Vergrote milt: oorzaken, symptomen, gevolgen en behandeling

Splenomegalie is de medische term voor een vergrote milt. De milt bevindt zich in de linker bovenhelft van de buik, net achter de maag, onder het middenrif. Het is een orgaan dat deel uitmaakt van het lymfesysteem, hetgeen werkt als een drainagenetwerk dat het lichaam beschermt tegen infecties. De milt is het grootste lymforgaan, waar talloze witte bloedlichaampjes (lymfocyten) hun werk doen en waar 'oude' bloedcellen uit het bloed worden gefilterd. Een vergrote milt is geen ziekte op zich, maar het gevolg van een onderliggende aandoening. De milt kan vergroot zijn door zeer veel aandoeningen, zoals de ziekte van Pfeiffer, hepatitis, malaria, maar ook door leukemie en de ziekte van Hodgkin en andere lymfomen. Miltpijn, pijn links in de zij, kan duiden op een vergrote milt.

• Vergrote milt: Het stille orgaan dat spreekt
• Epidemiologie van een vergrote milt
• Gevolgen van een vergrote milt
• Functie en taken milt
• Anatomie en fysiologie van de milt: wat er gebeurt bij een vergrote milt
• Oorzaken van een vergrote milt in vogelvlucht
• Infecties als oorzaak van een vergrote milt
• Virale infecties: de ziekte van Pfeiffer als boosdoener
• Parasitaire infecties: toxoplasmose als stille indringer
• Bacteriële infecties: endocarditis en de strijd van de milt
• Kanker als oorzaak van een vergrote milt
• Leukemie: bloedkanker en de overbelasting van de milt
• Lymfklierkanker: Hodgkin-lymfoom en de rol van de milt in het immuunsysteem
• Uitgezaaide kanker: wanneer de milt het strijdveld wordt
• Chronische infecties als oorzaak van een vergrote milt
• Leverontsteking (hepatitis): een constante stimulans voor de milt
• Malaria: een tropische plaag en aanslag op de milt
• Tuberculose (tbc): een sluimerende infectie met verregaande impact
• Syfilis: een klassieke infectie met flinke impact
• Andere oorzaken van een vergrote milt
• Ontstekingsziekten: sarcoïdose en reumatoïde artritis als aanjagers van ontsteking
• Hereditaire sferocytose: erfelijke bloedafwijking met effect op de milt
• Trauma: sportblessures en andere letsels
• Miltcysten: een zeldzaam maar belastend verschijnsel
• Abces: bacteriële infectie in de milt
• Stapelingsziekten: de ziekte van Gaucher en amyloïdose
• Levercirrose: een veelvoorkomende oorzaak van splenomegalie
• Overige oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van een vergrote milt
• Verschijnselen
• Verdere problemen
• Vergrote milt en gewichtsverlies: hoe splenomegalie leidt tot afvallen
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek met de arts
• Het lichamelijk onderzoek
• Bloedonderzoek
• Beeldvormend onderzoek
• Soms is een biopsie nodig
• Kortom: de puzzelstukjes samenbrengen
• Vergrote milt en bloedwaarden: wat vertelt je bloed bij splenomegalie?
• Behandeling van een vergrote milt
• Rust en voorzichtigheid: bescherm je milt tegen schade
• Onderliggende oorzaak behandelen
• Splenectomie: als de milt toch verwijderd moet worden
• Bestraling (radiotherapie): de milt verkleinen zonder operatie
• Levenslang alert: de nasleep van de behandeling
• Conclusie: rust, behandeling en voorzorg
• Prognose
• Complicaties
• Infectie
• Gescheurde milt
• Verhoogde bloedafbraak
• Tekort aan bloedplaatjes
• Druk op omliggende organen
• Splenectomie
• Preventie

Vergrote milt: Het stille orgaan dat spreekt

De milt, een orgaan waar je normaal misschien niet veel bij stilstaat, kan ineens de aandacht trekken wanneer hij groter wordt dan normaal. Dit stille bewaker van je gezondheid, verstopt onder je ribbenkast, werkt meestal achter de schermen om je bloed schoon te houden en je immuunsysteem te ondersteunen. Maar als de milt zich vergroot, laat hij zich voelen. Een doffe pijn onder de linker ribben, vermoeidheid, of zelfs een gevoel van volheid na een lichte maaltijd – dit zijn zijn subtiele signalen.

Een vergrote milt, ook wel splenomegalie genoemd, is geen op zichzelf staande kwaal, maar vaak een teken dat er iets anders in je lichaam aan de hand is. Of het nu gaat om een infectie, een bloedziekte, of een probleem met je lever – de milt probeert je iets te vertellen. Het is als een alarm dat afgaat, en je lichaam vraagt om aandacht.

Dus, als je milt zich vergroot, is het tijd om te luisteren naar wat dit orgaan te zeggen heeft.

Epidemiologie van een vergrote milt

De epidemiologie van een vergrote milt, of splenomegalie, geeft een fascinerend inzicht in hoe en waar deze aandoening wereldwijd voorkomt, en wie er vatbaar voor is. Deze informatie kan helpen bij het begrijpen van de verspreiding, de rol van leeftijd, geslacht, genetica, en omgeving – zowel in Nederland, de Nederlandse overzeese gebiedsdelen als België. Met cijfers, voorbeelden en minder bekende feiten gaan we in op de factoren die bijdragen aan splenomegalie.

Voorkomen van splenomegalie: wie krijgt er mee te maken?
Splenomegalie kan in alle leeftijdsgroepen en geslachten voorkomen, maar komt het meest voor bij volwassenen, afhankelijk van onderliggende oorzaken zoals infecties, leverziekten, en genetische factoren. Wereldwijd schommelt de prevalentie tussen 2% en 5% van de bevolking, met hogere cijfers in gebieden waar bepaalde infectieziekten, zoals malaria en schistosomiasis, veel voorkomen. In westerse landen zoals Nederland en België is splenomegalie zeldzamer, met naar schatting 1 op de 2000 mensen die te maken krijgt met een vergrote milt als gevolg van chronische ziekten of auto-immuunziekten.

• In tropische gebieden waar malaria endemisch is, zoals delen van Sub-Sahara Afrika en Zuidoost-Azië, kan de prevalentie van splenomegalie bij kinderen oplopen tot 10-20%. Malaria-infecties leiden vaak tot herhaalde aanvallen die de milt vergroten door voortdurende bloedzuivering en immunologische activiteit.

Leeftijd en geslacht: vaker bij volwassenen en bepaalde risicogroepen
Bij volwassenen komt splenomegalie vaker voor dan bij kinderen, vooral door chronische aandoeningen zoals levercirrose, bloedziekten (zoals leukemie), en bepaalde infecties (zoals mononucleosis infectiosa). Bij kinderen wordt splenomegalie vaak veroorzaakt door infectieziekten of aangeboren aandoeningen, zoals sikkelcelziekte en erfelijke sferocytose. Uit studies blijkt dat mannen iets vaker met een vergrote milt te maken krijgen dan vrouwen, mogelijk door verschillen in leefstijl en genetische gevoeligheid.

• Volgens het British Medical Journal komt splenomegalie bij volwassenen wereldwijd voor bij ongeveer 1-2% van de bevolking. In Nederland en België is de prevalentie bij kinderen jonger dan 10 jaar slechts 0,5% en neemt toe bij tieners door verhoogde blootstelling aan virussen zoals het Epstein-Barr-virus (dat de ziekte van Pfeiffer veroorzaakt).

Klimaat en infectieziekten: warme klimaten als risicofactor
In warme klimaten, vooral in tropische regio’s, komen infectieziekten zoals malaria, schistosomiasis en leishmaniasis vaker voor, wat leidt tot een hoger percentage splenomegalie in deze gebieden. Tropische regio’s in de Nederlandse overzeese gebiedsdelen, zoals Suriname, Bonaire, en Curaçao, zien hogere percentages van deze infectieziekten dan in Nederland zelf.

• In Suriname en op de Antillen komt splenomegalie bij volwassenen tot 5% vaker voor dan in Nederland, vooral onder mensen die in afgelegen gebieden wonen waar toegang tot medische zorg beperkt is. In tegenstelling tot Nederland, waar auto-immuunziekten vaker een vergrote milt veroorzaken, zijn infectieziekten daar de belangrijkste oorzaak.

Genetica: erfelijke ziekten als onderliggende factor
Erfelijke aandoeningen zoals sikkelcelziekte, thalassemie en erfelijke sferocytose zijn risicofactoren voor splenomegalie. Bij sikkelcelziekte, die vooral voorkomt bij mensen van Afrikaanse afkomst, kunnen kinderen al op jonge leeftijd een vergrote milt ontwikkelen door beschadigde rode bloedcellen die vastlopen in de milt. In Nederland en België komt sikkelcelziekte voor bij een relatief kleine populatie, met ongeveer 1 op de 10.000 mensen die drager is of de aandoening heeft, terwijl in landen als Nigeria tot 2-3% van de bevolking wordt getroffen.

• Een kind met erfelijke sferocytose, een aandoening waarbij rode bloedcellen afwijkend gevormd zijn, kan vanaf zeer jonge leeftijd een vergrote milt ontwikkelen. De aandoening komt voor bij ongeveer 1 op de 5.000 mensen van Europese afkomst. Dit toont aan dat genetica een cruciale rol speelt bij het ontstaan van splenomegalie, zelfs in gebieden zonder infectieziekten.

Auto-immuunziekten: vergrote milt als gevolg van chronische ontsteking
In westerse landen is splenomegalie vaak secundair aan auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis, systemische lupus erythematodes (SLE) en auto-immuun hemolytische anemie. Chronische ontsteking door deze aandoeningen kan leiden tot vergroting van de milt, omdat het orgaan actief betrokken is bij de immuunrespons. Studies uit The Lancet tonen aan dat ongeveer 10-20% van de mensen met SLE uiteindelijk een vergrote milt ontwikkelt door voortdurende immuunactiviteit.

• Bij mensen met reumatoïde artritis en het syndroom van Felty (een zeldzame complicatie) kan de milt groeien als gevolg van voortdurende ontstekingsprocessen, wat leidt tot een verhoogde afbraak van rode bloedcellen en verhoogde infectierisico’s. Dit komt voor bij ongeveer 1% van de RA-patiënten, en vereist vaak aanpassing in de medicatie.

Voorkomen in Nederland en België: lager dan wereldwijd gemiddelde
In Nederland en België is splenomegalie relatief zeldzaam, vooral door de goede hygiënische omstandigheden en toegang tot gezondheidszorg. Infectieuze oorzaken zijn hier minder gebruikelijk, waardoor het aantal mensen met een vergrote milt lager ligt dan in tropische landen. In Nederland komt splenomegalie naar schatting voor bij ongeveer 0,5-1% van de bevolking, waarbij leverziekten en auto-immuunziekten de belangrijkste oorzaken zijn. In België zijn de cijfers vergelijkbaar, hoewel in stedelijke gebieden een licht verhoogd risico op bloedziekten is waargenomen.

• In België en Nederland krijgen volwassenen vaker splenomegalie door leverziekten zoals cirrose, wat vaak het gevolg is van langdurig alcoholgebruik of hepatitis. Bij patiënten met levercirrose ontwikkelt tot 50% uiteindelijk splenomegalie, wat het risico op bloeding en infectie verhoogt.

Gevolgen van een vergrote milt

De milt is een paarsig orgaan, ongeveer ter grootte van een vuist. De milt is gelegen aan de linkerzij onder de ribben. Een vergrote milt houdt een overmaat aan bloedcellen en bloedplaatjes vast. Hierdoor daalt het aantal bloedcellen en bloedplaatjes in de bloedbaan. Dit proces ontaardt in een vicieuze cirkel, waarbij de sterk vergrote milt niet alleen abnormale cellen, maar ook normale rode bloedcellen vasthoudt en vernietigt. Door de grote aantallen bloedcellen en bloedplaatjes kan de milt verstopt raken. Hierdoor raakt de milt ontregelt en verstoord in zijn functie.

Functie en taken milt

De milt is een belangrijk orgaan, die normaal gesproken ongeveer zo groot is als de vuist van een persoon. De milt weegt bij een volwassene tussen de 100 en 250 gram. De milt zorgt voor een goede afweer tegen bacteriën en het zuiveren van het bloed. Dit doet de milt door de aanmaak van antistoffen tegen bepaalde bacteriën en het filteren en verwijderen van bacteriën en geïnfecteerde rode bloedcellen uit de bloedsomloop.

Anatomie en fysiologie van de milt: wat er gebeurt bij een vergrote milt

De milt, gelegen aan de linkerkant van je bovenbuik, net onder het middenrif, is een fascinerend orgaan dat meer doet dan je op het eerste gezicht zou denken. Dit sponzige, purperrode orgaan is niet veel groter dan een vuist, maar het speelt een essentiële rol in ons afweersysteem en bloedbeheer. De anatomie en fysiologie van de milt bieden inzicht in wat er misgaat wanneer de milt vergroot is, ook wel splenomegalie genoemd, en hoe dit het lichaam beïnvloedt.

De milt: meer dan een filter
De milt fungeert als een filter en bewaker voor ons bloed. De structuur is opgedeeld in twee belangrijke gebieden: de rode pulpa en de witte pulpa, die samenwerken om het bloed zuiver en krachtig te houden. De rode pulpa is verantwoordelijk voor het afbreken van oude en beschadigde rode bloedcellen, terwijl de witte pulpa werkt als een bewaker, vol witte bloedcellen (lymfocyten) die helpen infecties te bestrijden.

Wist je dat?
Elke dag filtert de milt miljoenen rode bloedcellen uit de bloedbaan, waarna deze afgebroken worden en bruikbare onderdelen, zoals ijzer, worden gerecycled. Het is dankzij de milt dat je lichaam efficiënter met bloedcellen omgaat en gereed is voor ziektebestrijding.

De milt en haar afweerfunctie
De witte pulpa speelt een grote rol in het immuunsysteem door bacteriën en vreemde stoffen te herkennen en te bestrijden. Het is vergelijkbaar met een poortwachter: zodra een bacterie wordt gesignaleerd, activeert de witte pulpa de immuuncellen die in de milt zijn opgeslagen. Dit is essentieel voor het afweren van ziektes. Zonder deze functie zouden bacteriën vrij spel hebben in het lichaam.

• Bij mensen met een vergrote milt kunnen infecties makkelijker toeslaan. Dit komt doordat de milt door zijn toegenomen grootte niet optimaal werkt en meer energie verbruikt om bloedcellen te filteren. Soms kan dit het lichaam zelfs kwetsbaar maken, aangezien de milt zelf overbelast raakt en niet efficiënt meer functioneert.

Wat gebeurt er bij een vergrote milt?
Bij splenomegalie – een vergrote milt – neemt de milt vaak in omvang toe omdat het orgaan meer bloed filtert dan normaal of worstelt met een infectie, aandoening, of bloedziekte. Een vergrote milt kan een groter aantal gezonde bloedcellen vasthouden en afbreken, wat leidt tot een verstoorde bloedbalans. In sommige gevallen ontstaan ook symptomen zoals vermoeidheid, bloedarmoede en een verzwakt immuunsysteem.

• Bij mensen met leverproblemen of infecties zoals mononucleosis infectiosa (de ziekte van Pfeiffer) vergroot de milt om de verhoogde stroom van aangetaste bloedcellen te verwerken. In dit geval kan de milt zo groot worden dat hij pijn veroorzaakt en zelfs het risico op scheuren met zich meebrengt.

Het belang van de milt voor bloedopslag en –recycling
De milt werkt als een reservoir voor bloedcellen, vooral rode bloedcellen en bloedplaatjes, die bij verwondingen of bloedverlies vrijgegeven kunnen worden. Bovendien helpt de milt bij de recyclage van bruikbare bestanddelen zoals ijzer, wat opnieuw wordt ingezet voor de aanmaak van hemoglobine. Bij een vergrote milt worden echter vaak meer bloedplaatjes vastgehouden dan nodig, wat kan leiden tot een tekort aan bloedplaatjes in de bloedbaan en daarmee een verhoogd risico op bloedingen.

Wist je dat?
De milt kan ongeveer 30% van de bloedplaatjes in je lichaam bevatten, wat belangrijk is bij verwondingen. Maar bij een vergrote milt kan dit percentage nog hoger worden, waardoor de voorraad in de rest van het lichaam daalt.

De rol van de milt bij bloeddruk en bloedstroom
Hoewel de milt geen directe rol speelt in het reguleren van de bloeddruk, heeft de vergrote milt wel indirect invloed op de bloedstroom. Door de grotere omvang ontstaat er druk op omliggende organen en bloedvaten, zoals de maag, wat ongemak kan veroorzaken en de doorbloeding kan belemmeren. Soms moet het hart harder werken om bloed door het lichaam te pompen, wat op de lange termijn ook het hart en de bloedvaten kan belasten.

• Mensen met een vergrote milt kunnen een drukkend gevoel in hun bovenbuik ervaren, vooral na het eten. Dit komt doordat de grotere milt drukt op de maag en omliggende structuren, wat kan leiden tot vroegtijdige verzadiging en spijsverteringsproblemen.

Oorzaken van een vergrote milt in vogelvlucht

Een vergrote milt is geen ziekte op zich, maar een symptoom van een onderliggende aandoening. Bij veel aandoeningen kan de milt groter worden. Enkele veelvoorkomende oorzaken zijn:

• Infecties:
• Virale infecties, zoals de ziekte van Pfeiffer;
• Parasitaire infecties, zoals toxoplasmose (een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de parasiet toxoplasma gondii);
• Bacteriële infecties, zoals bacteriële endocarditis (een ontsteking van de binnenwand van het hart, vooral van de hartkleppen, veroorzaakt door bacteriën in het bloed).
• Kanker:
• Leukemie (een vorm van kanker waarbij witte bloedcellen normale bloedcellen verdringen);
• Lymfklierkanker of lymfoom: Hodgkin-Lymfoom of ziekte van Hodgkin (een kanker van het immuunsysteem dat wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van reuzencellen, met symptomen als vergrote lymfeklieren, koorts en vermoeidheid);
• Kanker die is (uitgezaaid) naar de milt.
• Chronische infecties, onder andere:
• Leverontsteking;
• Malaria;
• Tuberculose (tbc);
• Syfilis.
• Andere oorzaken van een vergrote milt zijn onder meer:
• Ontstekingsziekten zoals sarcoïdose (ook wel bekend als de ziekte van Besnier-Boeck-Schaumann) en reumatoïde artritis;
• Hereditaire sferocytose (een erfelijke aandoening waarbij het bloed wordt afgebroken, waardoor geelzucht, een vergrote milt en bloedarmoede ontstaan);
• Trauma, zoals een blessure tijdens het sporten;
• Een cyste (in de milt kunnen zogeheten miltcysten optreden);
• Een abces (meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie);
• Infiltratieve- of stapelingsziekten zoals de ziekte van Gaucher (een zeldzame erfelijke stofwisselingsziekte) en amyloïdose. (een groep aandoeningen waarbij afwijkende eiwitten zich ophopen in de inwendige organen, zoals de milt);
• Levercirrose (leververschrompeling).

Teneinde de oorzaak van een vergrote milt vast te kunnen stellen, moeten dus allerlei uiteenlopend aandoeningen in overweging worden genomen.

Infecties als oorzaak van een vergrote milt

De milt is het afweersysteem van het lichaam in volle actie. Bij infecties zet de milt zich dubbel in om bacteriën, virussen, en parasieten te elimineren – een inspanning die soms leidt tot vergroting. Infecties zijn een van de belangrijkste oorzaken van splenomegalie en zorgen ervoor dat de milt op volle toeren draait om je lichaam te beschermen. Van virale tot bacteriële en parasitaire infecties, elk type daagt de milt op zijn eigen manier uit.

Virale infecties: de ziekte van Pfeiffer als boosdoener

Virussen kunnen de milt zwaar belasten, vooral het Epstein-Barr-virus (EBV), dat de bekende ziekte van Pfeiffer veroorzaakt. Ook wel ‘kissing disease’ genoemd, verspreidt dit virus zich vaak via speeksel en veroorzaakt het bij tieners en jongvolwassenen een pijnlijke keel, koorts en, ja, een vergrote milt. Wanneer het immuunsysteem extra hard werkt om het virus te bestrijden, vergroot de milt om meer witte bloedcellen op te slaan en aan te maken. Hierdoor kan de milt zelfs kwetsbaar worden en een risico vormen voor scheuren bij te zware inspanning.

• Een jongvolwassene die herstelt van Pfeiffer kan ervaren dat de milt nog wekenlang vergroot blijft. Artsen raden rust aan om risico’s te vermijden. Uit studies blijkt dat ongeveer 50% van de gevallen van Pfeiffer leiden tot splenomegalie, waarbij het orgaan tot wel 3-4 keer zijn normale grootte kan aannemen.

Parasitaire infecties: toxoplasmose als stille indringer

Toxoplasmose, veroorzaakt door de parasiet Toxoplasma gondii, is een stille, maar effectieve indringer die vooral de milt en de lever aantast. Vaak opgelopen door het eten van onvoldoende verhit vlees of door contact met besmette kattenuitwerpselen, activeert deze parasiet het immuunsysteem, wat de milt aanspoort om te groeien. Toxoplasmose verloopt meestal mild, maar bij mensen met een zwak immuunsysteem kan het ernstiger zijn, met symptomen zoals koorts, spierpijn en vermoeidheid.

Wist je dat?
Toxoplasmose is een van de meest voorkomende parasitaire infecties wereldwijd, met naar schatting 30-50% van de wereldbevolking die antistoffen tegen de parasiet draagt. In Nederland is ongeveer 40% van de mensen drager van Toxoplasma gondii, hoewel het grootste deel hiervan geen symptomen ervaart. Bij zwangere vrouwen kan de infectie echter ernstiger gevolgen hebben en een vergrote milt veroorzaken.

Bacteriële infecties: endocarditis en de strijd van de milt

Bacteriële infecties kunnen de milt ernstig belasten, vooral bacteriële endocarditis, een gevaarlijke ontsteking van de hartkleppen veroorzaakt door bacteriën die in het bloed terechtkomen. Bij endocarditis vermenigvuldigen bacteriën zich op de hartkleppen en verspreiden ze zich door de bloedbaan. Dit activeert de milt, die als filter voor bacteriën fungeert, en zorgt ervoor dat het orgaan vergroot raakt om de verhoogde bacteriële belasting te verwerken. De vergrote milt kan zich vullen met bacteriële afvalstoffen, wat leidt tot koorts en pijn in de linkerbovenbuik.

• Iemand die herstelt van bacteriële endocarditis kan maanden later nog een vergrote milt hebben, terwijl het lichaam verder herstelt van de infectie. Endocarditis komt vooral voor bij mensen met onderliggende hartproblemen, en kan in ernstige gevallen splenomegalie veroorzaken bij 20-30% van de patiënten.

Kanker als oorzaak van een vergrote milt

Wanneer kanker zich in het lichaam ontwikkelt, kan de milt dit vaak als eerste opmerken en in actie komen. Bij bloedkankers zoals leukemie en lymfoom werkt de milt extra hard om abnormale bloedcellen te bestrijden, terwijl bij uitgezaaide kanker de milt letterlijk een strijdveld wordt waar tumorcellen zich kunnen nestelen. Elk type kanker beïnvloedt de milt op een unieke manier, wat kan leiden tot splenomegalie – een vergrote milt. Hier volgen de belangrijkste vormen van kanker die splenomegalie kunnen veroorzaken, en wat er in het lichaam gebeurt.

Leukemie: bloedkanker en de overbelasting van de milt

Leukemie, een kanker waarbij witte bloedcellen in snel tempo ongecontroleerd groeien en de aanmaak van normale bloedcellen verstoren, zet de milt zwaar onder druk. Doordat leukemiecellen zich snel vermenigvuldigen, wordt de milt gedwongen om deze abnormale cellen te filteren en op te ruimen, wat leidt tot vergroting. Bij bepaalde vormen van leukemie, zoals chronische myeloïde leukemie (CML), kan de milt zo sterk vergroot raken dat hij letterlijk zichtbaar is in de bovenbuik. Symptomen zoals vermoeidheid, bloedarmoede, en vatbaarheid voor infecties horen vaak bij het beeld van een vergrote milt door leukemie.

• Bij patiënten met leukemie kan de milt wel tot 10 keer zijn normale gewicht bereiken, wat pijn en een vol gevoel in de buik veroorzaakt. Artsen kunnen de vergroting vaak voelen bij lichamelijk onderzoek. Studies tonen aan dat bij 70-90% van de mensen met chronische leukemie de milt vergroot raakt, een teken dat het lichaam probeert om de kwaadaardige cellen te reguleren.

Lymfklierkanker: Hodgkin-lymfoom en de rol van de milt in het immuunsysteem

Lymfomen, zoals Hodgkin-lymfoom en non-Hodgkin-lymfoom, zijn kankers die zich ontwikkelen in het lymfestelsel, een belangrijk onderdeel van het immuunsysteem. Bij Hodgkin-lymfoom vermenigvuldigen kwaadaardige cellen zich snel in de lymfeklieren, en kunnen ze zich verspreiden naar andere organen, waaronder de milt. Omdat de milt nauw verbonden is met het lymfestelsel, reageert deze door te groeien in een poging de afwijkende lymfocyten op te vangen en te verwerken. Dit zorgt vaak voor symptomen zoals koorts, nachtzweten, en onverklaard gewichtsverlies.

Weetje
Bij mensen met lymfoom ontwikkelt ongeveer 30-40% uiteindelijk splenomegalie. Deze vergroting kan pijn en druk in de buik veroorzaken en is vaak een indicatie dat de ziekte zich verder heeft verspreid. De milt fungeert dan als een filter voor kwaadaardige cellen, maar raakt daardoor zelf overbelast.

Uitgezaaide kanker: wanneer de milt het strijdveld wordt

Wanneer kanker vanuit een ander deel van het lichaam naar de milt uitzaait – een proces dat metastase wordt genoemd – wordt de milt letterlijk een opvangplaats voor tumorcellen. Dit komt vooral voor bij kankers van organen zoals de longen, borsten, of dikke darm. De tumorcellen reizen via de bloedbaan naar de milt, waar ze zich vestigen en verdere groei veroorzaken. Dit kan leiden tot splenomegalie en verhoogde druk op omliggende organen.

• Bij iemand met longkanker die is uitgezaaid naar de milt, kunnen pijn in de linkerbovenbuik en een vol gevoel ontstaan. Uitzaaiingen naar de milt komen minder vaak voor, maar zijn een teken dat de kanker een gevorderd stadium heeft bereikt. Ongeveer 10-15% van de patiënten met gevorderde kanker in andere organen ervaart uiteindelijk splenomegalie.

Chronische infecties als oorzaak van een vergrote milt

Wanneer infecties het lichaam langdurig belasten, kan de milt dit niet negeren. Chronische infecties, zoals leverontsteking, malaria, tuberculose en syfilis, zetten de milt in een constante staat van paraatheid. Deze ziekten houden het immuunsysteem en de milt actief, wat kan leiden tot splenomegalie – een vergrote milt. Hier lees je hoe verschillende chronische infecties hun invloed op de milt uitoefenen en waarom dit tot vergroting leidt.

Leverontsteking (hepatitis): een constante stimulans voor de milt

Leverontstekingen, zoals hepatitis B en C, zorgen voor een voortdurende immunologische reactie, waarbij de milt nauw betrokken is. Bij leverontsteking stroomt er vaak bloed door de lever, maar bij ontsteking ontstaat er een verstoorde bloedstroom die druk uitoefent op de poortader, het bloedvat dat de lever en milt verbindt. Deze verhoogde druk, ook wel portale hypertensie genoemd, zorgt ervoor dat bloed zich ophoopt in de milt, waardoor deze vergroot raakt. Bij mensen met hepatitis B of C kan splenomegalie een vroeg teken zijn van levercirrose, een ernstige aandoening die verdergaande leverproblemen aangeeft.

• In Nederland heeft ongeveer 0,3% van de bevolking een chronische hepatitis-infectie, en bij mensen met levercirrose ontwikkelt 50-70% uiteindelijk splenomegalie. Dit laat zien hoe nauw de milt en de lever met elkaar verbonden zijn en hoe de milt letterlijk de extra druk opvangt wanneer de lever lijdt.

Malaria: een tropische plaag en aanslag op de milt

Malaria, veroorzaakt door de parasiet Plasmodium, is een van de meest voorkomende oorzaken van een vergrote milt in tropische en subtropische gebieden. Wanneer iemand besmet raakt met malaria, infiltreert de parasiet de rode bloedcellen, wat het immuunsysteem aanspoort om actie te ondernemen. De milt, als filter voor het bloed, probeert de geïnfecteerde cellen op te ruimen en zwelt hierdoor op. Dit verklaart waarom mensen met malaria vaak een pijnlijke en vergrote milt hebben en vatbaar zijn voor complicaties zoals scheuren in de milt.

• In malaria-endemische gebieden, zoals delen van Afrika en Zuidoost-Azië, komt splenomegalie voor bij tot wel 80% van de bevolking. Kinderen zijn bijzonder kwetsbaar, en bij herhaalde malariainfecties kan de milt ernstig vergroot raken. In Nederland komt malaria zelden voor, maar reizigers naar tropische gebieden kunnen besmet raken en soms weken na hun terugkomst een vergrote milt ontwikkelen.

Tuberculose (tbc): een sluimerende infectie met verregaande impact

Tuberculose, een bacteriële infectie veroorzaakt door Mycobacterium tuberculosis, beïnvloedt voornamelijk de longen, maar kan zich ook verspreiden naar andere organen, waaronder de milt. Bij mensen met een verzwakt immuunsysteem kan tbc zich via de bloedbaan naar de milt verplaatsen, waar de bacteriën zich vestigen en chronische ontstekingen veroorzaken. Deze ontstekingsreactie zet de milt aan om te groeien, waardoor splenomegalie ontstaat. De milt werkt continu om geïnfecteerde cellen op te ruimen, wat de vergrote omvang verklaart.

Wist je dat?
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zijn er jaarlijks ongeveer 10 miljoen nieuwe gevallen van tuberculose wereldwijd. Hoewel tbc in Nederland en België zeldzamer is geworden, lopen vooral mensen met hiv/aids en mensen die naar endemische gebieden reizen, een verhoogd risico op splenomegalie door tbc.

Syfilis: een klassieke infectie met flinke impact

Syfilis, veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum, staat bekend als een seksueel overdraagbare infectie die zich door het lichaam kan verspreiden en systemische symptomen kan veroorzaken. In latere stadia kan syfilis de milt aantasten door chronische ontstekingen en beschadigingen in het weefsel, waardoor splenomegalie ontstaat. Hoewel syfilis tegenwoordig goed behandelbaar is met antibiotica, kan onbehandelde syfilis in de latere stadia leiden tot een vergrote milt en andere systemische problemen.

• In Nederland worden jaarlijks ongeveer 1.000 gevallen van syfilis geregistreerd, en bij mensen met onbehandelde syfilis kan de infectie zich naar de milt en andere organen verspreiden. Hoewel splenomegalie door syfilis relatief zeldzaam is, komt het vaker voor in landen waar gezondheidszorg minder toegankelijk is en syfilis later wordt gediagnosticeerd.

Andere oorzaken van een vergrote milt

Een vergrote milt kan door een breed scala aan aandoeningen en gebeurtenissen veroorzaakt worden. Naast infecties en kanker zijn er ook andere factoren die de milt overbelasten of beschadigen, van ontstekingsziekten tot genetische afwijkingen en trauma. Elk van deze oorzaken stelt de milt voor een unieke uitdaging, wat leidt tot splenomegalie – een vergroting van dit veelzijdige orgaan. Hier volgen enkele van de belangrijkste andere oorzaken van een vergrote milt, en hoe ze elk hun eigen impact hebben.

Ontstekingsziekten: sarcoïdose en reumatoïde artritis als aanjagers van ontsteking

Bij systemische ontstekingsziekten zoals sarcoïdose en reumatoïde artritis raakt het hele immuunsysteem betrokken, inclusief de milt. Bij sarcoïdose ontstaan kleine ontstekingshaarden (granulomen) in verschillende organen, waaronder de milt. Deze chronische ontsteking zorgt ervoor dat de milt voortdurend in actie blijft om ontstekingscellen en afvalstoffen op te ruimen, wat leidt tot vergroting. Reumatoïde artritis kan in sommige gevallen leiden tot het syndroom van Felty, waarbij zowel de milt als de lymfeklieren vergroot raken.

• Bij mensen met sarcoïdose komt splenomegalie voor in ongeveer 10-15% van de gevallen. In deze gevallen kan de vergrote milt symptomen veroorzaken zoals pijn in de bovenbuik en een gevoel van volheid. Bij reumatoïde artritis ontwikkelt 1% van de patiënten het syndroom van Felty, waarbij splenomegalie en een verhoogd risico op infecties vaak samengaan.

Hereditaire sferocytose: erfelijke bloedafwijking met effect op de milt

Hereditaire sferocytose is een erfelijke aandoening waarbij rode bloedcellen een abnormale, bolvormige structuur hebben. Deze afwijkende cellen worden snel herkend en afgebroken door de milt, wat leidt tot een constante overbelasting van het orgaan en uiteindelijk een vergroting van de milt. Mensen met deze aandoening hebben vaak ook bloedarmoede en geelzucht, omdat de milt continu actief is in het afbreken van deze afwijkende cellen.

Weetje
In Europa komt hereditaire sferocytose voor bij ongeveer 1 op de 5.000 mensen. Het is een van de meest voorkomende erfelijke bloedafwijkingen en kan bij kinderen al op jonge leeftijd leiden tot splenomegalie.

Trauma: sportblessures en andere letsels

De milt is kwetsbaar voor trauma, zoals letsel door een harde klap of val, die vaak tijdens sporten kan optreden. Een trauma aan de milt kan in eerste instantie een zwelling veroorzaken door bloedophoping of interne bloeding. Als het trauma ernstig genoeg is, kan dit leiden tot een vergrote milt die pijnlijk en gevoelig is. Sporters die in contact komen met harde impact, zoals voetballers en rugbyspelers, lopen een hoger risico op miltschade.

• Na een val tijdens een voetbalwedstrijd kan iemand pijn in de bovenbuik en een gezwollen milt ervaren. Bij ernstig trauma is medische controle essentieel, omdat in sommige gevallen zelfs een miltscheuring kan ontstaan, wat een levensbedreigende situatie vormt.

Miltcysten: een zeldzaam maar belastend verschijnsel

Cysten in de milt, gevuld met vloeistof of slijm, zijn meestal goedaardig maar kunnen de milt vergroten. Miltcysten ontstaan vaak zonder duidelijke oorzaak en geven zelden symptomen. Echter, wanneer de cysten groot worden, kan de milt vergroot raken en pijn of ongemak veroorzaken. De aanwezigheid van een cyste kan bij sommige mensen druk geven in de bovenbuik, vooral na het eten.

• Een miltcyste groter dan 5 cm kan de milt aanzienlijk vergroten en bij sommige patiënten operatief verwijderd moeten worden. In Nederland komt een miltcyste zelden voor, maar bij detectie is regelmatige monitoring belangrijk om vergroting te volgen.

Abces: bacteriële infectie in de milt

Een abces in de milt is een zeldzaam, maar ernstig probleem. Vaak veroorzaakt door bacteriën die via het bloed naar de milt reizen, vult het abces zich met pus en zorgt het voor een pijnlijke en vergrote milt. Symptomen zijn onder andere koorts, koude rillingen en pijn in de linker bovenbuik. Zonder behandeling kan een abces in de milt ernstige complicaties geven, zoals een scheur of het verspreiden van de infectie naar andere organen.

• Splenische abcessen komen vaker voor bij mensen met een verzwakt immuunsysteem of na een operatie. Slechts 1 op de 10.000 mensen krijgt een abces in de milt, maar wanneer dit optreedt, is het essentieel om snel antibiotica te starten of, in sommige gevallen, chirurgisch in te grijpen.

Stapelingsziekten: de ziekte van Gaucher en amyloïdose

Infiltratieve of stapelingsziekten, zoals de ziekte van Gaucher en amyloïdose, veroorzaken een ophoping van bepaalde stoffen in de milt. Bij de ziekte van Gaucher hoopt een vetachtige substantie zich op in cellen van de milt, wat leidt tot vergroting en disfunctie van het orgaan. Bij amyloïdose stapelen zich afwijkende eiwitten op in weefsels, inclusief de milt, wat kan leiden tot splenomegalie en problemen met de immuunfunctie.

• De ziekte van Gaucher is een zeldzame aandoening die wereldwijd slechts bij ongeveer 1 op de 40.000 mensen voorkomt, maar de milt kan hierbij enorm vergroot raken, tot wel 10 keer de normale grootte. Deze vergroting gaat vaak gepaard met pijn en een verzwakt immuunsysteem.

Levercirrose: een veelvoorkomende oorzaak van splenomegalie

Levercirrose, een chronische aandoening waarbij leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel, zorgt voor verhoogde druk in de poortader. Dit veroorzaakt bloedophoping in de milt, die hierdoor vergroot raakt. Levercirrose is vaak het gevolg van langdurig alcoholgebruik of hepatitis, en de resulterende vergrote milt is een waarschuwingssignaal voor de ernst van de leverproblemen.

• Ongeveer 50-70% van de mensen met levercirrose ontwikkelt uiteindelijk splenomegalie door de verhoogde druk in de bloedvaten die tussen de lever en milt lopen. Bij patiënten met levercirrose kan de vergrote milt bijdragen aan bloedarmoede en een verhoogde kans op infecties.

Overige oorzaken

Naast de genoemde oorzaken kunnen de volgende aandoeningen en omstandigheden ook leiden tot een vergrote milt:

Chronische myeloïde leukemie (CML)
CML is een vorm van bloedkanker waarbij het beenmerg abnormaal veel witte bloedcellen aanmaakt. Dit zet de milt onder druk, omdat deze extra cellen moeten worden gefilterd, wat tot splenomegalie kan leiden.

Hemolytische anemie
Deze aandoening veroorzaakt een versneld afbreken van rode bloedcellen. De milt speelt hierbij een belangrijke rol en raakt vaak vergroot door de verhoogde activiteit van het opruimen van defecte bloedcellen.

Congestieve hartfalen
Bij hartfalen kan zich vocht in het lichaam ophopen, waaronder in de lever en milt. Dit komt door een slechte doorbloeding en verhoogde druk in de bloedvaten, wat de milt doet zwellen.

Systemische lupus erythematodes (SLE)
Systemische lupus erythematosus (SLE) is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem gezonde cellen aanvalt, ook in de milt. Dit leidt vaak tot een overmatige reactie in de milt, wat kan resulteren in splenomegalie.

Hyperthyreoïdie
Bij een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie) kan het metabolisme versnellen, wat soms leidt tot een verhoogde bloedcirculatie en druk in de milt. Hoewel zeldzaam, kan dit de milt tijdelijk vergroten.

Myelofibrose
Dit is een zeldzame aandoening waarbij littekenweefsel zich opbouwt in het beenmerg. Dit veroorzaakt productieproblemen van bloedcellen, wat de milt aanspoort om de bloedproductie over te nemen, waardoor deze vergroot kan raken.

Hypersplenisme
Dit is een syndroom waarbij de milt overactief is en te veel bloedcellen afbreekt. Hypersplenisme kan op zichzelf voorkomen of secundair zijn aan andere aandoeningen en leidt tot een vergrote milt door de verhoogde activiteit.

Portale hypertensie
Dit is een verhoogde bloeddruk in de poortader die bloed naar de lever vervoert. Portal hypertensie kan door verschillende oorzaken, zoals levercirrose, de bloedstroom verstoren en leiden tot splenomegalie.

Sikkelcelziekte
Deze erfelijke bloedziekte zorgt voor abnormale rode bloedcellen die de milt constant moeten opruimen, waardoor deze vergroot kan raken. Bij kinderen met sikkelcelziekte is splenomegalie een veelvoorkomende complicatie.

Polycythaemia vera
Dit is een zeldzame bloedziekte waarbij het lichaam te veel rode bloedcellen aanmaakt. De milt moet harder werken om het overschot aan bloedcellen op te slaan en te verwerken, wat leidt tot vergroting.

Risicofactoren

Iedereen kan op elke leeftijd een vergrote milt ontwikkelen, maar bepaalde factoren vergroten je risico.

Infecties
Een van de meest voorkomende risicofactoren voor een vergrote milt zijn infecties. Zowel virale infecties zoals het Epstein-Barr-virus (dat mononucleosis veroorzaakt) als bacteriële infecties zoals syfilis en endocarditis kunnen de milt doen opzwellen. Bij infectie activeert de milt het immuunsysteem om de ziekteverwekker te bestrijden, wat kan leiden tot een vergroting.

Leverziekten
Leverziekten, zoals cirrose, kunnen ook bijdragen aan het ontwikkelen van een vergrote milt. Cirrose veroorzaakt vaak een verhoogde bloeddruk in de poortader (portale hypertensie), wat ervoor zorgt dat bloed zich ophoopt in de milt. Deze ophoping leidt tot zwelling en vergrote milt. Vooral bij mensen die langdurig alcohol gebruiken of een hepatitis-infectie hebben doorgemaakt, is het risico op leverziekten en daarmee op een vergrote milt groter.

Bloedziekten
Bloedziekten zoals leukemie en lymfoom zijn risicofactoren voor een vergrote milt. Bij deze ziekten is er vaak een overmatige productie van witte bloedcellen, die de milt belasten en zwelling veroorzaken. Daarnaast kunnen aandoeningen die leiden tot een abnormale afbraak van bloedcellen, zoals hemolytische anemie, ook de milt vergroten omdat deze harder moet werken om de beschadigde bloedcellen af te breken.

Auto-immuunziekten
Auto-immuunziekten zoals reumatoïde artritis en lupus kunnen leiden tot een vergrote milt. Bij deze aandoeningen valt het immuunsysteem ten onrechte gezonde cellen aan, wat een ontstekingsreactie veroorzaakt. De milt speelt een rol in het filteren van deze door het immuunsysteem beschadigde cellen, waardoor deze kan opzwellen.

Genetische aandoeningen
Sommige genetische aandoeningen, zoals de ziekte van Gaucher of sferocytose, verhogen het risico op een vergrote milt. Deze aandoeningen beïnvloeden de manier waarop bepaalde stoffen of cellen worden verwerkt, waardoor de milt extra werk krijgt en vergroot kan raken. Deze erfelijke ziekten zijn zeldzaam, maar kunnen ernstige gevolgen hebben voor de miltfunctie.

Metabole aandoeningen
Metabole aandoeningen zoals de ziekte van Niemann-Pick zijn risicofactoren voor splenomegalie (vergrote milt). Deze ziekten worden veroorzaakt door een defect in het metabolisme van lipiden, wat leidt tot de ophoping van vetten in de milt. Hierdoor wordt de milt groter en functioneert deze minder goed.

Maligniteiten
Maligniteiten, of kankers, zoals lymfomen en leukemie, kunnen eveneens leiden tot een vergrote milt. In deze gevallen is de milt betrokken bij de afbraak van kwaadaardige cellen en zwelt hierdoor op. Bovendien kan de milt zelf worden aangedaan door tumorgroei, wat ook tot vergroting leidt. Bij patiënten met hematologische maligniteiten wordt splenomegalie vaak waargenomen als onderdeel van de klinische presentatie.

Trauma
Een trauma aan de buik, zoals een auto-ongeluk of een harde val, kan de milt beschadigen en leiden tot zwelling of vergroting. In sommige gevallen is er sprake van een zogenaamde miltruptuur, waarbij de zwelling en schade aan de milt ernstig kunnen zijn. Deze aandoening vereist vaak spoedeisende zorg om verdere complicaties te voorkomen.

Voorbeelden en cijfers
De ziekte van Pfeiffer of klierkoorts is een goed voorbeeld van een aandoening die een vergrote milt kan veroorzaken. Ongeveer 50% van de mensen die mononucleosis oplopen, ervaart splenomegalie. Ook wordt bij patiënten met chronische leverziekten, zoals cirrose, geschat dat tussen de 30% en 50% een vergrote milt ontwikkelt. Erfelijke aandoeningen zoals de ziekte van Gaucher zijn zeldzaam, maar vrijwel alle patiënten met deze aandoening krijgen te maken met splenomegalie. Deze voorbeelden laten zien dat er een breed scala aan risicofactoren is die kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van een vergrote milt.

Risicogroepen

Mensen met leveraandoeningen
Personen die lijden aan leveraandoeningen zoals cirrose of hepatitis hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van een vergrote milt. Leverziekten kunnen leiden tot verhoogde druk in de poortader, waardoor bloed zich ophoopt in de milt en deze opzwelt. Mensen met een voorgeschiedenis van langdurig alcoholgebruik of virale leverinfecties zijn bijzonder kwetsbaar.

Patiënten met bloedziekten
Bloedziekten zoals leukemie, lymfoom en hemolytische anemie zetten extra druk op de milt doordat deze organisch betrokken is bij de afbraak van bloedcellen. Mensen met deze aandoeningen behoren tot de risicogroepen voor een vergrote milt. Overmatige productie van witte bloedcellen of afbraak van rode bloedcellen zorgt ervoor dat de milt harder moet werken, wat leidt tot zwelling.

Mensen met infectieziekten
Infectieziekten zoals mononucleosis, malaria en syfilis kunnen de milt sterk doen opzwellen. De milt speelt een cruciale rol in de bestrijding van infecties, en bij ernstige of chronische infecties wordt de milt vaak groter. Personen die vaak in gebieden met een hoge prevalentie van malaria verblijven, lopen een verhoogd risico op splenomegalie door de aanhoudende stimulatie van de immuunrespons.

Patiënten met auto-immuunziekten
Auto-immuunziekten zoals lupus en reumatoïde artritis kunnen ervoor zorgen dat het immuunsysteem het eigen lichaam aanvalt. Hierdoor raakt de milt overbelast door de continue behoefte om beschadigde of aangetaste cellen te verwijderen. Mensen met een dergelijke auto-immuunziekte lopen een verhoogd risico op een vergrote milt door deze aanhoudende ontstekingsreactie.

Personen met erfelijke stofwisselingsziekten
Erfelijke stofwisselingsziekten zoals de ziekte van Gaucher en de ziekte van Niemann-Pick kunnen leiden tot een vergrote milt. Deze aandoeningen zorgen voor de ophoping van bepaalde stoffen in het lichaam, waaronder in de milt, wat leidt tot vergroting. Mensen met deze zeldzame erfelijke aandoeningen behoren tot de risicogroepen vanwege de ophoping van vetten of andere stoffen in de milt.

Personen met trauma aan de buik
Mensen die een trauma aan de buik hebben meegemaakt, bijvoorbeeld door een ongeval of sportblessure, kunnen een vergrote milt ontwikkelen. De milt is een gevoelig orgaan dat gemakkelijk kan opzwellen of beschadigen door fysieke impact. Personen die risico lopen op abdominaal trauma, zoals sporters in contactsporten, behoren daarom ook tot de risicogroepen voor splenomegalie.

Ouderen
Ouderen lopen meer risico op het ontwikkelen van een vergrote milt, mede doordat ze vatbaarder zijn voor infecties, auto-immuunziekten en leverproblemen. Bovendien kunnen leeftijdsgerelateerde veranderingen in het immuunsysteem ervoor zorgen dat de milt gevoeliger wordt voor vergroting. Regelmatige medische controles zijn van cruciaal belang voor ouderen om complicaties vroegtijdig op te sporen.

Voorbeelden en cijfers
Bij mensen met de ziekte van Pfeiffer of klierkoorts, ontwikkelt tot wel 50% een vergrote milt tijdens de acute fase van de ziekte. In gebieden met endemisch malaria, zoals bepaalde delen van Afrika, is splenomegalie aanwezig bij ongeveer 20-30% van de bevolking. Ook is gebleken dat bijna alle patiënten met de ziekte van Gaucher te maken krijgen met een vergrote milt door de ophoping van stoffen. Deze voorbeelden illustreren hoe verschillende risicogroepen beïnvloed kunnen worden door onderliggende factoren die leiden tot een vergrote milt.

Symptomen van een vergrote milt

Verschijnselen

De meeste mensen weten niet dat ze een vergrote milt hebben, aangezien er (aanvankelijk) vaak geen symptomen optreden. Meestal komt men erachter tijdens een lichamelijk onderzoek. Symptomen van een vergrote milt variëren, afhankelijk van de oorzaak. Dit zijn de meest voorkomende symptomen van een vergrote milt:

• Het gebied waar de milt ligt kan gevoelig zijn. Gevoel van ongemak of pijn aan de linkerkant van de buik of rug, deze pijn kan uitstralen naar de linkerschouder. Deze pijn ontstaat vaak als delen van de milt onvoldoende bloed krijgen en beginnen af te sterven.
• Niet in staat om een grote maaltijd te eten. Een vergrote milt kan tegen de maag drukken, waardoor de patiënt al na een kleine maaltijd of zelfs zonder iets te hebben gegeten, een vol gevoel kan hebben.

Verdere problemen

Wanneer de milt te veel bloedcellen en bloedplaatjes aan de bloedstroom onttrekt, kunnen als gevolg daarvan allerlei problemen ontstaan:

• Door een tekort aan rode bloedcellen ontstaat bloedarmoede;
• Door een tekort aan witte bloedcellen ontstaat verminderde afweer, waardoor vergrote kans op infecties;
• Door een tekort aan bloedplaatjes ontstaat een neiging tot bloeden.

Onderzoek en diagnose

Je hoort dat je milt vergroot is, en direct schieten de vragen door je hoofd: Waarom? Hoe ernstig is het? Wat nu? Het goede nieuws? Artsen hebben een arsenaal aan tools en tests om te ontdekken waarom je milt op zwelt en wat er precies in je lichaam gebeurt. Van bloedonderzoek tot beeldvorming en zelfs een tikje van de speurneus in je medische geschiedenis – hier nemen we je mee op het onderzoekspad dat leidt naar de juiste diagnose.

Vraaggesprek met de arts

Alles begint met een goed gesprek. Voordat de arts überhaupt naar je milt kijkt, wil hij of zij je volledige verhaal horen. Dat betekent dat je alle symptomen, hoe klein of vreemd ook, op tafel legt. Voel je je snel vermoeid? Heb je last van onverklaarbare buikpijn, gewichtsverlies, of koorts? Zijn er veranderingen in je eetlust of stoelgang? Dit is hét moment om niets achter te houden.

• Stel, je heet Mark en je merkt dat je steeds sneller moe bent en vaker een vol gevoel hebt na het eten. Je arts vraagt of je onlangs bent afgevallen zonder duidelijke reden. Het zijn stuk voor stuk aanwijzingen die kunnen helpen om het mysterie van je vergrote milt te ontrafelen.

Tip: Houd in de dagen voorafgaand aan je doktersafspraak een symptomen-dagboek bij. Schrijf op wat je voelt, wanneer het optreedt, en of je iets anders hebt gemerkt in je gezondheid. Elke aanwijzing telt!

Het lichamelijk onderzoek

Na het gesprek volgt het lichamelijk onderzoek. De arts zal zachtjes op je buik drukken, vooral aan de linkerkant, net onder de ribbenkast. Hier ligt je milt, en een arts kan met de juiste aanraking vaak voelen of deze groter is dan normaal. In een gezond lichaam is de milt meestal niet voelbaar, maar als hij vergroot is, kan hij onder de ribbenboog vandaan komen.

Hoe voelt een vergrote milt? Een vergrote milt kan stevig of zacht aanvoelen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Een zachte, pijnlijke milt kan bijvoorbeeld wijzen op een infectie, terwijl een harde, knobbelige milt kan duiden op iets ernstigers, zoals een bloedziekte.

Weetje: Wist je dat een gezonde milt ongeveer zo groot is als je vuist? Bij splenomegalie (de medische term voor een vergrote milt) kan hij echter uitgroeien tot wel twee of drie keer zijn normale formaat.

Bloedonderzoek

Na het lichamelijk onderzoek is het tijd om wat bloed te prikken. Je bloed vertelt veel over de werking van je organen, en de resultaten kunnen de arts waardevolle aanwijzingen geven over wat er met je milt en lichaam gebeurt.

• Volledig bloedbeeld: Dit is de standaardtest om te kijken naar je rode en witte bloedcellen en bloedplaatjes. Een vergrote milt kan bijvoorbeeld te maken hebben met een probleem in je bloed, zoals een verlaagd aantal rode bloedcellen (bloedarmoede) of witte bloedcellen (die wijzen op een infectie of een bloedziekte).
• Leverfunctietesten: Omdat de milt nauw samenwerkt met de lever, kan een leverprobleem zoals cirrose leiden tot een vergrote milt. De leverfunctietesten meten de enzymen en eiwitten in je bloed om te zien of je lever op volle toeren draait of een beetje achterloopt.
• Viraal onderzoek: Als de arts vermoedt dat een infectie de oorzaak is (zoals de ziekte van Pfeiffer), kan hij specifiek zoeken naar virale markers in je bloed.

Beeldvormend onderzoek

Als het lichamelijk onderzoek en de bloedtest niet direct een duidelijke oorzaak aanwijzen, komt de volgende stap: beeldvorming. Denk aan echografie, CT-scans of MRI’s. Deze technieken geven de arts een kijkje in je buik en laten precies zien hoe groot de milt is, welke vorm hij heeft, en of er andere afwijkingen zijn in de nabijgelegen organen, zoals de lever of lymfeklieren.

• Echografie: Vaak de eerste keus. Met geluidsgolven maakt de arts een ‘foto’ van je milt en organen. Het is pijnloos en geeft direct een beeld van de grootte en structuur van je milt.
• CT-scan of MRI: Als er meer detail nodig is, kan een CT-scan of MRI-scan worden ingezet. Deze scans geven een nog duidelijker beeld van de interne structuren en kunnen helpen om tumoren, cysten, of andere afwijkingen op te sporen.

Een voorbeeld ter verduidelijking:

• Bij Lisa werd via een echo ontdekt dat haar milt vergroot was. Omdat er geen duidelijke oorzaak in haar bloedonderzoek was gevonden, ging ze door naar een CT-scan. Die liet zien dat er sprake was van opgezette lymfeklieren rondom de milt, wat uiteindelijk leidde tot de diagnose van een lymfatische aandoening.

Soms is een biopsie nodig

In zeldzame gevallen, wanneer de oorzaak van de vergrote milt onduidelijk blijft of als er tekenen zijn van een ernstiger ziekte, kan de arts besluiten om een biopsie van een nabijgelegen orgaan of lymfeklier te nemen. Een biopsie geeft een microscopisch beeld van de cellen en kan helpen om bloedziekten, tumoren, of andere aandoeningen te bevestigen.

Weetje: Een miltbiopsie wordt zelden direct gedaan vanwege het risico op bloedingen. Artsen richten zich liever op andere diagnostische methoden om een duidelijk beeld te krijgen van de onderliggende oorzaken.

Kortom: de puzzelstukjes samenbrengen

Het onderzoek en de diagnose van een vergrote milt is een zorgvuldig proces dat begint bij jouw eigen verhaal en symptomen. Door middel van lichamelijk onderzoek, bloedtesten en beeldvorming, komt de arts stap voor stap dichter bij de oorzaak van de vergroting. Zodra alle puzzelstukjes zijn verzameld, kan er een plan van aanpak worden gemaakt. Dus, neem je tijd en geef alle informatie die je kunt – samen met de arts ontdek je wat er aan de hand is en wat de beste volgende stappen zijn voor jouw gezondheid!

Behandeling van een vergrote milt

Je milt is een stille krachtpatser, druk in de weer met het filteren van je bloed en het beschermen van je lichaam tegen infecties. Maar wat als hij uit zijn voegen groeit en vergroot raakt? Dan is het tijd om actie te ondernemen en je lichaam die broodnodige zorg te geven. De behandeling van een vergrote milt (splenomegalie) kan variëren van rust en voorzichtigheid tot medische ingrepen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Laten we eens dieper ingaan op de mogelijke behandelopties en hoe je kunt zorgen voor een goede afloop.

Rust en voorzichtigheid: bescherm je milt tegen schade

Als eerste stap is het cruciaal om voorzichtig te zijn met fysieke activiteiten. Een vergrote milt is kwetsbaar en kan bij een verkeerde beweging, stoot of val scheuren. Een gescheurde milt is een medische noodsituatie die kan leiden tot ernstig bloedverlies en levensbedreigende complicaties. Dus voorlopig geen intensieve sportsessies of contactsporten zoals voetbal, rugby of vechtsporten.

• Vermijd: Sporten waarbij je in contact kunt komen met anderen of het risico loopt om hard te vallen. Zelfs bij eenvoudige activiteiten zoals hardlopen of fietsen moet je extra voorzichtig zijn. Probeer zware tillen en plotselinge draaibewegingen te vermijden om druk op je milt te verminderen.
• Kies voor: Rustige bewegingen zoals wandelen of pilates, die je lichaam in conditie houden zonder de milt onnodig te belasten.

Tip: Draag een beschermende band om je buik als je toch enige activiteit wilt ondernemen. Dit kan helpen om je milt beter te beschermen tegen onverwachte stoten of vallen.

Onderliggende oorzaak behandelen

De milt vergroot vaak als reactie op een onderliggende aandoening. Daarom ligt de focus bij de behandeling op het aanpakken van de hoofdboosdoener. Dit betekent dat de arts eerst de oorzaak moet vaststellen voordat de juiste behandeling kan worden gestart.

• Infecties: Heb je een bacteriële of virale infectie zoals de ziekte van Pfeiffer of hepatitis? Dan bestaat de behandeling uit antivirale of antibiotische middelen om de infectie onder controle te krijgen. Zodra de infectie verdwijnt, zal de milt vaak vanzelf weer zijn normale grootte aannemen.
• Bloedziekten: Bij aandoeningen zoals leukemie of lymfomen kan de behandeling bestaan uit chemotherapie, bestraling, of een stamceltransplantatie om de abnormale cellen in het bloed aan te pakken.
• Auto-immuunziekten: Als de vergroting van de milt wordt veroorzaakt door een auto-immuunziekte zoals lupus, kan je arts immuunonderdrukkende medicijnen voorschrijven om het immuunsysteem tot rust te brengen.

Weetje: Het behandelen van de onderliggende aandoening is vaak effectief in het verkleinen van de milt. Dit kan verdere complicaties voorkomen en ervoor zorgen dat de milt niet operatief verwijderd hoeft te worden.

Splenectomie: als de milt toch verwijderd moet worden

In sommige gevallen kan een vergrote milt niet meer goed functioneren of zorgt hij voor ernstige symptomen. In dat geval kan een operatie nodig zijn om de milt te verwijderen. Deze ingreep, een splenectomie genoemd, is een laatste redmiddel en wordt meestal overwogen als de milt ernstig beschadigd is, bloedcellen vernietigt, of als de onderliggende ziekte met geen enkele andere behandeling onder controle kan worden gebracht.

De operatie: Een splenectomie kan via een laparoscopische (minimaal invasieve) methode worden uitgevoerd, waarbij de arts kleine incisies gebruikt om de milt te verwijderen. Soms is een grotere snede nodig, afhankelijk van de omvang en staat van de milt.

Na de operatie: Je lichaam kan zonder milt functioneren, maar je mist dan wel een belangrijk deel van je immuunsysteem. De milt speelt een rol bij het bestrijden van bacteriën en het filteren van schadelijke stoffen uit je bloed. Daarom loop je zonder milt een hoger risico op infecties.

Nazorg: Na een splenectomie krijg je extra vaccinaties om je immuunsysteem te ondersteunen, zoals tegen pneumokokken, meningokokken, en Haemophilus influenzae type b (Hib). Daarnaast kan de arts preventieve antibiotica voorschrijven om je te beschermen tegen infecties.

• Emma, bij wie de milt ernstig vergroot was door een zeldzame bloedziekte, onderging een splenectomie. Na de operatie kreeg ze aanvullende vaccinaties en antibiotica voorgeschreven. Met regelmatig medisch toezicht en de juiste voorzorgsmaatregelen, leidde ze ondanks het ontbreken van haar milt een gezond en actief leven.

Bestraling (radiotherapie): de milt verkleinen zonder operatie

Soms is een operatie niet wenselijk of mogelijk. In dat geval kan bestraling (radiotherapie) worden ingezet om de milt te verkleinen. Dit is een optie bij bepaalde vormen van kanker, zoals lymfomen, of als de milt zo groot is dat hij dreigt te scheuren. Door gerichte straling op de milt kan deze krimpen, wat het risico op complicaties vermindert.

Hoe werkt het? Bestraling zorgt ervoor dat de cellen in de milt afnemen, waardoor hij kleiner wordt en minder druk uitoefent op omliggende organen. Dit kan echter ook invloed hebben op de gezonde cellen in de milt en het immuunsysteem, dus deze behandeling wordt zorgvuldig afgewogen door de arts.

Levenslang alert: de nasleep van de behandeling

Of je nu een vergrote milt hebt behandeld door de onderliggende oorzaak aan te pakken, bestraling hebt ondergaan, of een splenectomie hebt ondergaan – na de behandeling blijf je levenslang alert. Dit betekent extra voorzorgsmaatregelen om je immuunsysteem sterk te houden en complicaties te voorkomen.

• Vaccinaties: Indien de milt is verwijderd, is het belangrijk om regelmatig vaccinaties bij te houden. Je arts zal je begeleiden met een vaccinatieschema om je tegen infecties te beschermen.
• Infectiepreventie: Houd wondjes en infecties in de gaten. Zonder milt ben je vatbaarder voor bacteriële infecties. Raadpleeg altijd je arts bij koorts of andere tekenen van ziekte.

Weetje: Mensen zonder milt wordt vaak aangeraden om een medisch identiteitsbewijs bij zich te dragen waarin staat dat ze splenectomie hebben ondergaan. Dit is cruciaal in spoedsituaties waarin medische hulpverleners snel moeten weten dat je immuunsysteem extra kwetsbaar is.

Conclusie: rust, behandeling en voorzorg

Een vergrote milt vraagt om een doordachte, zorgvuldige aanpak. Rust en voorzichtigheid staan voorop om een miltruptuur te voorkomen. Daarnaast is het van cruciaal belang om de onderliggende oorzaak van de vergroting aan te pakken – of dit nu een infectie, auto-immuunziekte, of bloedziekte is. Operatieve verwijdering of bestraling blijft een laatste redmiddel, maar met de juiste zorg en voorzorgsmaatregelen kun je ervoor zorgen dat je milt de steun krijgt die hij nodig heeft. Zorg voor je lichaam, werk nauw samen met je arts, en geef jezelf de beste kans op een goede gezondheid!

Prognose

Een vergrote milt, of splenomegalie, klinkt misschien verontrustend, maar met de juiste zorg en aandacht is de weg naar herstel vaak duidelijk te bewandelen. Het lot van je milt hangt grotendeels af van de onderliggende oorzaak, en gelukkig is het lichaam, mits goed begeleid, verrassend veerkrachtig.

In gevallen waar de milt vergroot is door een tijdelijke infectie, zoals mononucleosis of een andere virale boosdoener, zal de zwelling vaak langzaam verdwijnen zodra je lichaam weer in balans komt. De milt trekt zich terug, als een wachter die zijn rust hervindt nadat de strijd gestreden is. Geduld is je bondgenoot, want volledig herstel kan weken of zelfs maanden duren.

Is er echter sprake van een chronische aandoening, zoals een bloedziekte of leverproblemen, dan kan de prognose gecompliceerder zijn. In die gevallen is het zaak om de onderliggende oorzaak grondig aan te pakken, waarbij de milt zich soms toch een beetje terugtrekt. Regelmatige controle en medische zorg kunnen ervoor zorgen dat de milt zich niet verder vergroot en dat het orgaan zijn werk blijft doen zonder het lichaam verder te belasten.

In zeldzame gevallen kan een splenectomie nodig zijn, waarbij de milt verwijderd wordt. Hoewel het verlies van deze trouwe bewaker je vatbaarder maakt voor infecties, kun je met de juiste voorzorgsmaatregelen een lang en gezond leven leiden zonder milt. Je immuunsysteem zal zich aanpassen, en met wat extra waakzaamheid tegen ziektekiemen kun je verder zonder grote belemmeringen.

Kortom, de prognose bij een vergrote milt varieert, maar met de juiste zorg en aandacht gloort er vrijwel altijd hoop aan de horizon.

Complicaties

Mogelijke complicaties van een vergrote milt, zijn:

Infectie

Een vergrote milt kan het aantal gezonde rode bloedcellen, bloedplaatjes en witte bloedcellen in je bloed te verminderen, wat leidt tot meer frequente infecties. Bloedarmoede en het sneller ontwikkelen van bloedingen zijn ook mogelijk.

Gescheurde milt

De mogelijkheid van een miltruptuur is veel groter wanneer de milt is vergroot. Een gescheurde milt kan leiden tot levensbedreigende bloedingen in de buikholte.

Verhoogde bloedafbraak

Een vergrote milt kan zich als een overijverige bewaker gedragen en meer rode bloedcellen afbreken dan nodig is. Dit leidt tot bloedarmoede, waardoor je je constant moe en zwak voelt. Het is alsof je lichaam wordt beroofd van zijn energiebron, en je merkt dat elke inspanning zwaarder wordt.

Tekort aan bloedplaatjes

Naast rode bloedcellen, kan een vergrote milt ook te veel bloedplaatjes opeten, die verantwoordelijk zijn voor de bloedstolling. Dit kan leiden tot spontane blauwe plekken of zelfs gevaarlijke interne bloedingen. Een klein sneetje dat normaal snel stopt met bloeden, kan nu een bron van zorg worden.

Druk op omliggende organen

Een vergrote milt kan door zijn groei druk uitoefenen op omliggende organen, zoals de maag en darmen. Dit kan leiden tot een vol gevoel na een kleine maaltijd of zelfs problemen met de spijsvertering. De organen in je buik worden als het ware aan de kant geduwd, wat ongemak veroorzaakt.

Splenectomie

In sommige gevallen, wanneer de milt te groot of te actief wordt, kan een splenectomie – het verwijderen van de milt – noodzakelijk zijn. Hoewel je zonder milt kunt leven, verlies je wel een belangrijke bondgenoot in je immuunsysteem. Na verwijdering ben je vatbaarder voor infecties en heb je levenslange bescherming nodig tegen bepaalde ziekten.

Preventie

Neem de volgende preventieve maatregelen in acht:

• Vermijd infecties: Was regelmatig je handen en vermijd contact met zieke mensen.
• Bescherm jezelf tegen ziektes: Zorg voor de juiste vaccinaties, vooral als je reist.
• Matig alcoholgebruik: Beperk je alcoholconsumptie om leverproblemen te voorkomen.
• Gezond eten: Eet een gevarieerd dieet om je immuunsysteem sterk te houden.
• Veilig sporten: Draag bescherming bij contactsporten om je buik te beschermen.
• Medicijnen correct gebruiken: Gebruik voorgeschreven medicijnen zoals aangegeven door je arts.
• Regelmatige controle: Laat je gezondheid checken als je risicofactoren hebt voor bloedziekten of leverproblemen.

Lees verder

• Milt: functie, wat doet de milt, klachten aan milt & ligging
• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Pijn links in de bovenbuik (milt): symptomen miltaandoening
• Miltabces: symptomen, oorzaak en behandeling abces in milt
• Buikpijn onderbuik: links/rechts, oorzaken bij man en vrouw