaak op blootgestelde huidgebieden zoals de handen, de onderarmen, de onderbenen, het gezicht, de lippen, de hoofdhuid, de nek en/of de borstkas.

Tijdens de acute ontstekingsfase kan de patiënt last hebben van pijnlijke, jeukende blaren en pijnlijke, branderige, rode vlekken, bultjes of blaasjes. De huidletsels kunnen lineair, onregelmatig verdeeld en van oneven vorm zijn. De symptomen kunnen verergeren door een natte huid, zweten en hitte.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De arts stelt doorgaans de diagnose door de huidafwijkingen te bekijken. Vaak zijn aanvullende onderzoeken niet nodig. Wanneer de patiënt niet weet dat hij in contact is geweest met een plant, kan de arts aanvullende tests overwegen, zoals een allergieplaktest of een huidbiopsie.

Differentiële diagnose

Fytofotodermatitis vertoont sterke overeenkomsten met de volgende aandoeningen:

• Allergische contactdermatitis (huiduitslag met roodheid en jeuk)
• Andere vormen van contactdermatitis
• Atopische dermatitis (atopisch eczeem: huidziekte met jeuk)
• Cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid)
• Chemische brandwonden
• Door geneesmiddelen veroorzaakte bulleuze aandoeningen
• Eerste evaluatie en behandeling van brandwonden
• Huidcomplicaties door herpes simplex
• Irriterende contactdermatitis (huidontsteking door blootstelling aan stoffen)
• Porphyria cutanea tarda
• Schimmelinfecties van de huid
• Zonnebrand (rode, pijnlijke huid door langdurige blootstelling aan schadelijke UV-stralen van zonlicht)

Behandeling van fytofotodermatitis

De behandeling van fytofotodermatitis omvat het verzorgen van de wonden en blaren. De patiënt kan de aangetaste huid bedekken met een koud, nat kompres. Verkoelende of verzachtende crèmes kunnen de blaarvormige huidletsels verlichten. Het is ook raadzaam om neutrale of milde verzorgingsproducten te gebruiken en gladde katoenen kleding te dragen. Bij milde symptomen kunnen antihistaminica helpen (medicijnen tegen allergische reacties). Bij ernstigere symptomen kunnen de artsen topische (op de huid aangebrachte) of orale (via de mond ingenomen) corticosteroïden voorschrijven. Indien meer dan 30% van het lichaam is aangetast, kan ziekenhuisopname en gespecialiseerde wondverzorging noodzakelijk zijn.

Prognose van huidziekte

Na enkele dagen verdwijnen de huidblaren, maar ze kunnen donkere vlekken achterlaten op dezelfde huidgebieden (hyperpigmentatie). Deze post-inflammatoire verkleuring kan weken tot maanden aanhouden. Littekens komen zelden voor. In sommige gevallen is de ontstekingsreactie mild en wordt de aandoening niet direct herkend als fytofotodermatitis; in dergelijke gevallen kan de patiënt alleen pigmentveranderingen opmerken. De prognose is over het algemeen goed wanneer de arts de veroorzakende plant identificeert en de patiënt deze vermijdt. Het dragen van beschermende kleding en handschoenen bij blootstelling aan planten kan ook helpen om herhaling te voorkomen.

Complicaties

Langdurige jeuk en schilfering van de huid kunnen leiden tot een vochtige huid, wat de ideale omgeving is voor bacteriële en schimmelinfecties. Deze complicaties worden behandeld met respectievelijk antibiotica en antimycotica. De aandoening kan ook cosmetische problemen veroorzaken, evenals stress en angst. In zeldzame gevallen kan een ernstige allergische reactie zoals anafylaxie optreden. Herhaling van de aandoening kan plaatsvinden bij verdere blootstelling aan de veroorzakende plant of product. Het is essentieel om de oorzaak te achterhalen om toekomstige huidproblemen te voorkomen.

Preventie van fytofotodermatitis

Het voorkomen van fytofotodermatitis richt zich vooral op het vermijden van contact met de verantwoordelijke planten en het minimaliseren van blootstelling aan UV-straling. Hier zijn enkele effectieve preventieve maatregelen:

• Identificeer en vermijd risicoplanten: Leer over de planten en plantaardige producten die fytofotodermatitis kunnen veroorzaken. Vermijd direct contact met deze planten, vooral tijdens zonnige periodes. Zorg ervoor dat je bekend bent met de planten in je omgeving, vooral als je buitenactiviteiten onderneemt.
• Beschermende kleding: Draag beschermende kleding, zoals lange mouwen, lange broekspijpen, en handschoenen wanneer je in de buurt bent van mogelijke risicoplanten. Dit helpt om de huid te beschermen tegen direct contact met de furocoumarinen in de planten.
• Huidbescherming: Gebruik zonnebrandcrème met een hoge SPF om de huid te beschermen tegen UV-straling, vooral als je in contact komt met risicoplanten. UV-straling kan de huidreactie verergeren door de chemische stoffen in de planten te activeren.
• Vermijd contact met sap: Wees voorzichtig met het aanraken van citrusvruchten, groenten of andere plantaardige producten die mogelijk furocoumarinen bevatten. Als je in contact komt met dergelijke producten, was je handen en huid onmiddellijk met water en zeep.
• Onderwijs en bewustwording: Informeer jezelf en anderen over de risico’s van fytofotodermatitis en de planten die het kunnen veroorzaken. Bewustwording kan helpen om onbewust contact met risicovolle planten te voorkomen.
• Voorzorgsmaatregelen bij tuinieren: Als je tuinwerkzaamheden verricht, draag dan beschermende kleding en handschoenen. Zorg ervoor dat je na het tuinieren grondig je huid wast om eventuele resten van furocoumarinen te verwijderen.
• Controleer plantenproducten: Bij het gebruik van plantaardige producten, zoals oliën en kruiden, controleer of ze bekend staan om het veroorzaken van huidreacties bij blootstelling aan zonlicht. Als dat het geval is, neem dan extra voorzorgsmaatregelen.

Door deze preventieve maatregelen te volgen, kun je het risico op fytofotodermatitis aanzienlijk verkleinen en de kans op een huidreactie door blootstelling aan furocoumarinen en UV-straling verminderen.