Irriterende contactdermatitis: Huidontsteking door stoffen

Irriterende contactdermatitis is een huidziekte waarbij schade aan de buitenste beschermende huidlaag ontstaat door onder andere wrijving, overmatige blootstelling aan water of chemicaliën. Patiënten met de acute of chronische huidaandoening presenteren zich met onder andere jeuk, roodheid, zwelling en/of kloofjes. Het is voor de arts niet altijd eenvoudig om zeker te zijn van de diagnose omdat voor deze huidziekte geen specifieke diagnostische testen bestaan. De patiënt vermijdt in de mate van het mogelijke het best de blootstelling aan de uitlokkende stof(fen). Verder zet de arts een symptomatische en ondersteunende behandeling in. De huidontsteking leidt af en toe tot vervelende complicaties zoals een huidverkleuring en littekens.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Symptomen
• Ernst
• Tekenen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het leven / omgaan met irritatieve contactdermatitis
• Vermijden van irriterende stoffen
• Behandeling en verlichting
• Preventie en huidverzorging
• Misvattingen rond irriterende contactdermatitis
• Irriterende contactdermatitis is een vorm van allergieën
• Irriterende contactdermatitis ontstaat alleen bij gevoelige huidtypes
• Water en zeep zijn altijd de beste manier om de huid te reinigen bij irriterende contactdermatitis
• Irriterende contactdermatitis veroorzaakt alleen roodheid en droogheid
• Handen zijn de enige plek waar irriterende contactdermatitis voorkomt
• Medicatie is de enige effectieve behandeling voor irriterende contactdermatitis
• Irriterende contactdermatitis heeft geen gevolgen op lange termijn

Epidemiologie

Irriterende contactdermatitis is een veelvoorkomende aandoening die wereldwijd voorkomt. De prevalentie varieert afhankelijk van de blootstelling aan irriterende stoffen en de werkomstandigheden. In beroepsomgevingen met hoge blootstelling aan irriterende stoffen, zoals in de schoonmaak, de gezondheidszorg en de landbouw, komt de aandoening frequenter voor. Er zijn geen exacte cijfers over de wereldwijde prevalentie, maar het is duidelijk dat de aandoening een belangrijke oorzaak is van werkgerelateerde huidaandoeningen en arbeidsverzuim.

Oorzaken

Irriterende contactdermatitis is een vorm van contactdermatitis. De huidziekte komt tot stand wanneer chemicaliën, biologische of fysieke middelen het huidoppervlak sneller beschadigen dan de huid de schade kan herstellen. Deze niet-allergische huidreactie treedt op wanneer een stof de buitenste beschermlaag van de huid beschadigt. Irriterende stoffen verwijderen olie en vocht (natuurlijke vochtinbrengende factor) uit de buitenste huidlaag, waardoor chemische irriterende stoffen dieper kunnen doordringen en verdere schade veroorzaken doordat ontstekingen ontstaan.

Risicofactoren

Irriterende contactdermatitis treft mogelijk iedereen bij voldoende blootstelling aan irriterende stoffen. Vooral patiënten met atopische dermatitis (eczeem) zijn echter getroffen door de huidziekte. 80% van de patiënten met handdermatitis op het werk is te wijten aan irriterende stoffen en treft meestal schoonmakers, verpleegkundigen, kappers, landbouwers, bouwvakkers en voedselverwerkers.

Symptomen

Ernst

De ernst van de dermatitis is zeer variabel en hangt af van vele factoren, waaronder:

• de blootstellingsduur en -frequentie (een korte, zware blootstelling of een herhaalde / langdurige lage blootstelling)
• de gevoeligheid van de huid (zoals dikke, dunne, vette, droge, zeer lichte, eerder beschadigde huid of een reeds bestaande atopische neiging)
• de hoeveelheid en sterkte van het irriterende middel
• omgevingsfactoren (een hoge of lage temperatuur of vochtigheid)

Tekenen

Acuut

De symptomen van acute irriterende contactdermatitis beginnen binnen enkele minuten tot uren na blootstelling bij eenvoudige acute irriterende contactdermatitis. Acute vertraagde irriterende contactdermatitis is kenmerkend voor bepaalde irriterende stoffen, zoals een conserveermiddel en desinfectiemiddel), waarbij een uitgestelde (8-24 uur na blootstelling) ontstekingsreactie ontstaat.

Irriterende contactdermatitis is meestal in het begin beperkt tot de plaats van contact met het irriterende middel. Meestal is de hand aangetast en ontstaan hier tekenen van een huidontsteking (dermatitis). De huidontsteking presenteert zich vaak als een goed afgebakende rode vlek met een geglazuurd oppervlak (roodheid van de huid), maar soms ontstaan ook andere symptomen zoals jeuk, zwelling, blaarvorming en schilfering van het beschadigde gebied. Irriterende contactdermatitis heeft soms een ander uiterlijk, afhankelijk van de blootstellingsomstandigheden. Bij een accidentele blootstelling aan een sterk irriterend middel, zoals een sterk zuur of een alkalische stof, ontstaat een onmiddellijke huidreactie met pijn, zwelling en blaarvorming als gevolg.

Chronisch

Het begin van de symptomen van chronische irriterende contactdermatitis is vertraagd bij cumulatieve chronische irriterende contactdermatitis. Cumulatieve irriterende contactdermatitis is een gevolg van meervoudige incidenten van huidschade onder de drempel, waarbij de tijd tussen de blootstellingen te kort is voor een volledig herstel van de huidbarrièrefunctie. Patiënten met een gevoelige huid (atopische patiënten) hebben een verlaagde irritatiedrempel of een langere hersteltijd nodig, waardoor ze gevoeliger worden voor irriterende contactdermatitis.

Als de dermatitis langdurig of ernstig is, verspreidt deze zich later naar voorheen onaangetaste gebieden. Chronische irriterende contactdermatitis presenteert zich met droogheid, jeuk, een gebarsten huid, pijn, lichenificatie (verdikking, verharding en verdonkering van huidgebieden), kloofjes, brandende gevoelens, prikkelingen of zweren die korsten en schubben vormen.

Alarmsymptomen

De alarmsymptomen van irriterende contactdermatitis zijn onder andere:

• Ernstige pijn of ongemak
• Uitgebreide blaarvorming
• Aanwezigheid van pus of andere tekenen van infectie
• Verspreiding van de symptomen naar andere delen van het lichaam
• Symptomen die niet verbeteren ondanks het vermijden van de irriterende stof

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek

Een volledige geschiedenis met betrekking tot blootstellingen thuis, op de werkplek en bij recreatieve activiteiten is essentieel voor het stellen van de diagnose en het identificeren van de veroorzaker.

Lichamelijk onderzoek

Soms is irriterende contactdermatitis gemakkelijk te herkennen en moet de arts geen specifieke onderzoeken uitvoeren. De huidletsels genezen meestal zodra het irriterende middel is verwijderd. Er bestaat anno september 2024 geen betrouwbare diagnostische test voor irriterende contactdermatitis.

Differentiële diagnose

Irriterende contactdermatitis lijkt mogelijk op andere vormen van dermatitis zoals:

• alle soorten handdermatitis
• allergische contactdermatitis: Dit is het gevolg van een immuunreactie na huidcontact met een allergene stof. Kleine hoeveelheden zijn voldoende om een allergie te veroorzaken, terwijl bij irriterende contactdermatitis een bepaalde minimale blootstelling noodzakelijk is. Irriterende en allergische contactdermatitis bestaan soms naast elkaar.
• atopische dermatitis (eczeem)
• auto-eczematisatie
• erysipelas (vuurrode huiduitslag met verhoogde rand)
• fytofotodermatitis (huidaandoening door contact met een plant)
• huidcomplicaties van een nierziekte
• lichen simplex chronicus (huidziekte met jeuk door het krabben)
• periorale dermatitis (huidaandoening met huiduitslag rond de mond)
• pompholyxeczeem (blaren en huidafschilfering)
• psoriasis

Huidbiopsie

Huidbiopsieën zijn niet noodzakelijk bij patiënten met typische verschijnselen van irriterende contactdermatitis. Bij atypische symptomen of voor het uitsluiten van andere aandoeningen, kan een huidbiopsie nuttig zijn om andere huidziekten uit te sluiten.

Behandeling

Vermijden van de irriterende stof

Het vermijden van de irriterende stof is de belangrijkste stap in de behandeling van irriterende contactdermatitis. Dit kan inhouden het dragen van beschermende kleding of handschoenen om contact met de irriterende stof te voorkomen.

Symptomatische behandeling

Symptomatische behandeling kan het gebruik van topische corticosteroïden omvatten om ontsteking en jeuk te verminderen. Emolliënten kunnen helpen om de huidbarrière te herstellen en verdere irritatie te voorkomen.

Ondersteunende maatregelen

Ondersteunende maatregelen zoals het vermijden van overmatige blootstelling aan water, het handhaven van een goede huidhydratatie en het gebruik van milde, niet-irriterende huidverzorgingsproducten kunnen nuttig zijn bij het voorkomen van verergering van de symptomen.

Prognose

De prognose van irriterende contactdermatitis is meestal goed als de blootstelling aan het irriterende middel wordt gestopt. De huid herstelt zich meestal volledig als het contact met het irriterende middel wordt vermeden. Bij chronische blootstelling kan de aandoening echter aanhouden en kan de huid blijvende schade oplopen, zoals littekens en veranderingen in huidpigmentatie.

Complicaties

Complicaties van irriterende contactdermatitis kunnen onder andere zijn:

• Huidinfecties door krabben en beschadiging van de huidbarrière
• Langdurige veranderingen in de huidpigmentatie
• Littekens en verkleuring van de huid
• Secundaire opportunistische infecties door bacteriën of schimmels

Preventie

Preventieve maatregelen voor irriterende contactdermatitis omvatten:

• Het vermijden van bekende irriterende stoffen
• Het dragen van beschermende kleding en handschoenen bij blootstelling aan irriterende stoffen
• Het handhaven van een goede huidverzorging en hydratatie
• Het gebruik van milde, niet-irriterende huidverzorgingsproducten
• Regelmatige controle en evaluatie van risicofactoren, vooral bij beroepen met hoge blootstelling aan irriterende stoffen

Praktische tips voor het leven / omgaan met irritatieve contactdermatitis

Vermijden van irriterende stoffen

Het is belangrijk om contact met de stoffen die de huidirritatie veroorzaken te vermijden. Gebruik mildere, parfumvrije verzorgingsproducten en draag beschermende kleding indien nodig.

Behandeling en verlichting

Zorg ervoor dat je een doktersvoorgeschreven behandeling volgt, zoals corticosteroïdzalven, om ontstekingen en jeuk te verminderen. Het koelen van de aangedane huid met een natte doek kan tijdelijk verlichting bieden.

Preventie en huidverzorging

Zorg voor een goede hydratatie van de huid en gebruik een vochtinbrengende crème na het wassen. Vermijd warm water en agressieve zeep die de huid kunnen uitdrogen.

Misvattingen rond irriterende contactdermatitis

Irriterende contactdermatitis is een vorm van allergieën

In tegenstelling tot allergische contactdermatitis wordt irriterende contactdermatitis niet veroorzaakt door een immuunreactie. Het ontstaat door directe schade aan de huid door irriterende stoffen zoals schoonmaakmiddelen, oplosmiddelen of zuren. Dit betekent dat zelfs mensen zonder allergieën deze vorm van dermatitis kunnen ontwikkelen.

Irriterende contactdermatitis ontstaat alleen bij gevoelige huidtypes

Iedereen kan last krijgen van irriterende contactdermatitis als de huid voldoende wordt blootgesteld aan schadelijke stoffen. Hoewel mensen met een huidaandoening zoals eczeem mogelijk sneller reageren, kan langdurige of herhaalde blootstelling zelfs bij een normale huid klachten veroorzaken.

Water en zeep zijn altijd de beste manier om de huid te reinigen bij irriterende contactdermatitis

Hoewel water en zeep helpen om irriterende stoffen te verwijderen, kunnen ze de huid ook verder uitdrogen en beschadigen. Sommige zepen bevatten agressieve reinigingsmiddelen die de klachten verergeren. Het gebruik van milde, parfumvrije reinigers en het insmeren met een beschermende crème is vaak effectiever.

Irriterende contactdermatitis veroorzaakt alleen roodheid en droogheid

Naast roodheid en droogheid kan deze aandoening ook leiden tot pijnlijke kloven, blaren en zelfs een verhoogd risico op een huidinfectie. Wanneer de huidbarrière is aangetast, kunnen bacteriën of schimmels makkelijker binnendringen en verdere ontstekingen veroorzaken.

Handen zijn de enige plek waar irriterende contactdermatitis voorkomt

Hoewel handen vaak getroffen worden door blootstelling aan schoonmaakmiddelen en chemicaliën, kan irriterende contactdermatitis overal op het lichaam ontstaan. Werkgerelateerde blootstelling kan bijvoorbeeld leiden tot huidklachten op de armen of het gezicht, vooral bij mensen die met stoffen zoals cement of oplosmiddelen werken.

Medicatie is de enige effectieve behandeling voor irriterende contactdermatitis

In veel gevallen kan het vermijden van de irriterende stof en het ondersteunen van de huidbarrière met hydraterende en herstellende crèmes de klachten verminderen. Hoewel medicatie zoals corticosteroïden kan helpen bij ernstige ontstekingen, is preventie en huidverzorging vaak de beste langetermijnoplossing.

Irriterende contactdermatitis heeft geen gevolgen op lange termijn

Chronische blootstelling aan irriterende stoffen kan leiden tot een blijvende verzwakking van de huidbarrière, waardoor de huid gevoeliger wordt voor nieuwe irriterende stoffen en zelfs zweten of temperatuurveranderingen klachten kunnen uitlokken. Daarom is bescherming en preventie essentieel om toekomstige huidproblemen te voorkomen.

Lees verder

• Contactdermatitis (allergisch eczeem): Huidaandoening
• Dermatitis (ontsteking van de huid): Soorten huidontsteking