Irriterende contactdermatitis: Huidontsteking door stoffen

Irriterende contactdermatitis is een huidziekte waarbij schade aan de buitenste beschermende huidlaag ontstaat door onder andere wrijving, overmatige blootstelling aan water of chemicaliën. Patiënten met de acute of chronische huidaandoening presenteren zich met onder andere jeuk, roodheid, zwelling en/of kloofjes. Het is voor de arts niet altijd eenvoudig om zeker te zijn van de diagnose omdat voor deze huidziekte geen specifieke diagnostische testen bestaan. De patiënt vermijdt in de mate van het mogelijke het best de blootstelling aan de uitlokkende stof(fen). Verder zet de arts een symptomatische en ondersteunende behandeling in. De huidontsteking leidt af en toe tot vervelende complicaties zoals een huidverkleuring en littekens.

• Oorzaken van ontsteking door schade aan buitenste huidlaag
• Meest voorkomende irriterende stoffen
• Risicofactoren van vorm van huidontsteking
• Symptomen
• Ernst
• Tekenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van huidaandoening
• Prognose van huidirritatie
• Complicaties van irriterende contactdermatitis

Oorzaken van ontsteking door schade aan buitenste huidlaag

Irriterende contactdermatitis is een vorm van contactdermatitis. De huidziekte komt tot stand wanneer chemicaliën, biologische of fysieke middelen het huidoppervlak sneller beschadigen dan de huid de schade kan herstellen. Deze niet-allergische huidreactie treedt op wanneer een stof de buitenste beschermlaag van de huid beschadigt. Irriterende stoffen verwijderen olie en vocht (natuurlijke vochtinbrengende factor) uit de buitenste huidlaag, waardoor chemische irriterende stoffen dieper kunnen doordringen en verdere schade veroorzaken doordat ontstekingen ontstaan.

Meest voorkomende irriterende stoffen

Vrijwel elk materiaal leidt mogelijk tot huidirritatie als de blootstelling voldoende lang duurt en/of de concentratie van de stof voldoende hoog is. De kans op het ontwikkelen van irriterende contactdermatitis neemt toe met de duur en intensiteit van de blootstelling aan het irriterende middel. Omgevingsfactoren versterken mogelijk het effect van andere irriterende stoffen.

Irriterende stoffen zijn onder meer:

• bleekmiddelen
• droge lucht
• handcrèmes
• in de lucht zwevende stoffen, zoals zaagsel of wolstof
• lijmen
• logen
• meststoffen en pesticiden
• metaalbewerkingsvloeistoffen
• oplosmiddelen
• planten
• rubberen handschoenen
• schoonmaakalcohol
• shampoos
• wasmiddelen
• water (veelvuldig de handen wassen)
• wrijving
• zepen
• zuren

Vaak werken verschillende hiervan samen om de huid te verwonden.

Sommige patiënten reageren na een sterke blootstelling op sterk irriterende stoffen. Anderen ontwikkelen tekenen na een herhaalde blootstelling aan zelfs milde irriterende stoffen. Verder krijgen sommige patiënten na verloop van tijd een tolerantie voor de stof.

Risicofactoren van vorm van huidontsteking

Irriterende contactdermatitis treft mogelijk iedereen bij voldoende blootstelling aan irriterende stoffen. Vooral patiënten met atopische dermatitis (eczeem) zijn echter getroffen door de huidziekte. 80% van de patiënten met handdermatitis op het werk is te wijten aan irriterende stoffen en treft meestal schoonmakers, verpleegkundigen, kappers, landbouwers, bouwvakkers en voedselverwerkers.

Symptomen

Ernst

De ernst van de dermatitis is zeer variabel en hangt af van vele factoren, waaronder:

• de blootstellingsduur en -frequentie (een korte, zware blootstelling of een herhaalde / langdurige lage blootstelling)
• de gevoeligheid van de huid (zoals dikke, dunne, vette, droge, zeer lichte, eerder beschadigde huid of een reeds bestaande atopische neiging)
• de hoeveelheid en sterkte van het irriterende middel
• omgevingsfactoren (een hoge of lage temperatuur of vochtigheid)

Tekenen

Acuut
De symptomen van acute irriterende contactdermatitis beginnen binnen enkele minuten tot uren na blootstelling bij eenvoudige acute irriterende contactdermatitis. Acute vertraagde irriterende contactdermatitis is kenmerkend voor bepaalde irriterende stoffen, zoals een conserveermiddel en desinfectiemiddel), waarbij een uitgestelde (8-24 uur na blootstelling) ontstekingsreactie ontstaat.

Irriterende contactdermatitis is meestal in het begin beperkt tot de plaats van contact met het irriterende middel. Meestal is de hand aangetast en ontstaan hier tekenen van een huidontsteking (dermatitis). De huidontsteking presenteert zich vaak als een goed afgebakende rode vlek met een geglazuurd oppervlak (roodheid van de huid), maar soms ontstaan ook andere symptomen zoals jeuk, zwelling, blaarvorming en schilfering van het beschadigde gebied. Irriterende contactdermatitis heeft soms een ander uiterlijk, afhankelijk van de blootstellingsomstandigheden. Bij een accidentele blootstelling aan een sterk irriterend middel, zoals een sterk zuur of een alkalische stof, ontstaat een onmiddellijke huidreactie met pijn, zwelling en blaarvorming als gevolg.

Chronisch
Het begin van de symptomen van chronische irriterende contactdermatitis is vertraagd bij cumulatieve chronische irriterende contactdermatitis. Cumulatieve irriterende contactdermatitis is een gevolg van meervoudige incidenten van huidschade onder de drempel, waarbij de tijd tussen de blootstellingen te kort is voor een volledig herstel van de huidbarrièrefunctie. Patiënten met een gevoelige huid (atopische patiënten) hebben een verlaagde irritatiedrempel of een langere hersteltijd nodig, waardoor ze gevoeliger worden voor irriterende contactdermatitis.

Als de dermatitis langdurig of ernstig is, verspreidt deze zich later naar voorheen onaangetaste gebieden. Chronische irriterende contactdermatitis presenteert zich met droogheid, jeuk, een gebarsten huid, pijn, lichenificatie (verdikking, verharding en verdonkering van huidgebieden), kloofjes, brandende gevoelens, prikkelingen of zweren die korsten en schubben vormen.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek
Een volledige geschiedenis met betrekking tot blootstellingen thuis, op de werkplek en bij recreatieve activiteiten is essentieel voor het stellen van de diagnose en het identificeren van de veroorzaker.

Lichamelijk onderzoek
Soms is irriterende contactdermatitis gemakkelijk te herkennen en moet de arts geen specifieke onderzoeken uitvoeren. De huidletsels genezen meestal zodra het irriterende middel is verwijderd. Er bestaat anno maart 2020 geen betrouwbare diagnostische test voor irriterende contactdermatitis.

Differentiële diagnose
Irriterende contactdermatitis lijkt mogelijk op andere vormen van dermatitis zoals:

• alle soorten handdermatitis
• allergische contactdermatitis: Dit is het gevolg van een immuunreactie na huidcontact met een allergene stof. Kleine hoeveelheden zijn voldoende om een allergie te veroorzaken, terwijl bij irriterende contactdermatitis een bepaalde minimale blootstelling noodzakelijk is. Irriterende en allergische contactdermatitis bestaan soms naast elkaar.
• atopische dermatitis (eczeem)
• auto-eczematisatie
• erysipelas (vuurrode huiduitslag met verhoogde rand)
• fytofotodermatitis (huidaandoening door contact met een plant)
• huidcomplicaties van een nierziekte
• lichen sSimplex chronicus (huidziekte met jeuk door het krabben)
• periorale dermatitis (huidaandoening met huiduitslag rond de mond)
• pompholyxeczeem (dyshidrotisch eczeem) waarbij jeukende clusters van blaren aan de zijkanten van de vingers en op de handpalmen aanwezig zijn. Dit is vaak het gevolg van zweten.
• psoriasis (chronische huidziekte met droge huid en schilfers)
• schurft (besmettelijke huidaandoening veroorzaakt door een mijt)
• seborreïsche dermatitis (huidziekte met hoofdroos en rode huid)

Behandeling van huidaandoening

Het is belangrijk om de verantwoordelijke stof(fen) te identificeren, zodat de patiënt deze in de mate van het mogelijk kan vermijden of de blootstelling op zijn minst kan verminderen. Verder moeten mensen thuis en in de werkomgeving steeds geschikte handschoenen dragen ter bescherming tegen irriterende stoffen. Chemische brandwonden moeten meestal gespoeld worden met water, gevolgd door het gebruik van een tegengif of een specifiek middel tegen de specifieke giftige chemische stof. Kompressen, verzachtende crèmes en zalven kunnen de genezing bevorderen. De arts schrijft antibiotica voor bij een secundaire bacteriële infectie.

Prognose van huidirritatie

De prognose is goed voor niet-atopische patiënten bij wie irriterende contactdermatitis snel wordt gediagnosticeerd en behandeld. Patiënten met atopische dermatitis blijven zeer gevoelig voor irriterende contactdermatitis. Patiënten met risicoberoepen (zoals verpleegkundigen en kappers) ervaren soms blijvende klachten waardoor ze moeten besluiten om te kiezen voor een andere carrière.

Complicaties van irriterende contactdermatitis

Af en toe komt een secundaire bacteriële infectie tot stand, vooral veroorzaakt door Staphylococcus aureus. Secundaire neurodermitis (lichen simplex chronus) ontwikkelt zich soms bij patiënten met irriterende contactdermatitis, vooral bij patiënten met blootstelling op de werkplek of onder psychologische stress. Soms ontstaat een donkerdere huid (hyperpigmentatie) of lichtere huid (hypopigmentatie) in aangetaste gebieden die al dan niet permanent zijn. Ook ontstaan soms littekens. Irriterende contactdermatitis verhoogt tot slot het risico op een overgevoeligheid voor medicijnen die op de huid worden toegepast.

Lees verder

• Contactdermatitis (allergisch eczeem): Huidaandoening
• Dermatitis (ontsteking van de huid): Soorten huidontsteking